Laboratorija velikana

Hemijski fakultet u Beogradu i Srpsko hemijsko društvo priredili su u Galeriji nauke i tehnike SANU izložbu „Laboratorija velikana“, povodom obeležavanja 160 godina od osnivanja prve hemijske laboratorije na beogradskom Liceju, preteči današnjeg Univerziteta.

Izložba sa podnaslovom „Nasleđe srpske hemije“ prikazala je početke laboratorijskog rada u Srbiji kroz izbor eksponata iz Zbirke velikana srpske hemije (Muzej hemije) koji je osnovan 2002. godine na Hemijskom fakultetu u Beogradu.

Publici su predstavljeni od 5. novembra do 3. decembra sačuvani instrumenti, laboratorijski pribor i posuđe, hemikalije, dokumenta – inventari laboratorijske opreme i praktikumi. Prikazani eksponati potiču iz razdoblja od sredine 19. veka do sredine 20. veka.

Autori postavke su Jasminka Korolija, Igor Matijašević, Danica Stojiljković i Zorana Đorđević, a organizatori Bojana Božić-Hrelja i Jasmina Kovačević, kustosi Galerije nauke i tehnike.

Izložba i detaljan prateći katalog prvenstveno su namenjeni mladima kako bi se upoznali sa istorijom hemije u Srbiji i hemijskom baštinom. Naučnopopularna i multidisciplinarna predavanja stručnjaka, održana tokom trajanja izložbe, doprinela su da se posetioci bliže upoznaju sa radom u hemijskim laboratorijama.

Zainteresovani su bili u prilici da saznaju više o „hemičarskom zanatu”, kroz predavanja dr Snežane Bojović „Prve hemijske laboratorije u Srbiji“, dr Snežane D. Nikolić-Mandić „Vage i merenje od davnina do danas“, dr Svetozar Niketić „Pogled kroz polarimetar otkriva velike hemijske tajne“, dr Vele Tešević „Aktivni molekuli vina“, dr Milan R. Nikolić „Koji je tvoj hemoglobinski broj?“. U nastavku pratećeg programa izložbe dr Miroslav Vrvić održao je predavanje na temu „Da li su hemijske laboratorije magična mesta ili svakodnevna potreba?“, dr Tamara Todorović „Pogled na svet kroz rendgenske naočare“, dr Vlada Boškoski „Slučajna laboratorijska otkrića koja su menjala svet“, dr Ljuba Mandić „Odredi glukozu, spreči dijabetes!“ i dr S. Niketić „Kompjuteri u hemiji – spona između prošlosti i budućnosti“.

Pored programa predavanja, katalog izložbe podseća na prvog srpskog hemičara Mihaila Raškovića (1827-1872), najvećeg srpskog hemičara Simu Lozanića (1847-1935) – prvog rektora Univerziteta u Beogradu i njegovog prvog saradnika Milorada Jovičića (1868-1937). Tu su još i čelnik hemije između dva svetska rata Milivoje Lozanić (1878-1963), te Marko Leko (1853-1932) i Vukić Mićović (1896-1981) – osnivači Srpskog hemijskog društva (1897), odnosno Beogradske hemijske škole.

Kratak pregled razvoja hemije u Srbiji na početku podseća da je 1839. godine na Liceju uveden predmet fizika, u okviru kojeg se učila i hemija. Osnivanje i opremanje tog fizičkog kabineta otvorilo je put ka osnivanju i buduće hemijske laboratorije, ali tek 1922. godine, kada je na mestu njene male zgrade sagrađen Hemijski institut, koji se sastojao od slušaonice sa 240 mesta, tri studenske laboratorije sa po 24 mesta, po dva kabineta za profesore i asistente, biblioteke i prostorije za posebne namene. Moderna oprema uglavnom je dobijena od ratnih reparacija.

Između dva svetska rata, osnivanjem novih fakulteta (Poljoprivredni, Medicinski, Tehnološki, Farmaceutski i Veterinarski fakultet), nastava hemije proširena je i na te visokoškolske ustanove. Do 1947. godine studije hemije činile su deo nastave Filozofskog fakulteta, kada se iz njega izdvaja Prirodno-matematički fakultet, u čijem je sastavu bio Hemijski institut. PMF je 1971. godine reorganizovan u pet odseka, od kojih je jedan bio i Odsek za hemijske i fizičkohemijske nauke sa dva instituta iz tih oblasti, da bi daljim osamostaljivanjem 1990. godine Odsek za hemiju nastavio da radi kao Hemijski fakultet.

Dimitrije Stefanović