Staljin i Bulgakov u BDP-u

Beogradska premijera predstave “Mladi Staljin” reditelja Nebojše Bradića, prema drami “Saradnici” Džona Hodža, biće održana 1. marta u Beogradskom dramskom pozorištu, nakon nedavne u Šapcu, a reč je o komadu koji opisuje sukob čuvenog ruskog pisca Mihaila Bulgakova sa sovjetskim diktatorom u punoj snazi, krajem 30-ih godina 20. veka.

Veliki vođa očekivao je da će njegov omiljeni autor napisati dramski tekst koji bi pomirio umetnički i propagandni zadatak, ali Bulgakov u tome nije uspeo. Napisao je komad u kojem je humor forsiran, drama predvidljiva, a glavna ličnost dobrica, koji nikada ne radi ništa loše i stalno inspiriše svoje sledbenike.

Radnja predstave događa se 1938. godine u Moskvi, u vreme procesa i masovnih egzekucija - Velikog terora.

U takvoj atmosferi Bulgakov je imao jedan od najneobičnijih zadataka za dramskog pisca - porudžbinu koja je mogla da mu izmeni život. Pre toga, njegova scenska adaptacija “Bele garde” bila je veliki uspeh i igrana je u MHAT-u više od 800 puta. Bulgakov je bio prinuđen da izmeni kraj drame (priča o Belima u Kijevu za vreme revolucionarnog prevrata) kako bi je učinio politički prihvatljivom. Ostale njegove drame su zabranjene. Naročito je bolelo zabranjivanje “Molijera”, kojem je trebalo više od tri godine da stigne do scene.

Bulgakov je bio veoma zabrinut. Umetnički i komercijalni uspeh “Bele garde” održavao ga je na površini, ali budućnost nije izgledala ružičasto. Razmišljao je o tome da ostavi pozorište. Iznenada stiže poziv iz MHAT-a. Oni žele da on napiše dramu o Staljinu. Zauzvrat, traži novi stan. Dogovor je postignut.

Bulgakov u to vreme nije imao drugog izbora. Ljudi koje je dobro poznavao već su uhapšeni. Pesnik i dramski pisac Vladimir Majakovski nateran je na samoubistvo (ili je ubijen), glumac i pozorišni inovator Vsevold Mejerhold je uhapšen i ubijen. Teror je bio u punom zamahu: javna suđenja, strah i paranoja bili su pozadina svakodnevnog života.

Bulgakov piše dramu o Staljinu i producenti su zadovoljni njenim napretkom. Sa suprugom Jelenom i umetničkim saradnicima predstave, odlučuje da otputuje u Staljinovo rodno mesto Gori, u Republici Gruziji. Nikada nisu stigli tamo. Opozvani su, i umetnički proces je završen.

Njegova drama koja nosi ime “Batum”, nazvana prema naftnom nalazištu na Crnom moru, gde se radnja odigrava, bleda je imitacija Bulgakovljevih drugih radova. Dok se u njegovim drugim dramama prepoznaju oduševljenje i humanost, toga nema u “Batumu”. Humor je forsiran, drama je linearna i predvidljiva, a glavna ličnost je dvodimenzionalni dobrica, koji nikada ne radi ništa loše i stalno inspiriše svoje sledbenike.

Staljin je očekivao da će njegov omiljeni autor napisati dramski tekst koji bi pomirio umetnički i propagandni zadatak. Bulgakov u tome nije uspeo. Stan nikada nije dobio. Pred smrt, godinu dana kasnije, završio je “Majstora i Margaritu”, roman u kojem đavo posećuje Moskvu. Tim delom je ostao zapisan kao stvaralac vrhunskog ostvarenja.

Godine 1938, kako je istaknuto u najavi predstave, bio je hrabar čovek koji je pokušavao da opstane, stvarno i umetnički, pa ako “Batum” nije odgovorio njegovim standardima, to samo potvrđuje da Bulgakov nikome nije dugovao apologiju.

Bulgakova u Bradićevoj predstavi “Mladi Staljin”, u prevodu Đorđa Krivokapića, igra Zoran Karajić, njegovu suprugu Jelenu Deana Kostić, a Staljina Ivan Tomašević.

U predstavi igraju i Petar Lazić, Aneta Tomašević, Strahinja Braović, Vladimir Milojević, Sonja Milojević, Ljubiša Barović, Veljko Eraković, Mladen Ognjanović, Slobodan Petranović, Marko Ivanović i Ivana Jokić.

Kostimografkinja je Marina Vukasović Medenica, scenski pokret osmislila je Vera Obradović, a muziku potpisuje Zoran Erić.

U muzici za predstavu korišćeni su autentični snimci iz 20-ih godina prošlog veka u izvođenju Aleksandera Tsfasmana i Leonida Utjesova, kao i snimak fokstrota Aleluja iz 1927. godine koji se nalazi u Muzeju Bulgakova (tu kompoziciju sam Bulgakov je posebno voleo).

Pisac drame “Saradnici” Džon Hodž poznat je kao autor scenarija za filmove "Trans", "Plaža" "Život manje običan", "Trejnspoting" i "Plitak grob", u režiji Denija Bojla.

Drama "Saradnici" imala je svetsku premijeru na sceni Nacionalnog teatra u Londonu, u režiji Nikolasa Hajtnera, a Hodž je za taj tekst dobio nagradu Olivije za 2012. godinu.

Bradić je režirao više od 70 predstava u srpskim, hrvatskim, bosanskim i grčkim teatrima, sa posebnim afinitetom za savremenu domaću literaturu i dramatizaciju (“Prokleta avlija”, “Derviš i smrt”, “Zlatno runo”, “Koreni”, “Tvrđava”). Režirao je i opere i mjuzikle, a njegove predstave igrane su u pozorištima širom bivše Jugoslavije, kao i u drugim zemljama Evrope i u SAD.

Diplomirao je pozorišnu i radio režiju na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu, a od 1981. do 1996. radio je kao reditelj, umetnički direktor i upravnik Kruševačkog pozorišta. U sezoni 1996/97. godine bio je upravnik Ateljea 212, a od 1997. do 1999. upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu. Bio je upravnik i umetnički direktor BDP-a od kraja 2000. godine do 2008. godine, nakon čega je do 2011. bio ministar kulture Srbije.

Osnivač je Beogradskog festivala igre, Dunavfesta i Antikafesta. Profesor je glume na Akademiji lepih umetnosti u Beogradu.

Dobitnik je niza značajnih domaćih pozorišnih nagrada, uključujući Sterijine nagradw za najbolju savremenu scensku adaptaciju, dramatizaciju i režiju. Na Pozorišnim susretima “Joakim Vujić” dobio je devet nagrada za najbolju režiju, a dobitnik je i nagrada za režiju na festivalima u BiH (Brčko, Zenica), kao i “Joakimovog prstena” za doprinos pozorišnoj umetnosti i nagrade “Zlatni vitez” za režiju na istoimenom festivalu u Moskvi. Prvi je dobitnik nagrade “Nikola-Peca Petrović” za najboljeg jugoslovenskog pozorišnog menadžera.

Bavi se i teatrologijom. Autor je drama “Moj brat” i “Noć u kafani Titanik”, a objavio je i knjigu dramatizacija “Prokleta avlija” i “Derviš i smrt”.

Premijera “Mladog Staljina” u Šabačkom pozorištu bila je 21. januara.

(SEEcult.org)