Beogradski atlas Jovana Cvijića

Srpska akademija nauka i umetnosti, Geografski institut „Jovan Cvijić“ i Muzej grada Beograda obeležili su izložbom i naučnim skupom 150 godina od rođenja akademika Jovana Cvijića.

Izložba „Beogradski atlas Jovana Cvijića“, otvorena u Galeriji SANU do 11. decembra, predstavlјen život i delo akademika Cvijića (Loznica, 12. oktobar 1865 – Beograd, 16. januar 1927), geografa, naučnika, jednog od prvih osam profesora i rektora u dva mandata Beogradskog univerziteta, doživotnog predsednika Srpske kralјevske akademije (1921–1927), počasnog doktora i člana najstarijih akademija i univerziteta Evrope.

Uz pozdravnu reč predsednika SANU akademika Vladimira S. Kostića, izložbu je svečano otvorio akademik Vidojko Jović, predsednik Organizacionog odbora za obeležavanje 150 godina od rođenja Cvijića, koji je podsetio da su SANU i GI „Jovan Cvijić“ organizovali u oktobru i međunarodni naučni skup „Vek i po Jovana Cvijića“, sa više od stotinu učesnika iz 16 zemalјa i štampanom knjigom rezimea, te zbornikom radova na srpskom i engleskom jeziku, koji je u pripremi.

Do kraja godine biće objavlјena i reprezentativna monografija o Cvijiću na srpskom i engleskom jeziku, jer je i danas nezaobilazno ime u nauci: geografiji, geologiji, antropogeografiji, etnografiji i drugim oblastima, koji se neprestano citira u svetskim publikacijama.

Izložba osvetlјava njegovo školovanje u Srbiji (Loznica, Šabac, Beograd) i Beču, rad na Velikoj školi i Univerzitetu – izgradnju nove zgrade, danas Filološkog fakulteta, podizanje Univerzitetske biblioteke podrškom Karnedžijevog fonda, društveni angažman, Prvi svetski rat i Mirovnu konferenciju u pariskom dvorcu Versaj, delatnosti u SKA i brojna priznanja, te izvanredan umetnički ambijent nekadašnjeg Cvijićevog doma, dočaravajući građanski Beograd s kraja 19. i prvih decenija 20. veka i tako upoznajući posetioce sa naučnom i kulturnom elitom tadašnjeg Beograda i velikanima sa kojima se on družio.

Bibliotekar savetnik i rukovodilac Odelјenja stare i retke knjige Biblioteke grada Beograda mr Ljubica Ćorović podsetila je da je Cvijić došao 1881. godine u srpsku prestonicu u 16. godini i tu ostao sve do smrti 16. januara 1927. godine.

Grad koji se u doba Cvijićevog školovanja i potom studija na prirodno-matematičkom odseku Velike škole tek pomalјao iz orijentalne lјušture, imao je oko 60.000 stanovnika, a onaj u kome je Cvijić sklopio oči imao je čak šest puta više žitelja, iako se oporavlјao od gotovo potpunog razaranja u Velikom ratu. Na jednoj od najvećih sahrana koju je Beograd zapamtio, slovenački etnolog dr Niko Županić je u svom govoru nad odrom istakao Cvijićevu retku popularnost u narodu koji je do njega mnogo manje poznavao naučnike nego političare i romansijere.

Od godine smrti Cvijića - 1927, Beograđani su svojom volјom počeli nazivati tada novi Bulbulderski bulevar – Bulevarom Jovana Cvijića, ne osvrćući se mnogo na zvanični naziv – Štrosmajerova ulica. Tri godine docnije i Beogradska opština je popustila, pa zvanični naziv postaje: Cvijićeva ulica.

Izložba „Beogradski atlas Jovana Cvijića“ i prateći katalog (urednici Dušan Otašević, V. Jović i T. Korićanac, recenzenti Ljubodrag Dimić i Sanja Stepanović-Todorović), pored predstavlјanja Cvijićeve bogate biografije, žele da osvetle i njegovu plodnu prosvetnu, naučnu i društvenu delatnost na prelazu dva veka. Između naučnih ekskurzija i istraživačkih putovanja, to je i delatnost u okviru najznačajnijih ustanova Beograda tog vremena, uz podsećanje da je prvi moderno obrazovani naučnik Srbije osnivač i prvih geografskih ustanova na Balkanu: Geografskog zavoda i Srpskog geografskog društva – koji pokreće i čuveni „Glasnik SGD“, a doprineo je i osnivanju novih fakulteta u Beogradu, Skoplјu i Subotici.

Tokom terenskog naučnog rada, Cvijić je za sobom ostavio zamašnu i po oblastima raznovrsnu bibliografiju (obima 10.645 strana, ili 665,4 štamparska tabaka teksta, bez radova u celini objavlјenih na stranim jezicima, prepiske, biografske i druge građe), koju čine mape, atlasi i geografske karte Balkanskog poluostrva, kao i etnografske karte, zapisi i crteži, posvetivši cele edicije fenomenu tipologije balkanskih kuća, običajima i psihičkim osobinama lјudi različitih kulturnih pojaseva Balkana. Prvi naučni rad objavio je u 22. godini, pod naslovom „Prilog geografskoj terminologiji našoj“, u „Prosvetnom glasniku“ za 1887/88. godinu, a njegovom zaslugom, stručni termini za kraške oblike iz srpskog jezika usvojene su u svetskoj nauci o karstu – uvala, polјe, ponor, hum, dolina, jama, što je istaknuto na izložbi.

Najveći deo rukopisne građe Cvijića danas se nalazi u Arhivu SANU, navodi se u katalogu izložbe, u kojem je istaknuto i da iza Cvijićeve zaostavštine, u senci njegovih mnogobrojnih članaka, studija, monografija, edicija, govora, ostaje sjajan stilista, umetnik lepe reči, za kojeg je Pera Slijepčević, jedan od najvećih naših germanista, mislilaca i intelektualaca prve polovine 20. veka, 1927. godine napisao: „Stil Jovana Cvijića ima pokašto pun pesnički zanos. Ima sklonosti prema slikovitom izražavanju. Rečenije jedre bez suvišnih reči, ali krcate svežih izraza... Čovek koji je živeo u neposrednom dodiru sa lepotom i čudima prirode, i koji je, kako kaže, najtrajnije utiske dobio od svoje majke, predstavnice dinarskog zanosa, čovek u duši pobožan, otvoren dalјinama i kako sam se lično uverio pomalo otvoren i mistici – G. Cvijić je imao izrazitu simpatiju prema umetnosti“.

Impresionistički fragmenti Cvijićevih dodira s prirodom, koju se celog života trudio da razume i objasni, čitaju se kao odblesci njegovog unutrašnjeg dijaloga s njom, što se u katalogu tumači navedenim primerima pravih malih bisera poezije u prozi kojima Cvijić dočarava svoje doživlјaje: Šumadije, Dalmacije, Norveške (sve 1922) i Ohridskog jezera (knjiga, 1927), a na izložbi su dati slični opisi i nekih drugih predela.  

Autorka izložbe je Tatjana Korićanac, muzejski savetnik i direktorka Muzeja grada Beograda, izložbu i katalog dizajnirala je Dragana Lacmanović, fotografije su Vladimira Popovića i Nebojše Borića, a idejno rešenje postavke osmislila je arhitekta Bojana Đurović, u produkciji Želјka Levnajića i „Produkcije 64“.

SANU i Muzej grada Beograda izrazili su zahvalnost Ministarstvu kulture i informisanja Srbije na finansijskoj podršci u obeležavanju jubileja Cvijića. Pomoć su pružile i brojne ustanove i pojedinci ustupanjem materijala za katalog i izložbu: Arhiv SANU, Biblioteka SANU, Rektorat Univerziteta u Beogradu, Kartografski fond Odelјenja posebnih fondova Narodne biblioteke Srbije, Zavičajno odelјenje Biblioteka grada Beograda, Muzej nauke i tehnike, Muzej Jugoslovenske kinotete, Filmske novosti, Radio televizija Srbije, Uprava za izvršenje krivičnih sankcija, kao i gospoda Miloš Jurišić i Zoran Vučičević.

Izložba je arhitektonski i dizajnerski kreirana tako da može da bude postavlјena i u drugim galerijskim prostorima, prema planu da tokom 2016. godine gostuje u drugim gradovima Srbije.

OBNOVA MUZEJA JOVANA CVIJIĆA

Posebnu zahvalnost današnje generacije svakako duguju supruzi naučnika, Beograđanki Ljubici Cvijić, rođenoj Krstić, sa kojom se venčao u Topčiderskoj crkvi 1911. godine – o čemu postoji i karikatura slikarke Bete Vukanović. Nјenim naporima i docnijom posvećenošću njene sestre Živke Krstić, sačuvan je ne samo dom Jovana Cvijića i najveći deo materijala koji možemo videti na ovoj izložbi. Na žalost, ni obnovlјena Cvijićeva  biblioteka i radna soba nisu sačuvane, a postupajući po njegovom testamentu porodica je nameštaj iz te sobe i bibliteku predala Srpskom geografskom društvu čije su prostorije u Novoj zgradi Univerziteta Nemci spalili pred samo povlačenje 1944. godine – istakla je mr Ljubica Ćorović na otvaranju izložbe „Beogradski atlas Jovana Cvijića“. 

Muzej grada Beograda, uz druge legate u svom sastavu, od 1965. godine vodi brigu i o Cvijićevoj zaostavštini i kući na Kopitarevoj gradini, sagrađenoj 1905. godine, za koju je celokupan enterijer u stilu secesije izradio primenjeni umetnik Dragutin Inkiostri Medenjak iz Splita, koji je neko vreme bio i gost u domu svog mecene Cvijića, a u kojoj je od 1968. godine otvoren Memorijalni muzej Jovana Cvijića. Budući da su baš u godini jubileja otpočeli radovi na sanaciji zgrade tog muzeja i stalna postavka nije dostupna javnosti, brojni eksponati iz tog prostora prikazani su u Galeriji SANU, što izložbi daje posebnu vrednost i ekskluzivnost.

Radovi na rekonstrukciji teku po planu, uz podršku Grada Beograda, što otvara mogućnost da početkom 2016. godine Muzej Jovana Cvijića ponovo otvori svoja vrata za zainteresovanu publiku – što je i lep dar proslavi veka i po od rođenja svestranog naučnika svetskog značaja.

Dimitrije Stefanović