(Anti)retrospektiva Vanište
Muzej savremene umetnosti u Zagrebu predstavlja od 25. aprila izložbu “Josip Vaništa: Ukidanje retrospektive” koja je svojevrsna “knjiga umetnika” - jednog od glavnih aktera čuvene grupe Gorgona. Izložba nastoji da prikaže Vaništin jedinstveni rukopis kao crtača, slikara, pisca...
Izložba “Ukidanje retrospektive”, čija je kustoskinja Nada Beroš, polazi od pretpostavke da je Vaništin opus u hrvatskoj istoriji umetnosti i kritici uglavnom interpretiran kroz dva ključa, koja su se međusobno dokidala ili su prećutkivana.
Na Vaništin opus se gledalo kroz prizmu njegove radikalne gorgonske misli i prakse, ili se pak u središte stavljao autorov rafinirani slikarski opus, koji karakteriše suspregnut gest, minimalistički pristup i duboko poštovanje slikarske tradicije.
Jedan od ciljeva izložbe jeste da pokaže da ta dva ključa otvaraju ista vrata ka istom svetu erudite i umetnika. “Dvojica Vanište” nisu ništa drugo nego kompleksan autor koji duboko promišlja svoju poziciju dok deluje kao umetnik, pisac, intelektualac i čovek, supostojeći se onom drugom autoru koji post festum, ponekad i nekoliko decenija kasnije, tumači, integriše ili dezintegriše postojeće. Taj “drugi Vaništa”, kako su naveli organizatori izložbe, posmatra “izvana” i “s distance” vlastiti opus, preuzevši ulogu kritičara, pisca, kustosa, urednika... Pritom se pođednako služi aparatom umetnika i kritičara: dokumentaciju pretvara u umetnički rad - baš kao što će to mnogo godina kasnije ustvrditi Boris Grojs (Groys), a umetnički rad dovodi u kontekst drugih umetnosti i disciplina.
Rođen 1924. godine u Karlovcu, Josip Vaništa je jedan od poslednjih velikih aktivnih umetnika neoavangarde, prepoznat posebno kroz delovanje u grupi Gorgona (1961-1966).
Prema navodima MSU-a, njegov uticaj u hrvatskoj sredini mogao bi se uporediti sa onim koji je Marsel Dišan (Marcel Duchamp) imao u svetskim razmerama.
Budući da je Vaništa jedna od najenigmatičnijih ličnosti savremene hrvatske umetnosti, priređivačima njegove prve velike (anti)retrospektive u nametnula su se brojna pitanja. Između ostalog - kako predstaviti opus umetnika i pisca, crtača i slikara, esejiste i hroničara, arhiviste i čuvara baštine, izdavača i urednika, koji je nastajao toekom sedamdesetak godina? Kao celinu ili kroz fragmente, kao hroniku koja poštuje vreme ili kao bezvremensko stajanje na mestu? Jedni ga smatraju velikim majstorom moderne tradicije, drugi pak bespoštednim hirurgom koji je odstranio zatrovani prostor Öl Malereia, dopustivši da u njega uđe praznina. Tako se otvorilo i pitanje da li gledati na Vaništu kao na baštinika tradicije ili kao na njenog radikalnog osporavaoca.
U “Nacrtu jednog objašnjenja” iz 1961. godine Vaništa je zapisao: “Mislim da treba odmah reći da je Gorgona početak određen da bude bez razvoja i cilja”. Početkom 60-ih, upravo u okrilju grupe Gorgona, Vaništa je dosegao nultu-tačku slikarstva. Stvorivši “sliku” materijalizovanu tek njenim verbalnim opisom, tekstom ispisanim pisaćom mašinom, kao stanovito meta-uputstvo za njeno izvođenje (Slika XII, 1964), Vaništa je ostvario “najradikalniji domet hrvatske umetnosti 20. veka”.
Vaništa je od 1965. do 1967. prekinuo svaku umetničku aktivnost, zbog čega se nametnulo i pitanje kako posmatrati sledećih pola stoleća stvaranja - kao status quo, involuciju ili dekadenciju?
Izložba prati Vaništin “nevidljivi crtež duha” kroz poslednjih 70 godina - od najranijih ulja (Voće iz 1941. i Autoportret iz 1943) iz gimnazijskih klupa u Karlovcu, pa sve do nedavno “potpisanih” fotografskih instalacija.
Ipak, izložba, nema retrospektivni, ni reprezentacioni karakter. Naprotiv, ona ukida retrospektivu kao muzeološku kategoriju i konvenciju.
Podeljena je na desetak segmenata: Rani i kasni crteži; Misli za mesece; Ukidanje perspektive; Predlozi, projekti, korespondencija sa stranim umetnicima; Pisma; Gorgona; Kolektivna legitimacija; Sateliti ili adherenti Gorgone; Postgorgona; Polaganje; Portreti umetnika; Izvolite prisustvovati.
Svi ti segmenti upućuju na Vaništin temeljni postupak redukcije, izostavljanja, te potrebe suočavanja s prazninom kao filozofskom kategorijom.
Bljeskoviti uvidi, fragmentarnost, oštrina pogleda, fokusiranje jednog naizgled nebitnog detalja, podjednako su prisutni u crtežu, slici, literarnom zapisu ili hronici Vanište. Izložba omogućava da se svi ti segmenti prvi put vide na istom mestu, kao celina čija stabilnost može svakoga časa biti dovedena u pitanje i iznova složena.
Izložba će stoga približiti posetiocima ne samo delo tog enigmatičnog umetnika, nego i kontekst - vreme i prostor u kojem je stvarao.
Naslov izložbe “Ukidanje retrospektive” referiše u prvom redu na naslov Vaništinog objekta-stola “Ukidanje perspektive”, koji se lako može protegnuti i na druge njegove radove, posebno crteže. Odnosi se istovremeno i na Vaništino simbolično ukidanje vremenske i prostorne perspektive, pa time i retrospektive kao opšteprihvaćenog medija predstavljanja umetničkih opusa.
Izložbu prati opsežna publikacija na oko 340 stranica sa stotinak ilustracija, koja sadrži tekstove domaćih i stranih likovnih i književnih kritičara, istoričara umetnosti, pisaca, reditelja, kustosa, umetnika, filozofa, arhitekata, među kojima su Dunja Blažević, Ješa Denegri, Ivan Čižmek, Marija Gattin, Slavko Goldstein, Marko Grčić, Boris Groys, Radmila Iva Janković, Miljenko Jergović, Stanko Lasić, Tonko Maroević, Matko Meštrović, Georgije Paro, Christian Rattemeyer, Ljerka Schiffler, Đuro Seder, Branka Stipančić, Žarko Vijatović, Igor Zidić i Nada Beroš.
Autor postavke izložbe je Nenad Fabijanić, a biće otvorena u MSU do 10. juna.
Izložbu su podržali: Ministarstvo kulture Hrvatske i Gradski ured za obrazovanje, kulturu i sport Zagreba, kao i Atlantic grupa, Hrvatske pošte i Francuski kulturni institut.
(SEEcult.org)
