Nedovršene modernizacije

Arhitektonski projekti i veliki urbanisticki planovi na prostoru bivše Jugoslavije tema su izložbe “Nedovršene modernizacije: između utopije i pragmatizma” koja će biti otvorena 10. februara u Umetničkoj galeriji Maribor, a usredsređena je na planiranje i izgradnju gradova kao jedno od sredstava socijalističke modernizacije i na ulogu arhitekture u toj proizvodnji. Takođe, izložba se bavi i simboličkim prostorima u kojima su se ti procesi odvijali, kao što su geopolitički, kulturni, ekonomski i ideološki prostor.

Otvaranje izložbe “Nedovršene modernizacije: između utopije i pragmatizma” u Mariboru, ovogodišnjoj evropskoj prestonici kulture, završnica je istoimenog dvogodišnjeg istraživačkog projekta, koji je pokrenulo Udruženje hrvatskih arhitekata u saradnji sa Oris-kućom arhitekture (Zagreb), Muzejem za arhitekturu i dizajn (Ljubljana), Umetničkom galerijom Maribor (Maribor), Društvom arhitekata Beograda i Koalicijom za održivi razvoj (Skoplje).

Projekat se kroz niz istraživanja, konferencija i izložbi bavio prostorima koje je stvorio “socijalistički napredak” u bivšoj Jugoslaviji i pokušava da utvrdi šta se sa tim prostorima dogodilo nakon sloma zajedničke države i nestanka socijalizma.

Uz rukovodioce projekta Maroja Mrduljaša sa Arhitektonskog fakulteta u Zagrebu i Vladimira Kulića sa Arhitektonskog fakulteta Univerziteta Florida Atlantic, u projektu je učestvovalo više od 30 istraživača sa područja cele bivše Jugoslavije.

Izložba predstavlja arhitektonske projekte i velike urbanističke planove koji su obeležili jugoslovensko (socijalističko) razdoblje, a usredsređuje se na prekretnice i vizije (nedovršene) modernizacije gradova za vreme socijalizma i teži da odgovori na pitanja u vezi sa njihovom ulogom i zaostavštinom u zemljama naslednicama.

Za vreme socijalističke Jugoslavije, modernizacija se jednostrano predstavljala kao svakodnevno kolektivno dostignuće koje ima za cilj da pokaže napredak radničkog samoupravljanja i da učini ljude ponosnima. Tako je život Jugoslovena bio obeležen megalomanskim, gotovo utopijskim projektima na području industrije, energetike, saobraćajne infrastrukture, urbanizma. S druge strane, danas je taj socijalistički utopizam često sinonim za “iskonski greh” neprikladnih ekonomskih struktura, ekoloških problema i društvenih sukoba.

Projekat “Nedovršene modernizacije” predstavlja karakteristične arhitektonske i urbanističke prakse iz socijalističkog razdoblja u odnosu na društveni kontekst u kojem su nastale i definiše njihov trenutni izgled i karakter.

Obuhvativši celokupni rad mladih istraživača iz Hrvatske, Makedonije, Bosne i Hercegovine, Srbije i Slovenije, izložba se, uz estetska i tehnološka dostignuća arhitektonskih i urbanističkih projekata, bavi i društvenom perspektivom procesa koji su uticali na razvoj, trajanje i kraj Jugoslavije.

Relevantnost odabranih projekata se procenjivala na osnovu doprinosa tih dostignuća oblikovanju javne sfere. Jedan od ciljeva projekta bio je i preispitati (međunarodno prihvaćeno) opšte mišljenje o razdoblju urbane modernizacije u bivšoj Jugoslaviji te promovisati različitost kulturnih identiteta u regiji.

“Informisana pragmatičnim motivima, arhitektura je u Jugoslaviji bila primarno okrenuta proizvodnji, premda je u toj pragmatičnosti bila optimistična te je pazila na javno dobro. Izgrađena arhitektura je tako bila prilično istinit odraz kreativnih mogućnosti lokalne arhitektonske zajednice i njene mogućnosti delovanja. Iako su neki progresivni projekti zanemareni, neizgrađeni i nedovršeni, građena sredina Jugoslavije verna je slika odnosa između ambicija i mogućnosti”, naveo je Mrduljaš, kustos izložbe.

Izložba predstavlja brojne arhitektonske projekte, u rasponu od turističkih eksperimenata na jadranskoj obali, koncepata za nove gradove i izložbene paviljone na međunarodnim izložbama, do “zloglasnih” javnih građevina istorijskih spomenika u republikama bivše Jugoslavije od 1948. do 1980. godine.

Prema navodima Mrduljaša, istraživački projekat i izložba obrađuju niz zasebnih projekata i akcija koji se mogu podvesti pod zajednički naziv modernizacije, a da nikako ne pretenduju na pisanje koherentne istoriografije moderne arhitekture u regionu bivše Jugoslavije.

Reč je o nizu studija slučaja (case-studies) koji prikazuju većinu najvažnijih, mahom nedovršenih, procesa urbanizacije, pri čemu se nastojalo naznačiti odnos između arhitekture i društvene stvarnosti. Nivo istraživanja tog odnosa nije mogao biti naučno precizan, ali su se pokušale opisati okolnosti unutar kojih su određene arhitekture nastale, te opisati modernizacijski učinak tih arhitektura sa ođekom na savremenu situaciju.

“U tom smislu su u obzir uzete kako izuzetne arhitekture, tako i proizvodnja građene sredine koju u užem kulturnom smislu možemo smatrati generičkim ili ne-autorskim, no koji je aktivno sudelovao u širim modernizacijskim kretanjima: popravljanju životnih uslova, formiranju prostornog okvira i infrastruktura za nove i moderne događaje, razvojima gradova...”, naveo je Mrduljaš.

Projektna istraživanja grupisana su na izložbi oko različitih geo-političkih, kulturnih i socio-antropoloških merila prostora, čineći tako šest poglavlja same izložbe: “Pripreme za budućnost”, “Prostori reprezentacije”, “Prostori globalne razmene”, “Politike urbanog prostora”, “Oblikovanje prostornih praksi” i “Jugoslovenski arhitektonski prostor”.

Tako se deo “Pripreme za budućnost” odnosi na istraživanje “Arhitekti iz Jugoslavije na izvorima modernosti” (Bogo Zupančič, Tamara Bjažić Klarin, Tanja Damjanović Conley), “Prostori reprezentacije” na “Arhitektura i ideologija u socijalističkoj Jugoslaviji” (Vladimir Kulić) “V+II točke o arhitekturi i ideologiji” (Nika Grabar), a “Prostori globalne razmene” na istraživanje Dubravke Sekulić “Gradeći nesvrstanu modernost - slučaj Energoprojekt” i Lane Lovrenčić (saradnik Antun Sevšek) “Zagrebački velesajam”.

“Politike urbanog prostora” predstavljaju istraživanja “Planirajući neplansko - Transformacije Novog Beograda” (Ivan Kucina, Milica Topalović, saradnici: Dubravka Sekulić i Branko Belačević), “Planiranje socijalističkog Zagreba” (Marko Sančanin), “Kaluđerica od šklj do abc: život u senci modernizacije” (Ana Džokić, Marc Neelen - Stealth.unlimited i Nebojša Milikić), “Urbane transformacije Skoplja” (Divna Penčić, Biljana Spirkoska, Jasna Stefanovska), “Japan gleda na zapad” (Ines Tolić), “Planirajući Pulu” (Zadruga Praksa, Pula - Vjekoslav Gašparović, Emil Jurcan, Helena Sterpin), “Sarajevo - Marijin Dvor: Programska koncepcija socijalističkog grada” (Nina Ugljen Ademović, ElšaTurkušić) i “Slovenački novi gradovi” (Matevž Čelik, Alenka di Batista).
 
Celina “Oblikovanje prostornih praksi” sadrži istraživanja “Beogradska stambena arhitektura 1950-70: privilegiran stan za društvo bez privilegija” (Tanja Damjanović Conley, Jelica Jovanović), “Model društveno usmerene stanogradnje: Naselje Dugave, Zagreb” (Marko Sančanin), “Naselje Murgle, Ljubljana” (Martina Malešič), “Izgradnja pristupačne Arkadije” (Dafne Berc, Luciano Basauri, Maroje Mrduljaš, Dinko Peračić, Miranda Veljačić) i “Split III” (Višnja Kukoč, saradnik: Jelena Borota; koautor: Vesna Perković-Jović - arhitektura Frane Gotovca).

“Jugoslovenski arhitektonski prostor” obuhvata istraživanja “Arhitektonska nagrada ‘Borba’ i stvaranje 'arhitekata zvezda' u socijalističkoj državi” (Ines Tolić, saradnice: Jelica Jovanović i Sonja Damčevska), “‘Ukus’ za konstrukciju” (Luka Skansi), “Karakteristike prefabrikovane gradnje u SFR Jugoslaviji: put od ‘sistema’ do ‘tehnologije’” (Jelica Jovanović, Jelena Grbić, Dragana Petrović) i “Spoj modernog i tradicionalnog u arhitekturi Bosne i Hercegovine” (Nina Ugljen Ademović, ElšaTrukušić), “Projektantska vizija Vladimira Turine” (Hela Vukadin) i “Rekonstrukcija Zadra nakon II svetskog rata” (Dražen Arbutina).

Kokustosi izložbe su Vladimir Kulić, Matevž Čelik i Simona Vidmar, a biće otvorena u Umetničkoj galeriji Maribor do 22. aprila.

(SEEcult.org)