120 godina Šumanovića

Galerija "Sava Šumanović" u Šidu obeležiće 22. januara prigodnim programom 120 godina od rođenja tog velikog umetnika - predstavljanjem nove stalne postavke u delimično izmenjenom prostoru, te dodelom zahvalnica svim prijateljima kuće, institucijama, ustanovama i pojedincima koji su u prethodnom periodu pomogli i podržali njene programe.

Najveći deo umetničkog fonda Galerije “Sava Šumanović” nastao je tokom poslednje decenije umetnikovog života i rada, te njenu osnovu čine dela koja predstavljaju ključne momente u njegovom šidskom periodu.

Galerija je diskretnim promenama u izložbenom prostoru uspela da poveća izložbene površine i time omogući promenu dosadašnje hronološke koncepcije postavke. Centralno mesto zauzima segment Skice i slike, zatim Pogled u atelje, Slikareva ulica... što pruža brojne mogućnosti prezentacije, kao i bolje sagledavanje stvaralaštva Šumanovića.

Uobičajena praksa da slike na kojima je izvršen restauratorsko-konzervatorski tretman budu izložene, nastavljena je i u ovoj postavci, koju je osmislila Vesna Burojević. Intervencijama u prostoru pored mogućnosti odvojenih tematskih priča, dobijeno je i značajno povećanje izložbenog prostora, te je u novoj stalnoj postavci izloženo 116 dela.

Postavka započinje delima nastalim u Parizu 1929. godine, dalje prati rad umetnika od početaka u Šidu, sve do poslednje slike koju je završio dva dana pred hapšenje. Na posebno atraktivan način prikazan je ciklus Šidijanke (Kupačice) koji poput antičkog friza “teče” celom dužinom (31 m) izložbenog prostora.

  Šidijanke

I Galerija Matice srpske obeležiće 22. januara 120-godišnjicu - o njegovom životu i stvaralaštvu, ali i o putevima kojim su umetnička dela stigla u njenu kolekciju, govoriće kustoskinje Jelena Ognjanović i Stanislava Jovanović. Posetioci će na kustoskom vođenju, kako je najavljeno, moći da vide neka od najznačajnijih slika Šumanovića koja se nalaze u stalnoj postavci umetnosti prve polovine XX veka, te imati ekskluzivnu priliku da pogledaju umetnička ostvarenja koja se retko izlažu.

Sava Šumanović, rođen 22. januara 1896. godine u Vinkovcima, preselio se sa porodicom u ranom detinjstvu u Šid, a kao desetogodišnjak odlazi na školovanje u Zemun, gde je upisao Realnu gimnaziju. Interesovanje za umetnost pokazao je već u gimnaziji, kada se upisao na slikarski kurs profesora Isidora Junga. Nakon mature vratio se kući čvrsto rešen da slikarstvo bude njegov životni poziv, dok je otac želeo da postane advokat. Uz podršku majke, upisao je 1914. u Zagrebu Višu školu za umjetnost i obrt, nakon koje je mogao postati nastavnik.

Školovao se kod profesora Otona Ivekovića i Klementa Crnčića, a prvu sampostalnu izložbu imao je 1918. godine u Ulrihovom salonu (sa Bogumilom Carom).

Radio je ilustracije za književnu reviju Juriš, te kao scenograf u Narodnom kazalištu. Već 1920. godine imao je drugu samostalnu izložbu u Muzeju za umjetnost i obrt, na kojoj se predstavio platnima koja ukazuju na simbolizam i secesiju, tada aktuelne u hrvatskoj umetnosti.

Prodao je dosta slika, i uz očevu podršku, uputio se u Pariz, tadašnji centar umetničkih zbivanja u Evropi.

Upisao se na kurs kod Andre Lota, koji je pripadao struji analitičkog kubizma, konstruktivizma. To je vreme kada su nastale Šumanovićeve kubističke slike “Skulptor u ateljeu”, “Mrtva priroda sa satom”, “Mornar na molu”, “Lučki agent”.

  Kompozicija sa satom, 1921. (MSUB)

Šumanoviće se u leto 1921. godine vratio u Zagreb, a u oktobru iste godine u Umjetničkom paviljonu priredio je izložbu slika koje su nastale u novom stilu preuzetom od Lota. Konzervativna kritika i publika u Zagrebu nije imala razumevanja za njegove nove radove. Sledeće četiri godine proveo je u Zagrebu, kada su nastali tekstovi “Slikar o slikarstvu” i “Zašto volim Pusenovo slikarstvo”, veoma značajni za razumevanje njegovih ideja i umetnosti.

Ponovni odlazak u Pariz omogućila mu je prodaja 20 slika advokatu Doriću 1925. godine, koje se danas čuvaju u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu. Drugi boravak u Parizu Šumanovića protekao je u ponižavajućim uslovima pod kojim je dobio vizu. Imao je status učenika, dobio je ograničenu dozvolu boravka, zabranu prodaje slika, ponovo se upisao na kurs kod Lota… Izlagao na Jesenjem salonu u Parizu 1926. Ugledni francuski časopisi za umetnost posvetili su mu pažnju, a tada je naslikao “Doručak na travi”, autoportret sa četiri akta u predelu, koja se danas nalazi u Spomen zbirci Pavla Beljanskog u Novom Sadu.

  Doručak na travi, 1927. (Spomen-zbirka Pavla Beljanskog)

Učestvovao je u oslikavanju kultne kafane “La Coupole” 1927.

Iste godine naslikao je svoje najznačajnije delo “Pijana lađa” – sliku monumentalnih dimenzija, koja je nastala u grčevitom radu za samo sedam dana i noći. Inspirisana je Remboovom istoimenom pesmom, koju je baš tada prevodio Rastko Petrović, i Žerikoovom slikom “Splav meduze”. Šumanović ju je izložio je na Salonu nezavisnih, a ocene kritike bile su podeljene. Danas je slika “Pijana lađa” u zbirci Muzeja savremene umetnosti u Beogradu, a publika je posledji put mogla da je vidi 2014. na izložbi “100 dela iz zbirki MSU. Jugoslovenska umetnost 1900-1945” u Muzeju istorije Jugoslavije.

  Pijana lađa, 1927. (MSUB)

Otežani uslovi rada, loše kritike i niz drugih ličnih događaja, doveli su Sumanovića do nervne iscrpljenosti, pa se 1928. godine vratio u Šid, na oporavak. Tada su nastale prve slike predela iz okoline Šida, “Sremske krajine”, niz pejzaža na kojima beleži jedinstvenu svetlost i atmosferu zavičaja. Toj temi mnogo više se posvetio kada se kasnije zauvek vratio kući. U septembru 1928. izložio je na Novom univerzitetu u Beogradu slike koje su nastale u Parizu. Dobro je prošao i kod kritike i kod publike, rasprodao većinu slika i ponovo se uputio u Pariz. To je bio njegov poslednji boravak u omiljenom gradu. Trajao je nešto više od godinu dana. Tada su nastali “Crveni ćilim”, “Ležeći ženski akt”, “Luksemburški park u Parizu”.

Zdravstveni problemi su se veoma brzo ponovo ispoljili, majka je došla po njega u Pariz, pa su se zajedno vratili u Šid u martu 1930. Kratko vreme lečio se na klinici dr Radenka Stankovića u Beogradu.

Po povratku kući, Šumanović se potpuno posvetio slikanju. Prvih godina slikao je aktove po skicama koje je doneo iz Pariza i pejzaže iz neposredne okoline. To su ostale dominantne teme do kraja njegovog života. Nakon smrti oca 1937. godine, Šumanović je preuzeo vođenje porodičnog imanja. Učio je engleski jezik, pohađao časove igranja, posetio izložbu francuskog slikarstva 19. veka, koja je gostovala u Narodnom muzeju u Beogradu, neprekidno slikao i pripremao se za veliku izložbu koju je organizovao u septembru 1939. godine na Novom univerzitetu u Beogradu.

Na toj velikoj samostalnoj izložbi izložio 410 slika.

Zadovoljan uspehom, vratio se u Šid i nastavio da radi sa velikim poletom, uprkos ratu koji je upravo počeo.

Rat je došao i u mali Šid, koji 1941. godine ulazi u sastav Nezavisne države Hrvatske. Ćirilica je tada postala zabranjeno pismo. Šumanović je prestao da potpisuje svoje slike.

U jednoj ustaškoj akciji, 28. avgusta 1942. godine, Šumanović je uhapšen i sa velikom grupom Šiđana streljan u Sremskoj Mitrovici, gde je i sahranjen u zajedničkoj grobnici.

(SEEcult.org)