3D digitalizacija nepokretnih kulturnih dobara

Elektronski fakultet u Nišu završio je inicijalnu fazu projekta Platforma za 3D digitalizaciju nepokretnih kulturnih dobara Srbije, čiji je cilj da predstavi bogato kulturno nasleđe na inovativan način, upotrebom najsavremenijih tehnologija, ali i da skrene pažnju na potrebu njegovo dalje čuvanja i zaštitu. Za prvu fazu izabrana su četiri reprezentativna arhitektonska objekta sa jugoistoka Srbije koja su malo poznata široj javnosti, a uglavnom su nepristupačna za obilazak.

Reč je o Latinskoj crkvi iz XI veka u selu Gornji Matejevac kod Niša, Crkvi svete Bogorodice iz VI veka u Kuršumliji, Ivan kuli u istoimenom selu na Radan planini, te Pećinskoj crkvi svetih apostola Petra i Pavla u selu Rsovci kod Pirota u podnožju Stare planine.

Autori projekta, predstavljenog na portalu srbija3d.rs, primenili su neuobičajen pristup digitalizacije korišćenjem popularne tehnologije iz video igara, čime su istorijski i kulturno vredne objekte predstavili kao foto-realističnu scenu u 3D prostoru, kroz koju posetioci mogu virtuelno da se kreću. Dok posmatraju stare i važne objekte, posetioci mogu da čuju ili pročitaju priču o tome gde je, ko i kada sagradio te ne tako poznate, ali vredne starine.

Na području jugoistočne Srbije situacija je posebno osetljiva, jer je to prostor sa velikim brojem značajnih spomenika koji nisu dostupni široj javnosti, nalaze se na nepristupačnom terenu ili su već pretrpeli neki stepen oštećenja. Cilj projekta je stoga i da se što realnijim prikazom sadašnjeg stanja objekata javnost mobiliše da radi na njihovom daljem čuvanju ili restauraciji.

Latinska crkva

Latinska crkva u Gornjem Matejevcu zaštićen je spomenik kulture velikog značaja (na listi Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem SK 228), a zidana je u 11. veku po nalogu lokalnog dostojanstvenika u pred-nemanjićkom periodu, u vreme vizantijske vlasti na ovim prostorima. Crkva u Matejevcu nije u potpunosti istražena, a bila je zanimljiva istraživačima još u 19. veku. Arheološkim istraživanjima Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša utvrđeno je da je obnovljena u 15. veku. Veruje se da je hram obnovio despot Stefan Lazarević, koji je crkvu posvetio Bogorodici. U unutrašnjosti crkve nisu otkriveni tragovi srednjovekovnog živopisa, ali je poznato da je 1870. oslikana. Jedan od naslikanih likova bio je i Miloš Obilić u prirodnoj veličini.

Latinska crkva

Prema navodima arheologa i muzejske savetnice Julke Kuzmanović Cvetković, konzervatorsko-restauratorskim radovima u periodu od 1968. do 1974. godine crkva je obnovljena i vraćen joj je prvobitan oblik, te danas predstavlja pravi dragulj sakralne arhitekture na ovim prostorima.

Crkva Svete Bogorodice u Kuršumliji zaštićen je spomenik kulture izuzetnog značaja (na listi Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem SK 208), a podignuta je na visokoj rečnoj terasi, naspram ušća reke Kosanice u Toplicu. U osnovi, to je rano-vizantijska crkva VI veka koju je obnovio Stefan Nemanja od 1158. do 1162. godine.

Narodno predanje kaže da je manastir Presvete Bogorodice podignut kao ženski manastir, da se o njemu starala a zatim tu i zamonašila žena Stefana Nemanje, Ana, a kasnije monahinja Anastasija. Predanje kaže da je tu boravila Mara, ćerka Đurđa Brankovića, udata za turskog sultana Murata II. Ona je od pastorka Mehmeda II, posle muževljeve smrti, dobila Toplicu na upravljanje. Njoj se pripisuje tvrđava Marina kula, na drugoj obali Toplice.

Početkom 18. veka, opet po predanju, neki je Turčin porušio crkvu i od tog materijala sazidao vodenicu koju je ubrzo odnela Toplica. Neznatne ostatke crkve je zabeležio i austrijski slikar Feliks Kanic, putujući po Srbiji početkom 20. veka. Danas je Crkva svete Bogorodice u narodu poznata kao Crkva svete Petke, Petkovača. Verovatno je u vreme Turaka narod, koji nije zapamtio čitavu građevinu, ruševine pripisao svetoj Petki, zaštitnici kuće i ognjišta.

Crkva Svete Bogorodice

Ivanova kula kod Kuršumlije mala je srednjovekovna tvrđava sa visokom donžon kulom, a podignuta je na vrhu vulkanske kupe koja dominira okolinom u selu Ivan Kula na zapadnim padinama Radan planine. nalazi se na maloj zaravni na 1.076 metara nadmorske visine, odakle se vidi i kontroliše put ka Kosovu, kao i put ka Kuršumliji, dolinom Kosanice.

Narodno predanje vezuje malo utvrđenje za Ivana Kosančića, viteza reda zmaja, jednog od junaka Kosovskog boja. Izvor podno Kule zovu Ivanova voda. Predanje takođe kaže da je Ivan imao sestru Janu koju su u jednom od pohoda oteli Turci. Vukli su je dok se ona otimala, do sela Vuča gde je preminula. Na tom mestu je sazidana mala, jednobrodna crkva čiji temelji i danas stoje kraj seoskog groblja u Vuči.

Ivanova kula vekovima odoleva zubu vremena. Oštećeni su zidovi pri vrhu, a veliko oštećenje na uglu kule je sanirano zahvaljujući angažovanju opštine Kuršumlija i Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša. Detaljan plan kule i utvrđenja napravio je Aleksandar Deroko koji je polovinom 20. veka popisivao tvrđave i ostatke starih gradova na području Srbije, Crne gore i Makedonije.

Prema navodima Julke Kuzmanović Cvetković, Ivan Kula i danas dominira okolnim prostorom i podseća na jedno herojsko vreme i njegove junake. Poslednjih godina se čine napori da se napravi bolji prilaz do same kule i omogući posetiocima da stignu do nje.

Ivan kula

Pećinska crkva u selu Rsovac na Staroj planini zaštićen je spomenik kulture (na listi Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem SK 769) koji se nalazi na levoj obali reke Visočice, na 24 kilometra od Pirota.

Prema narodnom predanju, meštani su nameravali da naprave novu crkvu u selu, ali se desilo da su im preko noći ikone koje su donosili iz pećinske crkve same letele natrag. Nova crkva je ostala u temeljima, a stara pećinska crkva i dalje predstavlja svojevrsnu atrakciju.

Danas do ulaza u hram vodi stepenište, a ispod staze je nekropola, koja je neispitana, pa se pretpostavlja da potiče iz 14. ili 15. veka.

Pećinska crkva

U okviru projekta “Platforma za 3D digitalizaciju nepokretnih kulturnih dobara Srbije”, izabrani objekti snimaju se iz vazduha (bespilotnom letelicom), a njihov enterijer (tamo gde je to moguće) kamerom sa uglom od 360 stepeni. Na osnovu velikog broja snimaka dobijenih iz svih uglova, vrši se verna 3D rekonstrukcija objekta. Rezultat je foto-realističan 3D model objekta koji se koristi za pravljenje grafičke aplikacije, koja omogućava lakše manipulisanje digitalnim objektima i jednostavnije prikazivanje na internetu.

Vizija autora projekta je da se u budućnosti na sličan način predstave celokupna nepokretna kulturna dobra Srbije.

Kao najveće probleme u vezi sa čuvanjem nepokretnog kulturnog blaga, a pogotovo onog koje se nalazi na nepristupačnim lokacijama, autori projekta navode neznanje. Ponekad meštani odnesu materijal sa objekata starih i po deset vekova, a sad druge strane, opasnost dolazi i od infrastrukturnih projekata koje vode nestručni ljudi. To je ujedno i pokazatelj da o istorijskom i kulturnom blagu Srbije i njegovoj vrednosti treba govoriti što češće da bi se najšira javnost upoznala sa njegovim značajem i da se takve situacije ne bi ponavljale.

Projekat je realizovao tim Grupe za multimedijalne tehnologije Katedre za elektroniku Elektronskog fakulteta u Nišu, a podržan je od Ministarstva kulture i informisanja Srbije - Sektora za razvoj digitalne istraživačke infrastrukture u oblasti kulture i umetnosti.

*Foto: Srbija3D

(SEEcult.org)