Art centar Benka
Istaknuti slovački reditelj, scenarista, glumac, dizajner i producent Miroslav Benka, koji živi u Staroj Pazovi, završio je novim autorskim projektom “Slike moga sveta” (Images of My World), koreo-trilogiju započetu 2004. godine scenskom igrom “Hleba i igara”, u produkciji Vojvođanskog slovačkog pozorišta iz Bačkog Petrovca. Drugi deo, “Oslikano injem”, nastao je 2007. u produkciji Madleniauma iz Zemuna.
Istaknuti slovački reditelj, scenarista, glumac, dizajner i producent Miroslav Benka, koji živi u Staroj Pazovi, završio je novim autorskim projektom “Slike moga sveta” (Images of My World), koreo-trilogiju započetu 2004. godine scenskom igrom “Hleba i igara”, u produkciji Vojvođanskog slovačkog pozorišta iz Bačkog Petrovca. Drugi deo, “Oslikano injem”, nastao je 2007. u produkciji Madleniauma iz Zemuna.
Treći projekat u okviru te trilogije, čija je praizvedba bila krajem novembra u Bratislavi (Teatar RND), Benka je producirao u vlastitom studiju - Art centru “Hleba i igara” koji je, sa još nekoliko slikara i muzičara, osnovao pre tri godine. Time je od Vojvođanskog slovačkog pozorišta preuzeo producentska prava za svoj najuspešniji projekat u okviru trilogije, koreoigru “Panem et circenses”, čijim je imenom nazvao i svoj dramski studio.
U trilogiji se jedna na drugu nastavljaju priče o panonskoj ravnici, onoj Vojvodini Miroslava Antića u kojoj se nataložila vekovna energija istorijskog vremena, kulture i civilizacijske baštine, kao u nekom bogatom rudokopu ili u ugašenom vulkanu duha, u kojem su sadržani običaji, mentalitet, iracionalna melanholija i tragične sudbine iskonske i sadašnje nastambe paorskih, ratničkih i radeničkih plemena sa svim njihovim tegobnim setvama i sirotinjskim žetvama, pijanim prosidbama, neveselim ženidbama i okasnelim udabama, i to sve sa setom što je nekada bilo bar prazne nade, pesmama tugovankama, znojem, mukama, u suzama kao u ciglama ispečenim.
Benka je pokušao, a i uspeo, posebno u prvoj igri iz trilogije (Hleba i igara) da bez reči, samo igrom i kondenzovanom muzikom prejakih tonova, u svetlosnim okršajima sa svepratećom najezdom tame, dočara vekovne jecaje koji se “stropoštavaju” neprekinuti u istorijski, milenijumski ropac spečenih sudbina, toliko kultura, običaja, vera, naravi, sraslih i pritešnjenih naciona i njihovih polkova ratnih, koji se potucaju po panonskim bespućima nade, usporenim hodovima, zastajkujući nad iskopinama iz istorjskog sećanja na nekadašnje utrke, odavno u letu iščezle poput ptice koja se leteći smrzla. A valja njima, kao što reče pesnik Mak Dizdar, dalje putovati.
Da bi se izrazila i drugima prezentovala ta samobitna, autohtona superiornost, to je po Benkinom umetničkom kredu jedino moguće učiniti opet večnim hodom, igrom neprestanom na pozornici, kako bi se sudbine osamostalile i duše oslobodile i uzdigle iznad deluvijalne ravne spečenosti u slojevima naslaganim po emotvinim rudokopima, na kojima ih jedino prodorni i jaki zvuci muzike poput mina mogu uznemiriti i pokrenuti da igrom tela ispričaju priču čoveka ravnice.
Benka je angažovao isključivo igrače amatere iz slovačkog KUD “Janko Čmelik” iz Stare Pazove, iz koga je i sam ponikao kao glumac i reditelj, završivši glumu na Akademiji umetnosti u Novom Sadu i režiju na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu.
Njegova prva koreo-drama, pre ove trilogije, bila je “S.O.S.”, a uradio ju je 1990. godine takođe sa staropazovačkim amaterima igračima iz SKUD “Čmelik”. Prikazana je na međunarodnim festivalima u Oslu i Helsinkiju, sa čudesnim igračem Zdenkom Kožikom, inače profesionalnim molerom, kao kasnije i na BITEF-u, a Benki je donela dosad najveći, neponovljiv uspeh.
Uoči zvanične premijere u Bratislavi, “Slike moga sveta” su prikazane na otvaranju Međunarodnog festivala pozorišta država Srednje Evrope u Sarvašu u Mađarskoj, a ovih dana izvedene su i dve predstave na sceni Gradskog pozorišta u Staroj Pazovi.
O osnovnoj ideji postavke Benka kaže da mu je želeo da se osvrne u prošlost i ponovo oživi slike svog unutrašnjeg sveta.
“Da ‘propevam’ glasom svojih prapredaka, progovorim jezikom veličanstvenih poetskih prizora, snažnih atmosfera i strasti, jezikom obrednih, ritualnih slika, nalik na one bizarne priče iz narodnih predanja, da se osvrnem na vekovne običaje naroda vezane sa mitovima i legendama, sa kultom zemlje... Primenjujući svoj sopstveni, vrlo lični pogled na svet, ovi imaginarni prizori pomažu mi da bolje razumem druge, shvatam i prihvatam vreme koje neumorno prolazi. Da zagrlim ceo svet”, naveo je Benka.
U ovom projektu pomagala mu je na scenografiji Mirjana Gegenbauer, makete vojvođanskih kuća i crkve izradio je Dejan Mitov, slikarsko-kaširerske radove profesor Akademije umetnosti u Novom Sadu Jozef Klaćik, dok je saradnica na kostimima bila Elena Zlatković, a na masakama Vlasta Šarkezi.
O uhvaćenim i ovekovečenim prizorima u snažnoj zaglušujućoj atmosferi svetla na sceni svedočile su svojom pojavom, kostimima, glasom i stasom, žene na harmonikama iz sela Aradac u Banatu, nastanjenog pretežno slovačkim stanovništvom (Ana Puderka, Alžbeta Jančo, Marija Ruman, Alžbeta Janošik i Ana Hučok).
Ceo ansambl ostavio je na gledaoce snažan utisak, a izuzev Miroslava Kožika, svi su debitanti (Stevan Erceg, Marko Čipkar, Milan Mutić, Mihaela Kočiš i Andrea Stanišić).
U predstavi su izvođene kompozicije Astora Pjacole i drugih autora.
Teatrolog Jovan Ćirilov svojevremeno je naveo da je Benka dao originalni doprinos svetskom trendu neverbalnog teatra predstavama retke lepote čiji je svestrani stvaralac.
Prema oceni pozorišnog kritičara Ivana Medenice, Benka potvrđuje da se zaista vrhunski umetnički standardi, visoko emancipovana vrhunska teatarska forma i bitno drugačiji tetarski jezik, ostvaruje na sceni izvan teatarskih metropola, što je pravi oblik kulturne decentralizacije.
Benka je višestruko nagrađivan - dobio je Državnu nagradu za režiju (Makke SNY, 1995) Udruženja dramskih umetnika Slovačke (ZDNS), gran pri za najbolju predstavu na 24. Internacionalnom teatarskom festivalu Fađer 2006. u Teheranu, kao i nagradu za najbolju scenografiju na 19. Internacionalnom festivalu u Kairu 2007. godine.
Tekst i foto: Branko Rakočević
