Izložba kao povod za diskusiju

CRITICIZE THIS! 15. Bijenale umetnosti, De/re/konstrukcija: prostor, vreme, sećanje, Pančevo, 7.9-7.10. 2012.

Piše: Žana Vukičević

Bijenale umetnosti u Pančevu, u organizaciji Kulturnog centra Pančeva, održava se pune tri decenije. Osnovano je kao Pančevačka izložba jugoslovenske skulpture 1981. godine, a od 2000. preimenovano je u Bijenale umetnosti koje je preraslo u manifestaciju internacionalnog karaktera. Fokus na skulpturi zamijenilo je prošireno polje vizuelnih umjetnosti, čemu su od 2006. pridruženi pozorište i film. Petnaesto Bijenale, pod nazivom „De/re/konstrukcija: prostor, vreme, sećanjе”, okupilo je učesnike iz republika bivše Jugoslavije i održano je u izložbenim prostorima Kulturnog centra, Narodnom muzeju, Istorijskom arhivu, Gradskoj biblioteci, kao i na drugim privremenim lokacijama u gradu. Tokom mjesec dana trajanja, gotovo svakodnevno realizovan je raznovrstan vizuelni, pozorišni i filmski program. Selektori vizuelnog programskog segmenta bili su Nikola Dedić i Aneta Stojnić.

Tema ovogodišnjeg Bijenala posvećena je periodu poslije Drugog svjetskog rata, tačnije drugoj Jugoslaviji kao konkretnom istorijskom i političkom fenomenu. Ovaj fenomen uzima se za subjekat dekonstrukcije i rekonstrukcije, odnosno složenih procesa oživljavanja, propitivanja i ponovnih iščitavanja prošlosti. Obnavljanje sjećanja na SFRJ, i to prije svega na njenu specifičnu društveno-političku klimu, sprovodi se u cilju propitivanja ekvivalentnih prilika koje su danas aktuelne u bivšim federativnim jugoslovenskim republikama. Odnosno, prevaziđeni i potisnuti državni model suprotstavlja se savremenom poretku nacionalnih kapitalističkih država. Ovako postavljena idejna matrica Bijenala/izložbe daje mu predznak kritičkog društvenog djelovanja i subverzivnosti.

Bijenale je zamišljeno da funkcioniše kao mjesto pokretanja diskusija o nasljeđu jugoslovenskog socijalizma, koje bi bile inicirane nizom javnih debata, okruglih stolova i tribina. S tim u vezi, vizuelni segment manifestacije ne bi bila samo izložba koja u konvencionalnom smislu predstavlja ostvarenja uklopljena u zadatu temu, već bi više imao svrhu dokumentovanja različitih ideja, projekata ili sprovedenih istraživanja, a težeći da se njihov puni smisao ostvaruje upravo kroz niz drugih aktivnosti tokom trajanja Bijenala. Sama selekcija učesnika bila je usmjerena prvenstveno na kolektive, organizacije i inicijative, koji se ovim pitanjima bave kroz različite vidove aktivističkog grupnog rada, na šta je uticala i činjenica da na savremenoj sceni u Srbiji i regionu egzistira znatan broj umjetničkih grupacija, kakvi su: Abart, Bacači sijenki, Centar za nove medije_kuda.org, RG Četiri lica Omarske, Grupa Spomenik, Oktobar XXX, Kontekst kolektiv, Kultura sećanja, Medijska arheologija, Teorija koja hoda, RG Učitelj neznalica...

Za sve grupe učesnika, pretežno sačinjene od umjetnika, teoretičara, medijskih aktivista, kulturnih radnika i istraživača, zajednički je sličan princip rada i bavljenje političkim kontekstom savremenog društva u odnosu prema jugoslovenskoj prošlosti.

Organizovane kao otvorene i fleksibilne strukture, platforme ili radne grupe, svoju umjetničku produkciju baziraju na pojmovima javne memorije, kulture sjećanja, re/iščitavanja istorije, kolektivnog identiteta i ratne traume. Projekti kojima su predstavljeni na ovoj izložbi, većinom putem pisane, video i foto dokumentacije, služe kao praktični/teoretski primjeri de/rekonstrukcije.

Tako je Kontekst kolektiv kroz radionice i razgovore sa predavačima, polaznicima i polaznicama razmatrao slučaj omladinskih kulturnih centara u Beogradu. Prema njihovom tumačenju ovi tipični simboli kulturne politike socijalističkog društva, vremenom su se transformisali u institucije nacionalne države i udaljili od svojih polaznih principa, što se razmatra u svjetlu opštih tranzicijskih promjena u toku prethodne dvije decenije. Budući da je ovaj projekat na izložbi prezentovan samo u vidu ispisanih teza ili zabilješki sa predavanja, za njegovo razumijevanje i sticanje bilo kakvog kritičkog stava neophodno je direktno učešće u samim radionicama, što je za većinu posjetilaca Bijenala bilo praktično neizvodljivo. Osim toga, aktivnosti Kontekst kolektiva u Pančevu odvijale su se kao nastavak radionica održanih u maju i junu ove godine.

Sa druge strane, problematiku lokalnog karaktera, koja je istovremeno i odraz šire slike odnosa nastalih raspadom SFRJ i izbijanjem ratnih sukoba, iznosi grupa Abart projektom „Urbani imaginarij“, koji se bavi Mostarom kao ekstremnim primjerom etnički i religijski podijeljene sredine. Projekat je predstavljen u vidu arhive sa dokumentima, mapama, fotografijama i video zapisima o dosadašnjim akcijama, koje su izvedene na različitim lokacijma u gradu. Umjetničkim aktivizmom, usmjerenim na problem nedostatka kolektivne memorije i suočavanja sa postkonfliktnim identitetima, Abart teži ka uspostvaljanju nove vrste dijaloga između razdvojenih zajednica u Mostaru.

Premda je ovogodišnji vizuelni segment Bijenala trebalo da bude samo polazna tačka za intenzivnu jednomjesečnu interakciju učesnika, publike i šire društvene zajednice, upitno je koliko je ovaj cilj postignut izvan uskog kruga organizatora i upućenih pojedinaca. Osjetna predominantnost teorijskog utemeljivanja manifestacije u drugi plan je potisnula njen pojavni/vizuelni kvalitet, pa se stiče utisak da je izložba poslužila najviše kao povod za dalja analiziranja i teoretisanja unutar svake od grupa učesnika. Zbrajanje i okupljanje na jednom mjestu niza sličnih umjetničkih pojava, usredsređenih na isti tematski korpus, čiji su značaj i funkcionalnost u kontekstu savremene društvene kritike već mnogo puta istaknuti i utvrđeni, rezultiralo je jednoličnom i hermetičnom cjelinom, teško pristupačnom ili nerazumljivom širem krugu posjetilaca.

*Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! koji organizuju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SEEcult.org i Beton iz Srbije, te Plima iz Crne Gore. Projekat se realizuje u sklopu programa "Kultura 2007-2013" Evropske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Evropske unije.