O vrijednosti
Criticize This! -Jelica Radovanović i Dejan Anđelković: Multimedijalni projekat, Galerija savremene umetnosti Kulturnog centra Pančeva, 3-20. 4. 2012.
Piše: Slađana Golijanin
Umjetnički par iz Beograda, Jelica Radovanović i Dejan Anđelković, stvaraju i izlažu zajedno već više od dvije decenije. Entitetu zajedničkog angažmana prethodilo je prepoznavanje sličnih ili istih ideja i podudaranje njihovih načina realizacije. U načinu stvaranja zastupljeni su različiti mediji i materijali, dok teme koje intrigiraju ovo dvoje umjetnika u suštini ostaju iste, uz određene varijacije, od 1991. godine do danas. Taj period je istovremeno karakterističan i po burnim, radikalnim promjenama društvenih odnosa, statusa pojedinca u društvu, kao i mjesta, uloge umjetnosti u zajednici. Teme kojima se bave se, prije svega, baziraju na propitivanju identiteta subjekta kroz Lacanovu teoriju jezika, odnosu s/prema Velikim Drugim a u posljednjih nekoliko godina, i na pitanjima koja nameće doba neoliberalizma. Savremeni okvir života i rada na ovim prostorima, koji je nastao nakon raspada bivše Jugoslavije, umjetnici obrađuju s aspekta postavljanja pitanja, a ne davanja konkretnih, definiranih odgovora. Na ovaj način i nove radove provlače kroz prizmu starih interesovanja, te ih sve skupa stavljaju pod lupu ispitivanja i istraživanja relacijskih instanci između naizgled jednom zauvijek utvrđenih koncepata u društvenoj praksi država bivše Jugoslavije.
U Galeriji savremene umetnosti Kulturnog centra Pančeva Jelica Radovanović i Dejan Anđelković su predstavili multimedijalni projekat koji okuplja nekolicinu skupnih radova nastalih u posljednjih 7 godina. Kroz različite tradicionalne i nove medije, od gvaša i kolaža, do videa i participativnog projekta pod nazivom Trampa, povezali su radove nastajale u različitim periodima, te tako i na kontekstualnoj razini propitali odnose između njih. Osnovna instanca izložbe jesu pitanja devalvacije sistema vrijednosti oličena kroz umjetničke intervencije, artefakte hiperinflacije koja je Srbiju zadesila od 1992. do 1994. godine. Tada je Veliki Drugi, tačnije država i njen Zakon, već polako počeo da slabi, da bi potom uzrokovao niz lančanih problema na svim njenim nivoima. Padom Tita i komunizma kao prvobitnog Velikog Drugog, a usljed slabljenja finansijskog državnog sistema, počela su previranja između vladajućih struktura i dobili smo mnoštvo Drugih. U kontekstu Njihovih praksi, umjetnici preispituju kako se odnositi prema Drugima i kako se oni odnose prema nama?
Tamo gdje državni sistem izmakne kontroli rađa se nezadovoljstvo, nezaposlenost, huškanje, govor mržnje i, napokon, rat, što sve zajedno dovodi do poremećaja sistema vrijednosti na svim nivoima. To se desilo između Republika koje su činile SFRJ, a sve s ciljem ponovnog preporoda i stvaranja novog, etnički očišćenog društva. Kao paradigmu brze promjene vrijednosti Jelica i Dejan koriste novčanice tada važećih moneta dinara, čija je vrijednost usljed hiperinflacije postala ništavna. Nule na novčanicama su se množile iz dana u dan, a za jednu novčanicu s najviše nula nije se mogao kupiti ni litar mlijeka. Ovakav nesklad između vrijednosti, Jelica i Dejan su propitali na način direktnog stavljanja u odnos rada koji treba biti plaćen i cifre novčanica koja ne može pokriti vrijednost tog istog rada. Intervenisanjem na novčanicama unosili su slike različitih djelatnosti, od fizičkih radnika do plesačica. Veliki Drugi oličeni u portretima s novčanica, među kojima je i Tito, indiferentni su prema uloženom radu. Ne postoji odziv, pokušaj vrjednovanja rada niti bilo kakva vrsta pomoći. Subjekti, radnici su pokretni i žele zaraditi za život, pokušavajući privući Velikog Drugog, ali bezuspješno. Osim ovog načina propitivanja vrijednosti uloženog rada i odnosa države prema njemu, sljedeću grupu čine objekti - alatke obavijene inflacionim, bezvrijednim monetama, i različiti nefunkcionalni predmeti napravljeni od obezvrijeđene hartije. Jedan od radova, + - Beskonačno, je Moebiusova traka napravljena od lima, obljepljena novčanicama od 10 dinara s likom livca iz Zenice, Arifa Heralića, sinonimom snage i značaja radničke klase.
Posebno zanimljivi segmenti izložbe su svakako video radovi. Na ulazu u galeriju postavljen je rad pod nazivom Ko je najveći srpski umetnik? Rad se emituje na malom televizijskom ekranu i traje nekoliko minuta. U krupnom planu prikazuje tri muškarca koji se predstavljaju u sekvencama, nezavisno jedan od drugog, drže svoj govor, pri čemu igraju bilijar, potcrtavajući dimenziju međusobnog natjecanja i na tom nivou. Poput zagonetne osobe iz legendarne „Kviskoteke“, osobe A, B i C trebaju ubjediti publiku da je upravo ona najveći srpski umjetnik, pri čemu svaka iznosi sasvim različite argumente. Osobu A uvažava institucionalna kritika, osobu B publika, a osoba C je negdje između ove dvije pozicije. Pritom, nijedna od njih u stvarnom životu nije vizuelni umjetnik. Posjetitelji izložbe su tu da odluče ko je najveći srpski umjetnik, glasanjem i ubacivanjem papirića u glasačku kutiju. Ovo neodoljivo podsjeća na problematiziranje današnjeg društveno-političkog konteksta i svijeta umjetnosti, u kojima je moć manipulacije masom pomoću jezika i retoričkih sposobnosti jedna od glavnih karakteristika Velikog Drugog.
Izložba potvrđuje da su Jelica Radovanović i Dejan Anđelković već dugi niz godina, prvo samostalnim radovima, a potom zajedničkim, jedni od posebnih umjetnika koji svojom umjetničkom praksom promišljeno i ubjedljivo reagiraju na društveni sistem i položaj umjetnika u njemu. Njihov pristup angažiranoj, politizovanoj umjetnosti, ne zadovoljava se detektiranjem aktuelnih problema, nego postavljanjem pitanja, problematiziranjem, stavljanjem istih u međusobne odnose. U teorijskom smislu njihovi radovi se oslanjaju i na relacionu estetiku - rekonstruiraju složeni splet pitanja koja prate određenu epohu, i razmatraju različite odgovore na njih. Iako je ovaj par vremenski na sceni prisutan već dugo, za umjetničku scenu je veliki gubitak što izlažu izuzetno rijetko. Svjesno izabravši marginu kao poziciju s koje djeluju, izlažu samo onda kada imaju šta da saopće. Šteta. Ovakve izložbe su rijetke i dragocjene.
Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! koji organizuju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SEEcult.org i Beton iz Srbije, te Plima iz Crne Gore. Projekat se realizuje u sklopu programa "Kultura 2007-2013" Evropske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Evropske unije.
