Dizajn sa posledicama
Izložba hrvatskog grafičkog dizajnera Dejana Kršića “Šta, kako i za koga & tako dalje – grafički dizajn za savremenu umetnost” biće otvorena 27. aprila u Ateljeu Dado na Cetinju, a obuhvata radove nastale u saradnji sa kustoskim kolektivom Šta kako & za koga (WHW), kao i pojedine rađene za strane muzeje i domaće umetnike, te manji segment posvećen istoriji dizajna.
Izložba će biti otvorena uz promociju knjige Marka Goluba “Kritička kartografija” i njegov razgovor sa Kršićem u Crnogorskoj galeriji umetnosti, najavio je Narodni muzej Crne Gore.
Kršićeva izložba parcijalna je retrospektiva njegovog dizajnerskog rada koji se vremenski može grubo uokviriti od početka saradnje sa WHW 2000. godine do sadašnjeg trenutka, koji predstavlja, uslovno rečeno, treću etapu uzbudljive i produktivne karijere koja ukupno traje već tri i po decenije i, kako je naveo Golub u tekstu za katalog, sadrži dovoljno mitskih trenutaka za bar dva “normalna” opusa nekog grafičkog dizajnera.
Kršić je najpre prošao kroz sve faze hrvatske štampe kasnog socijalističkog perioda koje su bitne u kontekstu dizajna - od početaka u Studentskom listu, preko Poleta, Quoruma, Svijeta, Starta i Danasa. Usput je pratio i svog mentora Mirka Ilića kome je asistirao na dizajnu naslovnih strana ploča, a kasnije i sam realizovao nekoliko značajnih izdanja.
Paralelno, 80-ih je razvijao i vlastiti projekat Nova Evropa (NEP), konceptualno blizak raznim ograncima slovenskog pokreta Neue Slowenische Kunst, a lokalno duhovno najsrodniji dizajnersko-umetničkim fenomenima kao što su Studio Imitacija života i Greiner&Kropilak. NEP-ova filozofija i eklektična estetika, napojena u ono vreme sveprisutnim ođecima ruskog konstruktivizma, pop muzike i xerox kulture, infiltrirala se i u neke od Kršićevih mejnstrim porudžbina, ali njegovo ustrajanje na prepoznavanju simultanosti političkog, ideološkog i kulturnog konteksta, kako je istakao Golub, našlo je idealan okvir i platformu u kultnom magazinu Arkzin početkom 90-ih.
Drugačiji od svega ostalog, bar u lokalnim okvirima, Arkzin je bio jednako važan kao društveni, medijski i dizajnerski fenomen. Obeležio ga je nesuspregnuti aktivizam i kritički naboj, kao i sve radikalnija naklonjenost eksperimentima u tipografiji, prelomu, dizajnerskom tretmanu sadržaja itd, posebno u poslednjoj fazi sa Kršićem kao grafičkim, a potom i glavnim urednikom nečega što je u isto vreme bilo i pop i hermetično, i razigrano i strašno ozbiljno.
Istorija saradnje Kršića i WHW-a zapravo i počinje sa Arkzinom i jednim od niza izdanja proizašlih iz njegove kritičko-teorijske biblioteke – reizdanjem Marksovog i Engelsovog Komunističkog manifesta (1998), pomno odabrane nepodobne knjige, bauka za hrvatski politički kontekst kasnih 90-ih, čiju su ponovnu cirkulaciju skoro svi prećutali.
Kolektiv tada mladih kustoskinja, koji se okupio iza Arkzinove inicijative da se povratak Manifesta među Hrvate ipak nekako obeleži, uz podršku tek osnovanog Multimedijalnog instituta mi2 (Mama) i vremešne ustanove HDLU pod vizionarskim vodstvom Nevene Tudor, realizovao je te 2000. godine veliku međunarodnu izložbu nakon koje su njihova kustoska i Kršićeva dizajnerska aktivnost postale praktično neodvojive.
Naslov izložbe “Što kako & za koga / What How & for Whom” (u akronimu WHW), uzet je za ime grupe, a Kršić je ostao zvanični dizajner i saradnik u svemu što će kolektiv WHW raditi narednih 15 godina.
Kroz taj projekat i projekat posvećen Nikoli Tesli 2002. godine (Broadcasting), WHW je već snažno naznačio put kojim namerava ići i pitanja koja želi iznova da otvara, a tiču se repolitizacije umetnosti, potisnutog nasleđa i kontinuiteta radikalnih umetničkih pozicija koje teže društvenoj promeni. Ubrzo je preuzimanjem programa Galerije Nova, WHW dobio trajni stožer za aktivnosti koje nisu nimalo izgubile na intenzitetu u jeku sve većih međunarodnih izložbenih projekata, poput Kolektivne kreativnosti u Kunsthalle Fridericianumu u Kaselu (2005), Istanbulskog bijenala – Od čega čovek živi? (2009) ili Stvarno korisno znanje u Muzeju kraljice Sofije u Madridu (2014).
WHW je već desetak godina bez ikakve sumnje najprominentniji hrvatski kustoski tim sa zavidnim internacionalnim uticajem i, kako je naveo Golub, divno je da nisu otišli negde drugde ili se, zajedno s Kršićem, kako on to kaže – “međusobno poubijali”.
I dok WHW u toj svojoj inicijalnoj fazi možda duguje Arkzinu povod svog okupljanja i početna diskurzivna polazišta i medijske strategije, a zahuktaloj atmosferi nezavisne civilne i kulturne scene na prelazu veka - smisao za solidarnost, zajedništvo i umrežavanje, cela Kršić+WHW dizajnersko-kustoska simbioza zapravo je od samog početka našla vlastiti autentični smisao postojanja, vlastiti teorijski i vizuelni jezik. Delom i zato što je Kršić u njima imao nekoga ko slično promišlja odnos kulture, umetnosti, politike i ideologije, a delom zato što je WHW-ova strategija brzog i konzistentnog organizovanja niza malih taktičkih zbivanja oko velikih tema jako trebala okretnog grafičkog dizajnera koji će svim tim sadržajima udahnuti komunikacijsku oštrinu.
U atmosferi globalnog smirivanja ekspresivne dekonstruktivističke dizajnerske retorike 90-ih u korist nekog novog smisla za red, Kršić je, izgleda, s WHW-om ponovno otkrio i onu svoju početnu ljubav prema likovnom repertoaru sovjetske avangarde, ali na nešto drugačijim pozicijama od onih koje je imao 80-ih s Novom Evropom. WHW-ovo zanimanje za repolitizaciju umetnosti bilo je u potpunosti komplementarno sa istorijskom idejom korišćenja apstraktnog/modernog likovnog jezika u svrhu zagovaranja političke promene, koja je u kasnijim odjecima izgubila svaku ideološku oštricu, naveo je Golub.
WHW-ov odmak od uštogljene institucionalne kustoske prakse u smeru projekata koji imaju širu društvenu relevantnost, kao i stalnog otvaranja mnoštva malih frontova (predavanja, diskusija, malih izložbi, velikih izložbi, brzih rošada na relaciji između zagrebačke Galerije Nova i koje god druge međunarodne institucije) - umesto igranja na kartu jednog, reprezentativnog izložbenog/umetničkog proizvoda, sam je po sebi otvorio stimulativno polje za Kršićevu dizajnersku produkciju, ali i primorao ga na stalno osvežavanje repertoara postupaka, vizualnih referenci, načina rešavanja lejauta, izbora tipografskih pisama i sl. Bezbroj letaka, razglednica, brošura, knjiga, kataloga, novinskih izdanja – svemu tome morao je udahnuti auru urgentnosti, progresivnosti, važnosti, dinamičnosti, radikalnosti… Kršićev specifičan lični i dizajnerski senzibilitet doneo je na sto još jedan adut koji kustoskinje iz WHW sebi nikada nisu mogle priuštiti, jer su sebe i svoja nastojanja, kako je naveo Golub, uvek shvatale pomalo previše ozbiljno.
Kao što se Kršićev rad poslednjih 15 godina ne može zamisliti bez WHW-a, tako se ni komunikativnost, vidljivost i javni učinak WHW-ovih projekata ne može zamisliti bez Kršićeve dizajnerske imaginacije, smisla za humor, elokvencije u baratanju najrazličitijim ikoničkim referencama i odavno prisutnog pop-senzibiliteta koji je uspeo da efektno animira i one neprobojnije među WHW-ovim tezama i konceptima.
Deleći sa WHW-om i interesovanje za “potisnutu tradiciju”, Kršić je u neke projekte uspeo da implementira i određene refleksije svog vlastitog zanimanja za istoriografiju dizajna. U slučaju WHW-a, najočigledniji primer su Novine Galerije Nova, nastale delom iz pragmatičnih razloga, a delom kao omaž Novinama Galerije SC i celom dizajnerskom, ali i ideološkom kontekstu koji ih čini zanimljivim i važnim.
Razmišljajući o tome, u izložbu koju će videti posetioci na Cetinju uvršten je, osim rada za WHW i za niz stranih muzejskih institucija i nekoliko domaćih autora i umetnika, i mali segment o Kršićevom bavljenju istorijom dizajna – od izložbe Mihajla Arsovskog u Galeriji SC, retrospektive i monografije Mirka Ilića, do opet hibridne izložbe Designed in Croatia, održane u prostoru Hrvatskog dizajnerskog društva pre šest godina, koja je verovatno označila početak danas rasprostranjenijeg trenda dizajnerskog kuriranja, praktičara istraživača u potrazi za svojim dizajnerskim “precima”, naveo je Golub povodom Kršićeve izložbe koja je premijerno predstavljena u galeriji HDD-a u Zagrebu u maju 2015. godine.
Rođen 1961. u Sarajevu, Kršić je diplomirao istoriju umetnosti i etnologiju na Filozofskom fakultetu u Zagrebu, a radi kao grafički dizajner, publicista i prevodilac. Član je HDD-a, a od 2008. zaposlen je na Odseku za dizajn vizuelnih komunikacija UMAS u Splitu. Imao je nekoliko samostalnih i grupnih izložbi (u Zagrebu, Ljubljani, Rijeci, Beogradu...), te učestvovao na niz kolektivnih izložbi i video festivala.
Osim saradnje sa WHW, dizajnira i za međunarodne umetničke projekte i institucije (dizajn kataloga Love it or Leave It, V Cetinjsko bijenale, 2003; vizuelni identitet i publikacije Van Abbemuseum, Ajndhoven, Holandija, 2005-2009; monografija There’s Gonna Be some Trouble... 5 years Rooseum Book, Rooseum Centre for Contemporary Art, Malme, Švedska 2007; Personal Cuts, Carré d’Art, Nim 2014, Francuska…). Autor je teksta publikacije o Borisu Bućanu (HDD, Zagreb 2006), a priredio je i napisao i monografiju Mirko Ilić: strip / ilustracija / dizajn / multimedija (AGM & Profil International, Zagreb 2008.); američko izdanje Fist to Face (Print Books, F+W Inc, Njujork 2012), te bio autor koncepcije izložbe Mirko Ilić: strip / ilustracija / dizajn / multimedija (Zagreb, 2008, Rijeka, Maribor, Tuzla)
Član je kustoskog tima izložbe Socijalizam i modernost (Ljiljana Kolešnik, Dean Duda, Sandra Kržić Roban, Dejan Kršić) održane u MSU u Zagrebu 2011.
Kršićeva izložba u Ateljeu Dado organizovana je u okviru četvrtog FLUID dizajn foruma koji zvanično počinje 26. aprila na Cetinju, u organizaciji Narodnog muzeja Crne Gore i Fakulteta likovnih umetnosti.
Gostovanje Kršićeve izložbe, koja će biti otvorena do 12. maja, podržali su Gradski ured za kulturu, obrazovanje i sport Zagreba i Ministarstvo kulture Hrvatske, a program HDD galerije je sufinansiran sredstvima zaklade Kultura nova.
(SEEcult.org)
