Knjige za bolju Evropu
Evropska književna nagrada, koju EU dodeljuje piscima mlađe generacije iz 37 zemalja, ima veliki značaj ne samo za afirmisanje laureata, već i njihovih jezika i kultura, kao i principa različitosti kao jedne od ključnih evropskih vrednosti, rečeno je 25. oktobra na štandu EU na 60. Sajmu knjiga u Beogradu, čija je gošća bila mađarska književnica Edina Svoren (Szvoren), jedna od dobitnica tog priznanja 2015.
Debata o ulozi književnosti i kulture u povezivanju ljudi u Evropi pokazala je i da je to prestižno priznanje nedovoljno poznato u javnosti u Srbiji, pa čak i među studentima Filološkog fakulteta u Beogradu koji su prisustvovali diskusiji. Slično je, kako je rekla Edina Svoren, i u Mađarskoj.
Značaj Evropske književne nagrade i istorijat tog priznanja, koje se u trogodišnjim ciklusima dodeljuje piscima iz po 12 zemalja, predstavili su članovi žirija iz Srbije, književnik Mihajlo Pantić i književna teoretičarka i profesorka književnosti Vladislava Gordić Petković, koja je podsetila da je cilj da se Evropa upozna sa svim svojim jezicima i književnostima, onima koji ne dominiraju i ne uče se toliko kao engleski, francuski, nemački i španski. Cilj Evropske književne nagrade je i da se unapredi svest da se i književnosti na takozvanim “malim jezicima” ne prepoznaju, a i ne poznaju dovoljno međusobno.
Mehanizam predlaganja kandidata, uspostavljen 2009. godine, podrazumeva nacionalne žirije koji biraju pisce iz svojih zemalja na svake tri godine, pa su tako ove godine, osim Edvine Svoren, nagrađeni i autori iz Austrije (Carolina Schutti), Hrvatske (Luka Bekavac), Francuske (Gaëlle Josse), Irske (Donal Ryan), Italije (Lorenzo Amurri), Litvanije (Undinė Radzevičiūtė), Norveške (Ida Hegazi Høyer), Poljske (Magdalena Parys), Portugala (David Machado), Slovačke (Svetlana Zuchova) i Švedske (Sara Stridsberg).
Prema rečima Vladislave Gordić Petković, Evropska knjizevna nagrada doprinosi umrežavanju evropskog prostora sa 24 zvanična jezika, 60 jezika etničkih zajednica i manjina i tri alfabeta.
Za Pantića je Evropsku književna nagrada posebno značajna zato što se dodeljuje za književnost koja je reprezentativna i koja tek dolazi, budući da je namenjena manje afirmisanim piscima koji su proteklih pet godina objavili dva do četiri izdanja, i za koje članovi žirija veruju da će jednog dana predstavljati nacionalnu književnost i kulturu. Posebno je značajno, kako je istakao, i to što ta nagrada svaki od evropskih jezika na kojima pišu laureati čini jednakopravnim u estetskom smislu, bez obzira na teritoriju zemlje, broj stanovnika i druge karakteristike.
“I kod nas i u Evropi se centralni politički narativ vrti oko prisustva, ulaska, neulaska, uslova… Ova vrsta nagrade je nešto što je natpolitično, ili pretpolitično”, istakao je Pantić, konstatujući i da živimo u epohi u kojoj književnost nije dominantni oblik komunikacije, što ne znači da je manje važna. U tom smislu, Evropska književna nagrada, ide dva-tri koraka ispred političke prakse, dodao je Pantić, koji je naglasio da je smisao tog priznanja u “harmonizaciji različitosti” u Evropi.
Prema njegovim rečima, rad u žiriju nije lak, pre svega zbog napora da se održe visoko postavljeni kriterijumi i standardi za dodelu, a toga, kako je dodao, na Sajmu knjiga nema.
S obzirom da uz novčani iznos, Evropska književna nagrada podrazumeva i otvorena vrata za prevođenje na druge jezike, ona zapravo predstavlja skraćeni put do međunarodnog uspeha nagrađenih autora, iako bi, kako je rekao Pantić, svaka istinska vrednost bila kad-tad prepoznata i prevedena. Zahvaljujući Evropskoj književnoj nagradi, taj proces se multiplikuje.
Tako će i nagrađena knjiga priča Edine Svoren “Nema, niti treba da bude” biti uskoro prevedena na srpski jezik.
Prema rečima te mlade mađarske književnice, koja je dobila još nekoliko nagrada u Mađarskoj, posebno je teško probiti se novelama, jer izdavači favorizuju romane.
Edina Svoren smatra i da se od autora koji predstavljaju književnosti južnih ili istočnih zemalja očekuje da se bave političkim pitanjima. Na Zapad tako stižu dela koja ne govore o univerzalnim temama, već su vrlo konkretna i politička, rekla je Edina Svoren, čija je centralna tema porodica.
Vladislava Gordić Petković rekla je da književnost pre svega treba da govori o životu, a ne o politici, a Pantić je dodao da je i politika deo života, iako je većina ljudi prezasićena, pa i zgađena delovanjem političara. Podsetio je i da je politika u antičko doba smatrana plemenitom delatnošću, ali se danas, kako je ocenio, izobličila u “monstruma kome ljudski život ne znači ništa”.
Među dosadašnjim dobitnicima Evropske književne nagrade iz Srbije su Jelena Lengold (2011) i Uglješa Šajtinac (2014).
(SEEcult.org)
