Mural kao deo radničke borbe
Fabrika alata ITAS u Ivancu kod Varaždina dobila je mural velikih razmera “Tvornice radnicima!” koji su oslikali članovi beogradskog Udruženja KURS. Mural je svečano otkriven 6. maja povodom desetogodišnjice borbe radnika ITAS-a, koji su 2005. zauzeli pogone i započeli proces preuzimanje vlasništva nad sredstvima za proizvodnju.
Mural “Tvornice radnicima!” oslikali su Miloš Miletić i Mirjana Radovanović iz KURS-a u okviru festivala umetnosti u javnom prostoru UrbanFestival 13 “Natrag na trg!”, koji organizuje [BLOK] iz Zagreba. UF se na ovaj način odmiče od strategije privremenog intervenisanja na zagrebačkim ulicama i trgovima, te se seli u Ivanec - u jednu od retkih fabrika u kojoj su radnici uspeli da zaustave privatizaciju i gašenje proizvodnje zauzimanjem pogona i pretvaranjem potraživanja u deonice.
Kustoskinje UF13 Ivana Hanaček i Ana Kutleša podsetile su tim povodom da je savremeni mural deo strategije ulepšavanja i jedan od uspešnijih mehanizama “oživljavanja oronulih fasada” kojima se brendira grad, dok je u nekim drugim političkim okolnostima bio način opismenjavanja masa, prevođenja politički i socijalno angažovane poruke u vizuelni jezik dostupan i čitak svima.
KURS-ov mural na unutrašnjim zidovima fabričke hale zamišljen je da “bude deo, a ne ukras, radničke borbe”, navele su kustoskinje UF13, dodajući da je to i odgovor na pitanja o mogućnosti da mural izađe iz sfere umetničkog i estetskog i postane deo širih društvenih borbi, odnosno zaobiđu klopku pukog uklapanja estetike otpora u procese komodifikacije javnog prostora.
Autori murala u ITAS-u, Miloš Miletić i Mirjana Radovanović, naveli su da je odluka o pozicioniranju murala unutar fabrike proistekla iz želje da se obrate radnicima sadržajem koji u prvi plan stavlja radnički kolektiv i radničko upravljanje.
“Svim posetiocima fabrike mural treba jasno da govori: ‘ITAS to su radnici’. U širem smislu, mural u fabrici ITAS reprezentuje neminovnost borbe za razvoj progresivnih modela upravljanja od strane radničkih kolektiva, i ta borba nije samo u fabrikama, ona mora preći i na druge sfere društva, pa tako i na polje kulture i umetnosti, koje ne može da gradi održivu materijalnu bazu bez industrijske proizvodnje i promišljanja novih modela rada”, naveli su Miloš Miletić i Mirjana Radovanović, koji su, izmedju ostalog, autori i murala "20. oktobar” u Beogradu, kojim je 2014. obeležena 70-godišnjica oslobođenja od fašizma u Drugom svetskom ratu.
Kompozicija murala u ITAS-u osmišljena je tako da predstavi dva lica radnika: radnike na njihovim radnim mestima i radnike u borbi za svoja prva. Na centralnoj poziciji se nalazi figura radnika raširenih ruku koja nosi zastavu i ključ, kao simbole rada i borbe. Ikonografski, ta figura je često korišćen motiv u predstavljanu socijalnih borbi, pa tako sličnu formu koristi i Augustinčić na svom spomeniku Matije Gupca. Centralna poruka murala je “Tvornice radcima!” i to je prouka za budućnost, poruka koja poziva radnike da preuzmu sredstva za proizvodnju u svoje ruke. Mural uokviruje lenta u donjem delu, na kojoj su ispisani ključni datumi i događaji u borbi radnika ITAS-a.
U okviru UrbanFestivala 13, do 14. maja otvorena je i izložba “Oslobođenje Zagreba, beleške za rekonstrukciju” grupe autora, postavljena u prostoru zatvorenog dućana Perlica u Zvonimirovoj 42.
Povodom 70-godišnjice oslobođenja Zagreba, proteklih dana realizovan je i projekat “Kartografija otpora”, koji je organizovala Fondacija Roza Luksemburg za jugoistočnu Evropu, u partnerstvu s [BLOK]-om.
Program UF13 podržali su Ministarstvo kulture Hrvatske, Zaklada Kultura nova i Ured za obrazovanje, kulturu i sport Grada Zagreba. [BLOK] je i korisnik institucionalne podrške Nacionalne zaklade za razvoj civilnog društva.
*Foto: Kristijan Smok i KURS
(SEEcult.org)
