Denegri: Nisam očekivao...

Nagrada “Lazar Trifunović”, jedinstveno priznanje koje se dodeljuje u Srbiji za likovnu kritiku i kritičko razmatranje savremene vizuelne umetnosti, uručena je za 2009. godinu Jerku Denegriju, istaknutom i jednom od najstarijih likovnih kritičara u Beogradu i na prostoru bivše Jugoslavije, koji je to prestižno priznanje posvetio svom nekadašnjem profesoru Trifunoviću, navodeći da “ne zna koliko je bio u stanju da nastavi njegovo delo”.

Tradicionalno na dan rođenja Trifunovića, 14. januara, u galeriji Artget Kulturnog centra Beograda svečano je uručeno i priznanje Društva istoričara umetnosti Srbije (DIUS) za najbolju autorsku izložbu u 2009. godini - “Slobodan Šijan / Oko filma” u Salonu Muzeja savremene umetnosti, koju je osmislio kustos Dejan Sretenović, dobitnik nagrade “Lazar Trifunović” za 2008.

Uoči odlaska u Zagreb, gde će prisustvovati 17. januara otvaranju izložbe Aleksandra Srneca u novom Muzeju savremene umetnosti, za koju je pisao tekst u katalogu, Denegri je rekao na svečanosti da mu je nagrada “Lazar Trifunović” “svakako neočekivana” i da mu predstavlja veliko emocionalno uzbuđenje, jer je bio odavno Trifunovićev student.

“Priveo nas je modernoj umetnosti i strasti ka modernoj umetnosti”, rekao je Denegri za Trifunovića, podsećajući i na njegove reči: “Ne bavite se tuđim idejama, nego razvijajte svoje”.

“Kada sam postao profesor na istoriji umetnosti, ne znam koliko sam bio u stanju da nastavim njegovo delo, ali šta je - tu je. Oslonio sam se na svoje znanje”, rekao je Denegri, koji je sarađivao sa bivšim profesorom i u časopisu “Umetnost”, a kao antologijski tekst srpske likovne kritike pomenuo je Trifunovićev “Enformel u Beogradu”.

Ješa Denegri, profesor moderne istorije umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu u penziji i dugogodišnji kustos MSUB, dobio je nagradu “Lazar Trifunović” za kritički tekst “Simptomi srpske umetničke scene posle dvehiljadite, koji je objavljen u prvom broju časopisa “Remont Art files”, kao i za tekstove u dopunjenom izdanju knjige “Jedna moguća istorija moderne umetnosti-Beograd kao internacionalna umetnička scena 1965-2006” (izdanje Signatura, BIGZ i MSUB, 2009).

Prema navodima žirija, produkcija relevantnih tekstova o savremenoj umetnosti u Srbiji odvijala se, kao i prethodnih godina, uglavnom unutar institucija umetničkog sistema, muzeja i galerija.

Objavljeno je i nekoliko značajnih teorijskih knjiga, studija i monografija, što svedoči i o nešto većem interesovanju izdavača za zbivanja u umetnosti, ali ono što već godinama nedostaje u ovoj sredini je postojanje umetničkih časopisa: osim “Art Fame” i sada transformisanog “Remont Art Magazina” u “Remont Art files”, u Srbiji još ne postoji ni elektronski časopis koji bi mogao da podstakne kritičko tumačenje savremene umetnosti i, pre svega, otvori prostor za mlade kritičare i istoričare umetnosti, navedeno je u obrazloženju.

Žiri je upravo u prvom broju časopisa “Remont Art files” za 2009. prepoznao u tekstu Denegrija “Simptomi srpske umetničke scene posle dvehiljadite” kritički tekst koji precizno markira ključne izložbe i projekte ove scene, ali, pre svega, i kontekstualizaciju savremenu srpske umetnosti u evropskim koordinatama.

Prema Denegriju, i u nekadašnjem jugoslovenskom kulturnom prostoru smatralo se da je tadašnja umetnička produkcija deo jedinstvenog, internacionalnog kulturnog ambijenta - često bez dovoljnog faktičkog pokrića. A najznačajniji događaj u periodu posle 2000. godine jeste činjenica da je pomak u međunarodnoj kontekstualizaciji savremene srpske umetničke scene potekao od domaćih inicijativa.

Od izložbe “Konverzacija” u MSUB, reforme Oktobarskog salona u međunarodnu manifestaciju i brojnih izložbi sličnog karaktera, Beograd je postao jedna od mnogih pozornica internacionalnog umetničkog okupljanja. Prema Denegriju, time je uspostavljen jedini strategijski prihvatljiv model savremene srpske umetnosti - u međunarodnim okvirima, naveo je žiri, dodajući da je to i trajna misao Denegrijeve kritičarske delatnosti, o čemu svedoči, između ostalih tekstova i novo, dopunjeno izdanje njegove knjige “Jedna moguća istorija moderne umetnosti – Beograd kao internacionalna umetnička scena 1965-2006”, zbirka kritičkih osvrta na sve značajne međunarodne izložbe u Beogradu.

Kao student profesora Trifunovića i obavešteni autor koji prati ne samo savremenu umetničku scenu, nego i sa izuzetnom istrajnošću misao o savremenoj umetnosti, predstavljajući u tekstovima desetine relevantnih kritičara druge polovine 20. veka, Denegri je formirao i kritički stav koji podržava emancipatorske procese u umetnosti, a da pritom ne sakralizuje objekte svoje pažnje, istakao je žiri, koji su činili Slobodan Ristić (predsednik), Milica Petronijervić i Zoran Gavrić, dobitnik nagrade “Lazar Trifunović” 2005.
 
U “rasplinutom stanju” savremene umetnosti, u procesima globalizacije i multikulturalnosti, Denegri je prihvatio pojam “globalno” koji omogućava  da se i u lokalnim i u globalnim scenama prepoznaju slični umetnički simptomi.

“Kada je u pitanju domaća scena, to je poželjna, neograničena sloboda umetnosti u kojoj, ipak, preovlađuju apolitični umetnički projekti, privatne ispovesti i subjektivne naracije, a ređe politički zaoštreni umetnički stavovi, što bismo mogli da očekujemo u jednom društvu u postsocijalističkoj tranziciji”, ukazao je žiri, konstatujući da je to je stalni kreativni problem ove sredine koji je pre više decenija, u tadasnjem društvenom i umetničkom ambijentu, demonstrirao u tekstovima i profesor Trifunović.

Povodom nagrade, prikazan je i film "Dijalog o kolažu" (1965) o radu Miće Popovića, čiji je scenarista i režiser bio Trifunović, a ustupila ga je Jugoslovenska kinoteka.

Osnivači nagrade “Lazar Trifunović” su KCB, Odeljenje za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu, Narodni muzej u Beogradu, MSUB, DIUS, Udruženje likovnih umetnika Srbije, Beogradski program RTS i Udruženje likovnih kritičara Srbije, a prvi dobitnik bio je 1993. godine Mileta Prodanović.

Dobitnici te prestižne nagrade su i Ljiljana Ćinkul (1994), Lidija Merenik (1995), Branislav Dimitrijević (1996), Jasmina Čubrilo (1997), Stevan Vuković (1998), Bojana Pejić (1999), Jovan Despotović (2000), Dragica Vukadinović (2001), Branislava Anđelković (2002), Svetlana Racanović (2003), Darka Radosavljević (2004), Zoran Gavrić (2005), Milanka Todić (2006) i Maja Ćirić (2007).

Milanka Todić je osmislila ovogodišnju izložbu “Kritičari su izabrali”, koja se tradicionalno organizuje povodom nagrade “Lazar Trifunović”, a predstavila je u Likovnoj galeriji KCB-a projekat novosadske Jelene Jureše “What It Feels Like For a Girl”, posvećen stereotipu ženske subjektivnosti koja je pasivna i sputana društvenim ograničenjima.

Prošlogodišnji dobitnik nagrade “Lazar Trifunović”, Dejan Sretenović, dobio je nagradu DIUS-a za izložbu “Slobodan Šijan / Oko filma” koja je prikazana tokom aprila-maja 2009. godine u Salonu MSU, a prema navodima žirija, prepoznala je i kulturološki prevrednovala osobenu umetničku praksu koja aktuelizovala intermedijalne odnose u okviru savremene umetnosti.

Sretenović je rekao da su mu sve izložbe koje je radio prošle godine donele neko kreativno zadovoljstvo, a da Šijanova nije bila klasična monografska izložba, već njegov veliki povratak u likovnu umetnost i način da se prikažu tajne veze likovne umetnosti i filma.

Prema navodima žirija DIUS-a, koji su činili profesorka na Odeljenju istorije umetnosti Filozofskog fakulteta Simona Čupić, kustos Muzeja primenjenih umetnosti Slobodan Jovanović i savetnica Narodnog muzeja Dragana Kovačić (predsednica), Šijanova izložba ukazala je na odstupanje od ustaljenog, fokusirajući se na istraživački pristup u kojem se film problematizuje kao umetničko delo i shodno tome se sa strukturalističkih pozicija razmatra njegov odnos sa drugim medijima.

“Iako izložba jednog umetnika, ‘Slobodan Šijan / Oko filma’ prevazilazi monografski okvir i značenje - ona uspostavlja široki dijalog sa različitim problemima, od estetičkih i egzistencijalnih do socijalnih i političkih. Pri tome je središnje pitanje mesta autora kao tačke preseka, kao senzibilnog katalizatora društvenih gibanja i problema, od onih koji se odnose na marginalne grupe i subkulturni milje uopšte, do fenomena kiča i popularne kulture. Ovakav pristup ostvaruje se u amaterskim uslovima produkcije, uz konceptualno opravdano korišćenje svih vrsta materijala, čime se demonstrira egzaktan i predodređen način uspostavljanja odnosa između datih komponenata filma”, naveo je žiri.

Započet pre četiri decenije kao jedinstven u Srbiji i blizak zapadnom andergraund pokretu, Šijanov vid umetničke prakse realizovan je u uslovima “institucionalne alternative” i atmosferi “spoljne restrikcije i unutrašnje slobode” Studenstkog kulturnog centra, a nastavlja se u okruženju novih tehnologija i danas.

Sretenović je tu kompleksnu problematiku funkcionalno obrazložio sa pozicija relevantnih stajališta teorije filma i vizuelnih medija, organizujući raznorodan umetnički materijal u izložbenom prostoru na dinamičan način, istakao je žiri, navodeći da su uspešno objedinjene tematske celine, rekonstruisano vreme u kojem je Šijanov opus nastajao i pokazano da je takva umetnička praksa i dalje aktuelna i perspektivna.    

Priznanje DIUS, koje se sastoji od diplome i novčanog iznosa, dodeljuje se od 1994. za najbolju autorsku izložbu/projekat u oblasti savremene likovne umetnosti, priređenu u protekloj kalendarskoj godini, a cilj je vrednovanje autorskog pristupa pojavama i ličnostima savremene likovne i vizuelne scene kroz analitički i kritički tekst u katalogu i promišljanje postavke izložbe.

*U prilogu - podaci o nagradama Lazar Trifunović i DIUS

Foto: Aleksandra Ćuk

(SEEcult.org)