Omaž Glavnoj železničkoj stanici
Jugoslovenska kinoteka prikazuje 25. oktobra ciklus filmova posvećenih Glavnoj železničkoj stanici u Beogradu, povodom nedavnog zatvaranja tog važnog saobraćajnog čvorišta i promene vizure glavnog grada na mestu koje je u protekle 134 godine primalo svakodnevno i do 100.000 ljudi.
Stručni saradnici Arhiva Kinoteke želeli su da ukažu izabranim materijalima na značaj Glavne železničke stanice i njenu zastupljenost u filmskim sadržajima i arhiviranim hronikama. Cilj pedesetak izabranih i za ovu priliku izmontiranih inserata dokumentarnih i igranih materijala jeste da se predstavi svečarski ambijent mesta gde su do Drugog svetskog rata, koristeći železnicu, dolazili značajni državnici sveta, ali i srpski vojnici, predstavnici jugoslovenskih republika, učesnici sokolskih sletova.
Jedan od najstarijih arhivskih materijala Jugoslovenske kinoteke je reportaža Svetozara Botorića “Deseti slovenski novinarski kongres u Beogradu 27. juna / 10. jula 1911. godine”, a prvi igrani film posvećen železničarima i snimljen na tom mestu je “Poslednji kolosek” (1956).
Gotovo je nepoznato da je zgrada Glavne železničke stanice bila predmet samo jednog srednjemetražnog filma, namenski rađenog povodom 90-godišnjice postojanja objekta – “90 prkosnih godina”. Iza scenarija i režije Đurđa Mrđenovića, a ispred kamere Zorana Sinđelića, stala je prava mala hronika šest puta rušenog objekta.
Dolazak regruta
Kao i u životu, i na filmu je Glavna železnička stanica bila kulisa za skrivene tragove roditeljskih, suza devojaka koje su pratile i dočekivale vojnike, osmehe akcijaša koji su virili iz prepunih kupea, tuge povratnika iz ratom zahvaćenih područja, insomnije građana koji su nesanicu lečili noćnim vožnjama. Kako je navela autorka ciklusa Marijana Terzin Stojčić, bilo je svačega između 70 perona, sjaja i bede naroda, prepunih švercerskih kofera i onih povezanih kanapom u potrazi za boljim životom, auto ukrcavanja, čekanja, nadanja, tišine skitnica i emigranata kojima je stanica bila drugi dom.
Kao u svakom strateški važnom objektu, i za snimanja na Železničkoj, uvek su bile potrebne dozvole, pa čak i danas kada više ne postoji. Ipak, kamere i blicevi rado su se ovde palili baš zbog najraznovrsnijih motiva i onog čuvenog “železnica ide samo napred poznatim gvozdenim putevima i smatra se simbolom puta sa kojeg ne može da se skrene”.
Iz Beograda su vozovi krenuli godinu pre nego što je najvažniji filmski voz ušao u parisku stanicu. Železnica i film se jednostavno ne mogu zamisliti odvojeno. Kreirajući zajedničku istoriju, idu od 28. decembra 1895, kada su braća Limijer prikazala "Ulazak voza u stanicu". Istorijski trenutak stvaranja filmske umetnosti učinio je da vozovi postanu stalna inspiracija stvaraocima toliko da neki poznavaoci filma tvrde da se prosečno u svakom trećem igranom filmu pojavi po neki “železnički kadar”.
Dolazak IV puka
U domaćoj kinematografiji gotovo da nema filmskog ostvarenja kroz koje nije projurila parnjača ili dizelka.
Za režisere Živojina Pavlovića i Gorana Paskaljevića često se ističe da su istinski voleli železnicu. Pavlović je filmsku karijeru počeo dokumentarnim filmom “Voz 4686”, a završio “Državom mrtvih” (2002), gde ima mnogo kadrova železnice. Ipak, najvažniji i neizostavan u ciklusu je dobitnik Zlatne arene u Puli “Zadah tela” (1983), Pavlovićev film o železničaru (Dušan Janićijević) koji smatra da je moguće živeti u dva grada, Ljubljani i Beogradu, sa dva međusobno potpuno nezavisna života. Time otkriva dobre i loše strane ljudi iz te profesije, dajući pravu sliku sveta železnice. Kroz stanicu su kao ilegalci, heroji i povratnici prolazili Aca Gavrić, Rade Marković, Dragan Nikolić, Špela Rozin, Jovan Janićijević.....
Kao što su film i železnica neodvojivi istoriografski i likovno, tako se tradicija železnice neretko preplitala i sa radom Kinoteke. Poslednji put, ciklusom filmova posvećenim ovim motivima, Jugoslovenska kinoteka je obeležila 125 godina od puštanja u saobraćaj prve pruge u Srbiji od Beograda do Niša.
Zadah tela
Ciklus obuhvata inserte iz dokumentarnih filmova kao što su “Dolazak regruta” (1914), “Beograd po zimi” (1914), “Legenda Oplenca” (1932), “Beograd, prestonica Kraljevine Jugoslavije” (1932), “Poseta Milana Hodže Beogradu” (1936), “Slom Jugoslavije – Rat na Balkanu” (1941), “Europa Express” (1970), “Pređeni put” (1979), “Umro je naš Tito” (1980)… Takođe, biće prikazani inserti iz igranih filmova, među kojima su “Besmrtna mladost” (1948), “Poslednji kolosek” (1956), “Potraga” (1956), “Čovjek sa fotografije” (1963), “Marš na Drinu” (1964), “Kako su se voleli Romeo i Julija” (1966), “Operacija Beograd” (1968), “Ima ljubavi nema ljubavi” (1968), “U raskoraku” (1968), “Burduš” (1970), “Tragovi crne devojke” (1972), “Kraljevski voz” (1981), “Došlo doba da se ljubav proba” (1980), “Montevideo, Bog te video” (2010), “Nacionalna klasa” (1979, digitalno restaurisan 2018)...
Glavna železnička stanica u Beogradu izgrađena je 1884. godine, kada i prva železnička pruga u Srbiji - od Beograda do Niša. Prvi voz sa Glavne stanice krenuo je ka Zemunu uz dvorske počasti 20. avgusta (1. septembra) 1884. godine, a prvi putnici na putu za Beč bili su kralj Milan, kraljica Natalija i prestolonaslednik Aleksandar Obrenović.
Železnička stanica zatvorena je proteklog leta radi rekonstrukcije tog dela obale Save u okviru projekta “Beograd na vodi”. Saobraćaj je preusmeren na Prokop.
Sajt Kinoteke je kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru portala SEEcult.org.
*Naslovna fotografija: Beograd po zimi
(SEEcult.org)
