(Est)etika nacionalizma
Izložba “(Est)etika nacionalizma – dizajn za turbo-folk” Bojana Krištofića, nastala u okviru istraživanja posvećenog dizajnu u široko shvaćenoj turbo-folk subkulturi u bivšoj Jugoslaviji, biće otvorena 6. maja u HDD galeriji u Zagrebu.
Reč je o trećoj fazi projekta koji je prethodno uključivao predavanje na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Zagrebu, održano u sklopu DA Festivala 2011. godine, te esej “Uvod u 'turbo folk dizajn'”, objavljen iste godine u Zarezu, dvonedeljniku za kulturna i društvena zbivanja, a naknadno i na portalu Dizajn.hr Hrvatskog dizajnerskog društva (HDD).
Osnovna ideja projekta, kako je naveo autor, jeste analiza turbo-folk subkulture, sa temeljima u muzičkom izrazu karakterističnom za srpski društveni kontekst 90-ih godina, kao estetski i semantički najpotpuniji izraz nacionalističke ideologije u post-jugoslovenskoj popularnoj kulturi, koji je svoj pandan u hrvatskom okruženju imao u "cro-danceu", te popularnim ratničkim i patriotskim pesmama iz prve polovine 90-ih godina - razdoblja ratova u bivšoj Jugoslaviji.
Izložba se fokusira na dizajn vizuelnih komunikacija kao važan element koherentnosti turbo-folk subkulture, te one aspekte njegove metodologije koji su, u perspektivi obrnutoj od uobičajene, doprineli masovnoj popularnosti navedenih muzičkih stilova u najširim segmentima stanovništva, istovremeno u ruralnim i urbanim područjima (čak sve više u urbanim kako je vreme odmicalo). Izložba stoga prikazuje hronološki tok razvoja dizajna za turbo-folk (kao i muzike same) komparativnim postupkom na području većeg dela regiona, ističući nekoliko najvažnijih, arhetipskih izvođača, koji su podjednako svojom muzikom i vizuelnim izrazom od početaka karijere ocrtali puni krug.
Kao primer su uzeti Svetlana Ceca Ražnatović, ali i Severina (koja uprkos različitom muzičkom izrazu u Hrvatskoj vrši donekle sličnu društvenu ulogu, vrlo promenjivu i prilagodljivu tokom godina), bivši pevači/ce ansambla Južni vetar (Indira Radić, Mile Kitić, Sinan Sakić i drugi), zatim Colonia kao arhetipska regionalna dens grupa upitnog vrednosnog predznaka, i tako dalje. Ubrojeno je, međutim, i nekoliko izvođača koji su, mada su celu karijeru stvarali u idiomu turbo-folka, takođe i propitivali i ironizirali vlastiti kontekst i identitet, poput Dragane Mirković, Jelene Karleuše i Dine Merlina.
Postavka retrospektivno započinje najosnovnijim pregledom muzičkih i vizuelnih kvaliteta vrhunskih, muzički školovanih i izučenih izvođača "novokomponovane" narodne muzike - velikih jugoslavenskih zvezda 60-ih i 70-ih godina, kao što su bili Silvana Armenulić, Toma Zdravković i neki njihove manje značajne kolege i koleginice. Premda su ti muzičari u vokalnim izvedbama svojih i tuđih pesama na svoj način postizali visoke umetničke domete, činjenica je da se već u njihovom izrazu, kako navodi autor izložbe, dogodio zametak onoga što će kasnije, usled negativnih istorijskih okolnosti, postati turbo-folk, analogno političkom i ekonomskom nazadovanju SFRJ, koja je kao država do određene mere funkcionisala, iako je bila izgrađena na nekim nerešenim kontradikcijama, sistemski guranim pod tepih.
To je došlo do izraza i u dizajnu vizuelnih komunikacija za potrebe tih izvođača i muzičke industrije u celini (a moglo se govoriti o pravoj, ne tako maloj industriji!), pa su na izložbi zastupljeni odgovarajući primeri omota ploča, CD-a i nekih kaseta, kao i televizijskih snimaka, te spotova, sve do aktuelnijih štampanih plakata koji svedoče kako ovom procesu nipošto još nije došao kraj.
Svi ti eksponati, prema navodima autora izložbe, komadići su šarolike i brojnim suprotnostima prošarane povesti, pripovesti o jednom razdoblju koje je kratkotrajno živelo između više tektonskih međunarodnih kriza, onih koje menjaju sliku ljudskog sveta. Budući da je dizajn, odnosno industrijsko oblikovanje u tadašnjoj terminologiji, bio izuzetno bitan element jugoslovenske kulture, planski proizvedene tokom pedesetak godina nakon završetka Drugog svetskog rata, nije ni čudo da se i u njemu slikovito ogledala erozija njenih temelja koja je sredinom 80-ih godina već definitivno uzela maha.
Kao most između "elitne" i "masovne", odnosno "popularne" kulture, dizajn je kroz sve svoje medije i u doba raspada SFRJ (kao i u vreme socijalističkog samoupravljanja) vlastima postao simptomatično pogodan alat izražavanja ideoloških obrazaca sa kojima se stanovništvo svih bivših federativnih republika trebalo identifikovati, a eksplicitno je postao i idealno sredstvo eskapizma i sublimacije građanske neposlušnosti, udružen s muzikom i ostalim pop-kulturnim sadržajima. U kontekstu popularne muzike, turbo-folk numera (odnosno "cro-dance", de facto njena podvrsta) postala je posredstvom radija i pogotovo televizije proizvod najpogodniji za implicitnu komunikaciju političkih poruka, a dizajn kao prateća "industrija" pritom je itekako odigrao svoju ulogu, ničim ne dovodeći u pitanje društveni "status quo", osim u vrlo retkim izuzecima.
Interpretacijom tog fenomena postavlja se pitanje o kriterijumima vrednovanja kvaliteta takvog dizajna, budući da su dela koja čine estetski kanon turbo-folka tokom 90-ih godina, ali i posle, izdašno nagrađivana na kojekakvim muzičkim festivalima i smotrama, čime su kontinuirano sticala društveni legitimitet, a svojim autorima osiguravala prestiž u ekskluzivnim, njihovim slušaocima mahom nedostupnim socijalnim krugovima. U sivoj zoni između "dobrog" i "lošeg", svesnog i nesvesnog, otvorio se vakuum koji je zbog svoje estetske i simboličke prilagodljivosti mogao usisati koješta i učiniti to ne samo društveno prihvatljivim, nego i poželjnim. Taj vakuum nesmanjenim intenzitetom postoji i dan-danas, u velikoj meri određujući naše živote.
Izložba će biti otvorena do 13. maja, a autor izložbe zahvaljuje kolegama/icama Olgi Dimitrijević, Miroslavu Kariću i Ivani Kronji na inspiraciji za teorijsku artikulaciju izložbe i pomoći tokom istraživanja, te Marku Golubu na podršci i vrednim savetima u svim fazama rada.
(SEEcult.org)
