U slavu kritičkog duha

Nagrada “Lazar Trifunović” za likovnu kritiku i teorijsko razmatranje savremene vizuelne umetnosti svečano je uručena 14. januara u Kulturnom centru Beograda istoričarki umetnosti Slađani Petrović Varagić za video serijal o 58. Oktobarskom salonu u Beogradu, objavljen u okviru projekta "Kritika na delu" u saradnji sa portalom SEEcult.org. Priznanje Društva istoričara umetnosti Srbije (DIUS) za najbolju autorsku izložbu u 2021. godini uručeno je Sonji Jankov za izložbu “(De)konstrukcije prostora: Arhitektura drugim sredstvima”, održanu u Galeriji savremene umetnosti Kulturnog centra Pančeva.

Nagrade su uručene tradicionalno na dan rođenja uticajnog istoričara umetnosti i kritičara Lazara Trifunovića (1929-1983), svojevremeno najmlađeg direktora Narodnog muzeja, plodnog publiciste i harizmatičnog profesora istorije umetnosti XX veka na Filozofskom fakultetu u Beogradu, uz podsećanje na njegov rad i značaj negovanja kritičkog duha, koji je istakla i Slađana Petrović Varagić.

“U vremenu velike krize svih vrednosti, u godinama pogubnih političkih ideja 90-ih, međunarodne izolacije, ratova na prostoru naše bivše zajedničke države, koje je pratila i kriza na polju kulture pa i likovne kritike kao osetljive oblasti tumačenja i vrednovanja umetničkog stvaralaštva, 1992. godine pojavila se potreba da se delovanje likovne kritike podstakne pokretanjem nagrade koja će poneti ime našeg velikog istoričara umetnosti, znamenitog i uticajnog likovnog kritičara, profesora Lazara Trifunovica. Ova prestižna dodeljuje se već tačno 30 godina, i dalje i danas, možda još snažnije, zbog vremena u kome živimo koje dosta sliči vremenu kada je nagrada ustanovljena, ona prestavlja referentno i izuzetno važno priznanje za nas istoričare umetnosti, kritičare i teoretičare koji nastojimo da se uhvatimo u koštac sa iščitavanjem savremene vizuelne umetnosti i duha vremena u kome živimo“, podsetila je Slađana Petrović Varagić, navodeći da je izuzetna privilegija biti nosilac tog značajnog priznanja koje nosi ime Trifunovića, čija „ličnost i zaostavština predstavljaju nedostižni uzor profesionalnog delovanju visokih stručnih standarda i etičkih principa svakog istoričara umetnosti“.

Ocena žirija da serijal Kritike na delu o 58. Oktobarskom salonu „uspeva da povrati legimitet likovne kritike“ predstavlja za dobitnicu veliki podsticaj za profesionalni rad i za dalje negovanje kritičkog duha i principijelnost u radu, i to ne samo njoj, nego nego i svim njenim kolegama koje, kako je istakla, na ovogodišnju nagradu jednako polažu pravo.

„To su svi dosadašnji učesnici serijala KND, kolege i koleginice – istoričari i istoričarke umetnosti, teoretičari/ke, umetnici/e, novinari, kulturni radnici koji su uzeli učešće u njemu u prethodnih pet godina“, rekla je Slađana Petrović Varagoć, podsetivši da su od 2016. do danas snimljene i emitovane 94 epizode KND, u okviru kojih su kritički obrađene 33 izložbe održane širom Srbije - u galerijama i muzejima u Beogradu, Novom Sadu, Pančevu, Zrenjaninu, Čačku, Užicu i Požegi.

Program Kritika na delu, kako je istakla, pokrenut je i zamišljen kao platforma koja daje podsticaj razvoju kritičkog mišljenja kao sredstva oblikovanja javnog mnjenja u kulturnom životu. Razlog za koncipiranje i kreiranje ovakvog programa zasnovan je na činjenici da je likovna kritika kao vid kritičkog mišljenja gotovo sasvim izostala iz javnog i medijskog prostora. Serijal KND nastoji stoga da revitalizuje kritiku u oblasti savremene vizuelne umetnosti i takođe da doprinose edukacuji i informisanosti široke publike. Istovremeno, serijal nastoji da istorizuje različite pojave i fenomene, koncepcije, poduhvate i prakse na umetničkoj sceni za buduće generacije istraživača - istoričara umetnosti.

„Ograničene mogućnosti za objavljivanje likovne kritike, navele su nas na ostvarivanje saradnje sa uglednim Portalom SEEcult, da zjednički kreiramo ovaj program u audio-vizuelnom tj. video formatu uz temeljan i profesionalan video dokument o samim umetničkim radovima, postavkama odnosno izložbama o kojima je reč“, navela je Slađana Petrović Varagić i dodala da prepoznavanje serijala „Kritika na delu“ od žirija nagrade „Lazar Trifunović“ ohrabruje sve koji se odlučuju i usuđuju da najneposrednije izražavaju svoje mišljenje o tekućoj umetničkoj produkciji, izložbama i događajima, nastojeći da doprinesu tumačenju umetnosti, razvoju pubike, ali i da često budu stručan i nepristrasan korektiv aktuelne kulturne politike.

„Ovom prilikom zahvaljujem članovima žirija nagrade ’Lazar Trifunović’, organizacionom odboru, kolegama koji su naš serijal predložili za ovo važno priznanje. Posebno zahvaljujem kolegama istoričarima umetnosti - Danijeli Purešević, Lavu Mrenoviću, Mihi Colneru kao i umetniku Branku Miliskoviću, koji su učestvovali u nagrađenoj edicije ’Kritike na delu’ o 58. Oktobarski salon. A takođe, ponajviše zahvaljujem ekipi KND - Vesni Milosavljević (Portalu za kulturu SEEcult.org), snimatelju i montažeru Sretenu Vukoviću koji sa veliko posvećenošću snima i montira naš serijal, dizajneru Urošu Pavloviću, i našoj neizostavnoj podršci - fotografkinji Milici Đorđević i reditelju Dejanu Petroviću koji je rediteljski postavio serijal“, istakla je Slađana Petrović Varagić, zahvalivši i Ministarstvu kulture na podršci.

Nagrada “Lazar Trifunović” dodeljena je Slađani Petrović Varagić za autorski osmišljen i kritički inovativan video serijal KND o 58. Oktobarskom salonu, uz obrazloženje žirija da je “kroz taj kompleksan projekat u kojem u isto vreme nastupa u ulozi inicijatorke, organizatorke, realizatorke i stručne konsultantkinje, a koji uspeva da sprovede u delo bez ikakve stabilne institucionalne podrške, sa skromnim i neizvesnim sredstvima, uz podršku najznačajnijeg portala za kulturu, seecult.org, uspela da povrati legimitet likovne kritike kao instance koja omogućava diferencijalno pozicioniranje umetničkog rada, u odnosu na neposredni kontekst njegovog izlaganja, te i druge radove i umetničke prakse, kao i istoriju i teoriju umetnosti”. Taj novi format analitičkog praćenja svih značajnih izložbi u polju savremene likovne umentnosti u Srbiji i njihovog kritičkog tumačenja uz pomoć većeg broja veoma precizno odabranih stručnjaka iz zemlje i regiona, u velikoj meri doprinosi povećanju stepena značaja likovne kritike danas, istakao je žiri u obraloženju, koje je pročitala Darka Radosavljević Vasiljević, i sama dobitnica nagrade “Lazar Trifunović” za 1998. godinu.

“Tokom protekle godine se posebno izdvojio serijal posvećen 58. Oktobarskom salonu koji je veoma brzo pokrenuo niz pitanja i preispitivanja razloga organizovanja, strukture i načina realizovana najveće manifestacije savremene vizuelne umetnosti u Srbiji”, istakao je žiri, koji su činili i Ana Ereš i Stevan Vuković, takođe dobitnici nagrade “Lazar Trifunović” za 2017, odnosno 2004. godinu.

U četiri epizode KND o 58. Oktobarskom salonu, čiji su kustosi bili Ilarija Marita i Andrea Bačin, učestvovali su istoričari umetnosti Danijela Purešević, Miha Colner iz Slovenije i Lav Mrenovič, kao i umetnik Branko Milisković. Publika u Galeriji Artget imala je priliku da pogleda deo epizode sa Mihom Colnerom u ulozi kritičara na delu.

Nagrada “Lazar Trifunović” sastoji se od plakete sa likom profesora Lazara Trifunovića, rad vajara Mihajla Paunovića, novčanog iznosa i izložbe koju lauret priređuje u okviru ciklusa “Kritičari su izabrali” u Likovnoj galeriji KCB-a, u kojoj je upravo otvorena izložba članice ovogodišnjeg žirija i dobitnice 2017. godine Ane Ereš “Apstraktni pejzaž 2.0”, na kojoj učestvuju: Dušica Dražić, Siniša Ilić i Bojan Đorđev, Ivana Kličković, Žolt Kovač, Nikola Marković, Goran Micevski, Vladimir Nikolić, Ivan Petrović i Ivan Šuletić.

Tradicionalno je na dan rođenja Trifunovića uručeno je i  priznanje DIUS za najbolju izložbu koje je dobila Sonja Jankov za izložbu “(De)konstrukcije prostora: Arhitektura drugim sredstvima”, održanu u Galeriji savremene umetnosti u Pančevu u decembru 2021. godine. Niko od članova žirija, koji su činili istoričari umetnosti i kustosi Maida Gruden, Saša Janjić i Nela Tonković, nije bio u prilici da prisustvuje uručenju nagrade, pa je izostalo obrazloženje.

Sonja Jankov bila je kustos i dve prethodne izložbe iz istog serijala, a na nagrađenoj je predstavila radove Milice Denković, Zorana Dimovskog, Snežane Zlatković, Živane Mijailović, Irene Muhar, Ivana Peraka i Slobodana Stošića.

Nagrada “Lazar Trifunović” i priznanje DIUS dodeljeni su 2021. godine u onlajn formatu zbog pandemije korona virusa, a iako je situacija u tom pogledu ponovo alarmantna, organizatori su odlučili da svečano uručenje bude u fizičkom prostoru, uz pridržavanje svih epidemioloških mera.

Prisutni su mogli da se podsete i lika i dela Trifunovića, kao i da pogledaju kratki eksperimentalni film “Rekvijem u sivom” iz 1963. godine u režiji Đorđa Vukotića i Aleksandra Pavlovića, prema Trifunovićevom scenariju, zasnovan na predlošku avangardnog teksta Semjuela Beketa “Kraj partije igre”. Film prati burno širenje enformela na umetničkoj sceni Beograda od 1948. godine, pa preko perioda 1960-63, i potom dugo odumiranje tog pokreta od 1964. do 1970. godine.

Organizatori su odali počast i nedavno preminuloj Ani Trifunović, supruzi Lazara Trifunovića, koja je godinama učestvovala na svečanom uručenju nagrade, kao i istoričarki umetnosti i kustoskinji u KCB-u Gordani Dobrić, koja je učestvovala u organizaciji dodele nagrade “Lazar Trifunović” i priznanja DIUS, a preminula je prošle jeseni.

*Foto: SEEcult

(SEEcult.org)