Ima li dobrog života za Srbiju?

CRITICIZE THIS! 53. Oktobarski salon, ГУД ЛАЈФ/GOOD LIFE, fizički narativi/prostorne imaginacije, bivša zgrada Geodetskog zavoda, Beograd, 22.9-4.11.2012.

Piše: Žana Vukičević

Ima li dobrog života, šta je to dobar život, šta se može smatrati dobrim životom ili šta nam se nudi kao (dovoljno) dobar život, neka su od pitanja na koje navodi koncept 53. Oktobarskog salona, definisan već u ključnim riječima naslova „ГУД ЛАЈФ/GOOD LIFE“. Pažnju skreće dualitet naslova, sačinjen od engleskih riječi (Good Life) i njihovog pisanja ćirilicom onako kako se izgovaraju prema pravilima srpskog jezika (гуд лајф), odnosno namjerno sučeljavanje latiničnog i ćiriličnog pisma, što je ponovljeno i u pratećoj publikaciji. I dok ovakvo poigravanje pismima kod većine posjetilaca ili čitalaca vjerovatno ostaje shvaćeno u domenu bezazlene zavrzlame, insistiranje na njihovom međuodnosu implicira znatno složenije i dublje značenje, u čijem kontekstu bi se moglo posmatrati ovogodišnje izdanje ove najznačajnije međunarodne izložbe savremene umjetnosti u Srbiji.

Kustoski tim - Branislav Dimitrijević i Mika Hanula - okupio je učesnike iz Finske, Njemačke, Švedske, Slovačke, Turske, Bugarske, Hrvatske, Estonije, Holandije, Velike Britanije i Srbije, a sastavni dio Salona čini i knjiga, odnosno zbirka priča, eseja i intervjua koja je objavljena umjesto do sada uobičajenog kataloga. Za mjesto održavanja izložbe, kao u slučaju 51. Oktobarskog salona koji je bio smješten u zgradi nekadašnje Vojne akademije, odabrana je specifična lokacija koja je vremenom i usljed različitih okolnosti defunkcionalizovana i ruinirana, da bi sa ovom manifestacijom bila (privremeno) oživljena i dobila potpuno novu ulogu.

Riječ je o bivšoj zgradi Geodetskog zavoda u Karađorđevoj ulici, zadužbini bogatog srpskog preduzetnika Luke Ćelovića Trebinjca, koja je podignuta između 1905. i 1907. godine prema projektima arhitekata Andre Stevanovića i Nikole Nestorovića i smatra se jednim od najljepših i najreprezentativnijih objekata u Beogradu. Za izbor upravo ove građevine, pored prostornih mogućnosti, atraktivnih i izazovnih za realizovanje jedne izložbene postavke, mnogo važniji uticaj imao je niz istorijsko-značenjskih slojeva utkanih u njeno postojanje, od veličanstvenog modernističkog objekta, vijesnika prosperiteta i razvoja, za šta je važila tada, do zapuštenosti, propadanja i neizvjesnosti u kojima se sada nalazi. Naime, podignuta je za berzanske i bankarske poslove Beogradske zadruge u dijelu grada poznatom kao Savamala, koji je trebalo da se razvija u gradski trgovački i finansijski centar, ali je ovaj ekonomski polet i put ka modernizaciji Srbije uskoro prekinut izbijanjem carinskog rata sa Austro-Ugarskom, Balkanskih ratova, a potom i Prvog svjetskog rata. Tokom narednih decenija mijenjanje funkcije objekta (početkom 30-ih godina tu je smješten Geodetski institut), njegovo nenamjensko korištenje, izdavanje, zloupotreba i na kraju iseljavanje, rezultirali su znatnim oštećenjima enterijera i nakupljanjem otpada, zbog čega su za održavanje Salona morale da se preduzmu naročite mjere bezbjednosti.

Na izložbi, koja je raspoređena po čitavoj površini tzv. Geozavoda, najbrojniji su upravo oni radovi koji su nastali namjenski za ovoj prostor, kao rezultat njegovog fizičkog doživljaja ili kao reakcija na njegov narativni potencijal. Nađeni ostaci nekadašnjeg mobilijara poslužili su Karstenu Konradu za realizovanje instalacija u vidu neobičnih, konstruktivistički sklopljenih stolica raštrkanih po cijelom objektu uz napomenu da na njima ne smije da se sjedi. Veliki vijenac „RialtoBeograd“ istog autora natkriljuje ulazni hol sa monumentalnim stepeništem i uvodi posjetioca u priču o nekada blistavoj i živoj, a sada oronuloj i napuštenoj zgradi, sagrađenoj na močvarnom tlu, u slengu prozvanom „bara Venecija“.

Transformacijske potencijale enterijera ispituje Ana Krstić skulpturalnom instalacijom „Mi ne znamo šta je to, ali to sigurno nije to što ti misliš da jeste“, sačinjenom od jednostavnih bijelih traka paralelno postavljenih između ogoljenih zidova, dajući mu potpuno novi optički i estetski kvalitet. „Plava soba“ Juke Korkeile transformiše kancelarijski prostor u spiritistički ambijent u plavoj boji, mjesto susreta sa onostranim i evociranja brojnih misterija koje su se ispredale o ovoj zgradi. Prožimanje fikcije i relnosti, kao njeno važno obilježje, budući da je više puta poslužila za snimanje filmova, kakav je „Slučaj Harms“ iz 1988. godine reditelja Slobodana Pešića, dočarava rekonstrukcija Harmsove sobe sa originalnim rekvizitima iz filma. Uz to, crvena linija na podu, koja se proteže većim dijelom zgrade, simbolizuje najduži kadar u srpskoj kinematografiji. Pored izloženih radova, priče o ovoj građevini dopunjuje knjiga sa tekstovima više autora, koji su svojim radom u većoj ili manjoj mjeri bili sa njom povezani ili su je koristili kao inspiraciju. „Matora frajla“ Dubravke Sekulić donosi pripovijedanje u prvom licu, odnosno kazivanje same zgrade o sebi, koje je uključeno i u izložbenu postavku i moglo je da se osluškuje na zidu prislanjanjem staklene čaše.

Premda ovako osmišljena izložba djeluje kao kompaktna cjelina, sjetna i empatična, koja oživljava bogatu istoriju i „otkriva dušu“ starog napuštenog objekta, pitanje je koliko je opravdano podređivanje ukupne produkcije Salona jednom konkretnom prostoru i onome što on označava. Samo par mjeseci ranije isti prostor je tretiran na sličan način u okviru Mikser festivala, na izložbama „Brisani prostor“ i „Najlepša zgrada“. Odnosno, pitanje je koliko su takvim konceptom ograničene mogućnosti različitih autora da izraze svoje pojedinačne stavove unutar zadatog okvira, jer čak i kada se radi o djelima koja nisu nastala in situ, njihovo iščitavanje je određeno dominiranjem ambijenta u kojem se nalaze. Osim toga, prvi put su kao ravnopravni učesnici pored izlagača uključeni književnici, reditelji, autori tekstova koji su publikovani u knjizi, čime je otvoren problem relativizovanja pozicije vizuelih umjetnika i dovoljnosti vizuelne produkcije na manifestaciji koja nosi vizuelni predznak. U tom smislu primjetno je insistiranje na pratećem programu, kakve su tribine, diskusije, istraživanja, razgovori sa umjetnicima i javna vođenja ne samo od strane kustosa već i učesnika Salona, koji su organizovani tokom cijelog njegovog trajanja. Time je pod znak pitanja stavljena i dovoljnost same izložbe kao polja komunikacije sa publikom, jer se pretpostavlja da bi trebalo redovno da posjećuje sve dodatne sadržaje da bi shvatila njenu poruku.

Čini se da ovogodišnji Oktobarski salon, gledano u cjelini, prvenstveno odražava političke stavove kustosa, a ponajmanje govor umjetnika kao pojedinaca ili aktuelna stremljenja i stanje na umjetničkoj sceni. Dobar život, vječita ljudska preokupacija i težnja, univerzalna, opšteprisutna i stara filozofska tema, u ovom slučaju ciljano je dobila lokalnu dimenziju. Nešto više od stotinu godina zgrade Geozavoda, simbola započete i prekinute modernizacije, sa svim društveno-političkim promjenama i previranjima koje su ih obilježile, izdvojene su kao umanjeni prikaz istorije Beograda i Srbije. Njena sadašnja neizvjesna situacija tretirana je kao slika trenutnih nedefinisanih prilika u državi koje se, generalno gledano, kreću u rascjepu između dva pola - nacionalnog i evropskog, i to upravo u periodu nakon drastičnih promjena političke vlasti u Srbiji. Otuda i potenciranje odnosa ćirilice i latinice u vizuelnom identitetu Salona.

*Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! koji organizuju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SEEcult.org i Beton iz Srbije, te Plima iz Crne Gore. Projekat se realizuje u sklopu programa "Kultura 2007-2013" Evropske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Evropske unije.