Da li je moguće stvarati umetnost revolucionarno?
Udruženje KURS organizuje 10. i 11. oktobra u Beogradu konferenciju posvećenu temi “Da li je moguće stvarati umetnost revolucionarno?”, koja će okupiti učesnike iz regiona radi analize različitih aspekata kulturne delatnosti i njene sprege sa revolucionarnim zbivanjima, pre svega u prvoj polovini XX veka.
Među učesnicima konferencije, koja će biti održana u prostorijama AKUD Branko Krsmanović (Balkanska 4), najavljeni su Vida Knežević, Gal Kirn, Miklavž Komelj, članice zagrebačkog kustoskog kolektiva BLOK - Ivana Hanaček, Ana Kutleša i Vesna Vuković, te Miloš Miletić i Mirjana Radovanović iz udruženja KURS, koje organizuje taj skup u okviru projekta “Lekcije o odbrani”.
Učesnici su deo svoje istraživačke prakse posvetili analizi različitih aspekata kulturne delatnosti i njene sprege sa revolucionarnim zbivanjima, pre svega u prvoj polovini XX veka, a njihove specifične teme istraživanja imaju zajedničke problemske tačke u preispitivanju određenih specifičnosti kulturno-umetničkog delovanja, kao što su: mogućnost drugačijeg načina proizvodnje kulturnog sadržaja, kolektivno umetničko stvaranje, te proces demokratizacije kulturno-umetničkog sadržaja, i u krajnoj instanci - revolucionarno delovanje kroz i unutar polja kulture.
Rezultati istraživanja biće objavljeni u zborniku “Lekcije o odbrani: Da li je moguće stvarati umetnost revolucionarno?” koji u godini obeležavanja stogodišnjice Oktobarske revolucije takođe doprinosi sećanju na značajne prakse iz prošlosti kako bi se podstakla delovanja u polju kulture danas, te kako bi umetnost doprinela (još uvek) marginalizovanim borbama za drugačije društvo.
Program konferencije počinje predavanjem Gala Kirna “Ejzenštajn, Vertov i Medvedkin: Revolucionarna ‘kinofikacija’ i nastanak komunističke subjektivnosti” u kojem analizira tri reditelja i njihov rad na polju ranog sovjetskog filma. Kako će pokazati, kroz primere filmova trojice autora, novi sovjetski film je trebalo da “nastavi” revoluciju, tj. da “izgradi socijalizam u perspektivi/pogledu novog društva”. Kroz analizu načina proizvodnje, distribucije ali i inovacije u procesu montaže, Kirn ilustruje na koji način su autori pokušavali da doprinesu promeni ne samo filmske nego i drušvene paradigme: “filmadžije su do tad samo reprezentirali svet, vreme je da ga promijenimo”. Rani sovjetski film i praksa ovih autora važna je početna tačka kada se govori o proizvodnji umetnosti drugim sredstvima na teritoriji Kraljevine Jugoslavije u periodu nadolazećeg fašizma kao i tokom Narodnooslobodilačke borbe, kada kulturni radnici i umetnici aktivno učestvuju u revolucionarnim zbivanjima.
Članice BLOK-a (Ivana Hanaček, Ana Kutleša, Vesna Vuković) osvnuće se na “Problem umetnosti kolektiva: Slučaj Udruženja umetnika Zemlja”, predstavljajući istraživanje u kojem nude novo čitanje delovanja zagrebačke grupe Zemlja. U toj analizi, pored značaja i problema koje sa sobom nosi kolektivni umetnički rad, ističu i ideološku izgradnju i opredeljenje jednog dela Zemljaša, koji su u velikoj meri bili definisani kroz vezu sa Komunističkom partijom Jugoslavije. Upravo se na planu ideološkog određenja javljaju problemi i sukobi unutar kolektiva, što se pokazuje i razlazom uslovljenim sukobom na književnoj levici koji je presudno odredio sve kasnije interpretacije rada kolektiva.
Program drugog dana konferencije počinje predstavljanjem istraživanja Miklavža Komelja “Od nadrealističke do partizanske revolucije” kojim analizira slučaj jugoslovenskih nadrealista i pokazuje koliko je taj pokret na tlu Kraljevine Jugoslavije imao uticaja u kreiranju revolucionarnih zbivanja i stvaranju novog društvenog uređenja. Iako nepravedno zapostavljeni na internacionalnoj nadrealističkoj sceni, kako ističe Komelj, pojedini članovi pokreta priključivanje NOP-u doživeli su kao svojevrsni nastavak svog umetničkog delovanja, što nas upućuje na neophodnost ponovnog čitanja predratne prakse jugoslovenskih nadrealista, posebno događaja oko njihovog “sukoba” 1929. godine.
Vida Knežević presdtaviće istraživanje “Ilegalna grupa Život i levi umetnički front. Pitanje umetničkog organizovanja” u kojem se bavi (novom) interpretacijom beogradske (leve) umetničke scene 30-ih godina XX veka. Kao glavni akter, ističe se grupa Život koja je delovala u ilegali, pre svega zbog jakih veza svojih članova s rukovodstvom KPJ, pa iza nje nije ostalo pisanih tragova (za razliku od Zemlje). Autorka prati razvoj grupe i njene uloge u ideološkom usmerenju jednog dela umetničke scene kroz niz ključnih događaja kao što su: izložba Mirka Kujačića, slučaj “Bojkotaša” i organizovanje izložbe “Salon nazavisnih”. Umetnička praksa i zahtevi koji su isticani u borbama umetnika okupljenih oko grupe Život, svoje dodatno uobličenje će dobiti tokom NOB-a, a veliki broj protagonista će zauzeti ključne uloge u rukovodstvu revolucionarnog pokreta i prvim institucijama nove federativne Jugoslavije.
U završnici konferencije, Miloš Miletić i Mirjana Radovanovića iz KURS-a predstaviće svoje ovogodišnje istraživanje “Prilozi za analizu kulturne delatnosti NOP-a” koje je ujedno nastavak teme obrađene u publikaciji “Lekcije o odbrani: Prilozi za analizu kulturne delatnosti NOP-a”.
Fokus je ove godine stavljen na događaje koji su usledili nakon II zasedanja AVNOJ-a. Razvoj situacije na frontu, kako navode autori, neminovno je uticao na kulturnu delatnost u NOP-u, ali isto tako i politika rukovodstva pokreta i KPJ, koja je težila ka izgradnji novog oblika državnog uređenja. Kultura postaje podređena delovanju ka spolja nasuprot ulozi koju je imala u prve dve godine rata i delovanju ka unutra. Tokom 1944. godine kulturno polje će doživeti prva uobličenja u duhu buduće federativne države, a prvi zakonski akti novih organa vlastie će biti doneti krajem 1944. i početkom 1945. Iako će polje kulturnog stvaralaštva sve više biti kontrolisano i profesionalizovano, nesumnjivo je da emancipatorski potencijal nije izgubljen, pre svega na polju demokratizacije kulture.
Konferencija “Lekcije o odbrani: Da li je moguće stvarati umetnost revolucionarno?” organizovana je uz podršku Rosa Luxemburg Stiftung Southeast Europe iz sredstava nemačkog Saveznog ministarstva spoljnih poslova.
(SEEcult.org)
