Građani iz sene i onlajn program Žilnikovih filmova

Izložba “Građani iz sene” u Oldenburgu nudi uvid u radikalnu filmsku praksu Želimira Žilnika iz svih faza njegovog rada, a praćena je onlajn programom od više od 20 filmova koje je moguće besplatno pogledati na sajtu tog novosadskog reditelja, autora više od 50 ostvarenja u periodu od 60-ih godina 20. veka i početka rada na nekada živoj jugoslovenskoj sceni amaterskog filma.

Izložba “Građani iz sene” u Edith-Russ-Haus u Oldenburgu, čije su kustoskinje WHW (Što, kako i za koga), pokriva pet decenija Žilnikove karijere kroz izbor igranih dugometražnih filmova, na koje se nadovezuju brojni kratki filmovi i odlomci iz njegovih dužih radova. Organizovani su po grupama međusobno povezanih tema koje se odvijaju tokom Žilnikovog opusa i odnose se na koncept građana iz senke, kao što su pitanja ekonomije iz senke, granica, migracija, rada, terorizma, revolucionarnog zamora, sukoba paralelnih modernizama i mnoga druga.

Razmatrajući strukturne karakteristike za koje je Žilnik rano uvideo da su najvažnije za društvenu transformaciju i koje bacaju svetlost na trenutno društveno i politički važne stvari, svaka od izložbenih grupa bavi se i Žilnikovim posebnim metodom filmskog stvaralaštva u različitim produkcionim kontekstima, kao i razvojem odnosa protagonista u njegovim filmovima, od kojih se mnogo njih pojavljuje u više od jednog dela. Odnosi prema njegovim protagonistima i njihovi međusobni odnosi su u središtu videa “Među ljudima: Život i gluma” (2018), novog rada naručenog za izložbu u Oldenburgu.

Uporedo sa izložbom, na sajtu zilnikzelimir.net odvija se paralelni program od ukupno 25 filmova koje je moguće pratiti u dvonedeljnom ritmu. Prvi program predstavlja pet filmova iz različitih razdoblja (Destinacija Serbistan, Nezaposleni ljudi, Prvo tromesečje Pavla Hromiša, Inventur - Metzstrasse 11, Kenedi se vraća kući), a fokusiran je na Žilnikovu stalnu preokupaciju nezaposlenima, gastarbajterima i migrantima. Dostupan je do 6. maja, kada kreće sledeći program od pet filmova koji će takođe biti dostupni dva nedelje.

Stranica na kojoj su filmovi nastala je u sklopu projekta Za ideju – protiv stanja koji su od 2009. do 2011. realizovali kuda.org i Playground produkcija iz Novog Sada, te predstavlja opsežni izvor informacija o Žilnikovom radu.

Povodom izložbe, WHW je pripremio nove opise filmova koji su proizašli iz dugotrajnih razgovora sa Žilnikom, te uključuju njegova sećanja na proces nastajanja filmova i njihovu recepciju. To su priče koje prate radoznalost kustosa oko Žilnikovih sećanja na iskustva u izradi svakog filma, koje je strpljivo i velikodušno delio. Kako su lični tragovi otvarali buduća istraživanja i tumačenja, poseban način njihovog sakupljanja, ukoliko ga je bilo, Želimir je opisao još jednom pričom: “Kao što je Mao Cedung rekao svom nasledniku Hua Guofengu: 'Sa vama odgovornim za posao, ja se mogu opustiti'”.

Žilnik je rano postao međunarodno priznat, osvojivši Zlatnog medveda za film “Rani radovi” 1969. godine na Berlinalu. Tokom 70-ih godina njegovi filmovi naišli su na protivljenje političkog establišmenta, pa napušta Jugoslaviju i odlazi u Nemačku, gde je realizovao nekoliko nezavisnih filmova, uključujući i neke od najranijih koji se bave temom gastarbajterа. Nemačku je napustio nakon što se i tamo susreo s protivljenjem političkog establišmenta. Po povratku u Jugoslaviju 80-ih godina, Žilnik snima brojne TV i igrane filmove u kojima predstavlja početne simptome rastućih društvenih sukoba u zemlji, a 90-ih nastavlja snimanje filmova koji se bave gorućim problemima post-socijalističke tranzicije.

Mnogi Žilnikovi filmovi svojim su temama i pristupima proročki nagoveštavali događaje kao što su raspad Jugoslavije, prelaz iz socijalizma u neoliberalni poredak, gaženje prava radnika, kao i širu društvenu eroziju koja je pokrenula nove procese migracija.

Naziv izložbe “Građani iz sene” odražava Žilnikov celoživotni interes za nevidljive, potlačene i nedovoljno ili pogrešno predstavljane građane, a kao koncept povezan je uz oblik političkog angažmana kroz “amatersku politiku” - maštovito i subverzivno nenormativno znanje i alternativne senzibilitete koji latentno postoje u društvu, a ponekad i vidljivo pomiču “svakodnevnu politiku”. Ideja građana iz senke, zamišljena kao različite manjine koje sve više postaju većina, prolazi kroz Žilnikov opus, gde se shvata kao mogućnost da se zamisli novi koncept građanstva koji pomera trenutna ograničenja i granice.

Žilnikove filmove prožima hrabar amaterizam koncepta i metode, koje izložba razrađuje s interesom za potencijal građana iz sene kao doprinos emancipatorskoj politici i angažovanoj umetničkoj produkciji.

Izložba “Građani iz sene” otvorena je do 17. juna, a u novembru će biti predstavljena u Galeriji Nova u Zagrebu. Za početak 2019. godine najavljena je i publikacija s novonaručenim esejima o radu Žilnika.

Projekat finansira Federalna nemačka kulturna fondacija.

(SEEcult.org)