Odnos pojedinca i moći

Izložba 26. Memorijala “Nadežde Petrović” u Čačku, svečano otvorena 29. septembra, posvećena je temom “Dubok san” odnosu pojedinca i moći u današnjem svetu, a prema koncepciji umetničke direktorke i selektorke Jelene Stojanović, oslanja se na neoavangardu situacionista, ukazujući na osećanja nelagodnosti, obamrlosti i nemoći, nametnuta istorijskim, ekonomskim i političkim kontekstom.

Izložba 26. Memorijala otvorena je u prisustvu brojne publike, koja je velikim delom stigla iz Beograda, a predstavlja radove Mrđana Bajića, Jelene Marković, Trećeg Beograda, Danila Prnjata, Nevene Hadži Jovančić i Ivana Šijaka i grupe Škart iz Srbije, kao i Toda Ajanga (Todd Ayoung) i Marte Razler (Martha Rosler) iz SAD, te grupe Kler fonten (Claire fontaine) iz Francuske i Johana Grimonpreza iz Belgije.

Nagrade 26. Memorijala nisu dodeljene na otvaranju, kako je to uobičajeno, već će biti saopštene 19. oktobra, s obzirom da se čeka da stigne i rad grupe Kler-fonten koji je zadržan na granici.

Memorijal je inspirisan temom “Dubok san” koja se prvi put pojavila u vreme velike svetske ekonomske krize 30-ih godina 20. veka - u istoimenom detektivskom romanu Rejmonda Čendlera (The Big Sleep, 1939), a potom i 50-ih u vreme Hladnog rata u istoimenom situacionističkom tekstu.

Umetnička direktorka 26. Memorijala Jelena Stojanović odlučila je da skrene pažnju na tu temu u današnje vreme dominacije finansijskog kapitala i opšteg osećanja pospanosti koju nameće istorijski, ekonomski i politički kontekst.

Jelena Stojanović istakla je na otvaranju da je tema odnosa moći i pojedinca danas isto tako važna kao 30-ih i 50-ih, jer smo u vremenu vrhunca ideologije “u kojem su mnogi, a možda i svi počeli ishitreno da govore o kraju ideologija”.

U vremenu koje bi se, kako je dodala, moglo nazvati integrisanim spektaklom, izložba predstavlja svojevrsni veliki derid, koji ispituje osnove odnosa pojedinca i moći, a zamišljena je kao slojevita i kompleksna tvorevina koja obuhvata i radionice, tribine i predavanja, kao i Čitanku - zbirku tekstova koja je zajednički poduhvat umetnika i poslužiće kao predložak za radionički deo.

Na fenomen društva spektakla ukazao je i istoričar umetnosti Zoran Gavrić, profesor Fakulteta primenjenih umetnosti u Beogradu i nekadašnji direktor MSUB-a, koji je rekao da se odnos pojedinca i moći ispostavlja danas kroz odnos prema povesti.

Moć se krije iza spektakla tako što se u političkom životu pojavljuje kao novi svetski poredak, u stvaralaštvu, filozofiji, umetnosti i nauci kao stanje postmoderne, a u odnosu prema povesti, odnosno svetu događaja i realnosti, u stavu da je “događaj sveta udario u zid i da povest, istorija nije više moguća”.

“Kada događaj postane spektakl, bilo da je tragičan ili komičan, kada realnost - činjenica, stanje stvari, postane spektakl, koji ne izaziva teskobu u nama, onda ste napustili imago", rekao je Gavrić, dodajući da je utoliko i važna pozicija situacionista, koji su još pre niz decenija uvideli “gde zeka pije vodu”.

Gavrić je čestitao Jeleni Stojanović na izboru teme i umetnika, kao i na umeću da, kako je rekao, u duhu teme o odnosu pojedinca i moći, na pozornicu stavi umetnike, a ne samo sebe.

Izložbu je zvanično otvorio predsednik Skupštine opštine Čačak Veljko Negovanović, u ime osnivača i pokrovitelja MNP, koji je podsetio na istorijat te manifestacije od 1960. godine, ustanovljene u znak poštovanja estetskih i etičkih principa Nadežde Petrović, slikarke koja je bila “veliki srpski patriota, ali i pobornica jugoslovenskog kulturnog jedinstva”.

Sve do raspada SFRJ, kako je podsetio Negovanović, Memorijal Nadežde Petrović negovao je duh prve Jugoslovenske umetničke izložbe iz 1904. Stav Nadežde Petrović da je umetnost najotvorenija komunikacija među ljudima, te da je umetničko delo izraz slobodne interpretacije umetničkog sadržaja, uticao je i da se na Memorijalu uvek predstavlja nova umetnička praksa nastala između dve izložbe, istakao je Negovanović, napominjući da je do sada učestvovalo više od 500 umetnika iz zemlje i sveta.

Negovanović je istakao i da je Memorijal proteklih decenija, iako “nije podlegao diktatu zvaničnih državnih politika”, delio sudbinu društva, počev od 60-ih i jugoslovenskog karaktera, preko klaustrofobične zatvorenosti društva u Srbiji 90-ih, do poslednjih demokratskih procesa i napora povratka u svet preko Balkana i Jugoistočne Evrope.

Tema 26. Memorijala “Dubok san” pozajmljena je iz naslova teksta objavljenog 26. januara 1955. u “Potlaču”, glasilu Internacionale letrista. Taj naslov predstavlja deturneman (prikradanje, diverzija, napad s boka) naslova poznatog Čendlerovog romana “The Big Sleep”, koji ubedljivo raskrinkava krajnju bedu i moralni očaj američkog društva u jeku velike ekonomske depresije 30-ih godina 20. veka.

U kontekstu 26. Memorijala Nadežde Petrović, prema rečima Jelene Stojanović, taj naslov višetruko je važan zbog istorijskih, ali i estetskih konotacija.

“Internacionala letrista pozajmljuje, poigrava se frazom 'dubok san' kao svojevrsnim performativom, sredstvom pozivanja pažnje na stanje ondašnje umetnosti u veoma sličnoj društvenoj, ekonomskoj i političkoj krizi kao danas. Tekst pod tim naslovom kritikuje umetnost, izgubljenu u raznoraznim kvazi-moralno-stilskim zahtevima i zahvatima i opterećenu (nadrealističkom) proslošću, bez mogućnosti da ostvari pun i potpun kontakt sa publikom, i mnogo važnije sa savremenim istorijskim događanjima”, navela je Jelena Stojanović, koja je doktorirala istoriju i teoriju savremene umetnosti na Sorboni, a na Akademiji umetnosti u Novom Sadu, Univerzitetu u Sidneju, Univerzitetu u Koloradu, Itaka Koledžu, Kornel Univerzitetu i Akademiji lepih umetnosti u Beogradu.

Posetioci 26. Memorijala imaju priliku da u Umetničkoj galeriji “Nadežda Petrović” pogledaju radove Toda Ajanga, koji je jedini od stranih umetnika prisustvovao otvaranju, zatim Johana Grimonpreza, Danila Prnjata, Marte Rezler, Jelene Marković, Nevene Hadži Jovančić i Ivana Šijaka, kao i rad pariske grupe Kler-fonten koji treba da stigne. U obližnjoj Galeriji “Risim” predstavljeni su Treći Beograd i grupa Škart, koja će tokom oktobra organizovati “Dečje pesničenje” u Osnovnoj školi u Trnavi i “Pesničenje” - trening aktivne poezije u Gimnaziji.

Škartove “Životnice anti-smrtovnice” oblepljene su i po gradu, kao i stikeri Toda Ajanga “Samo smeh narod spasava”, kako se zove i rad koji je predstavio u Umetničkoj galeriji “Nadežda Petrović”, poigravajući se sa narodnom frazom “Samo sloga Srbina spasava” i pozivajući posetioce da odgovore na pitanja: Šta vas navodi na smeh u današnjoj neo-liberalnoj kapitalističkoj globalnoj politici? i Da je smeh smrtonosan, koga ili šta biste voleli da usmrti u politici danas?

Na trgu ispred Gimnazije postavljen je rad Mrđana Bajića “Skulptura koja se zove Slikarstvo”, koji se na specifičan način bavi temom 26. Memorijala, ali i značaja Nadežde Petrović i sećanja na nju.

Program 26. Memorijala započet je i pre zvaničnog otvaranja nizom akcija/interakcija, performansa i radionica, kao što su radionica o partnerskoj ekonomiji Danila Prnjata, javno spavanje-performans Trećeg Beograda na glavnom gradskom trgu, na osnovu kojeg je sačinjena video dokumentacija predstavljena u Galeriji “Risim”, te postavljanje Bajićeve skulpture ispred Gimnazije i akcije lepljenja plakata grupe Škart i Ajangovih stikera.

Umetnička grupa Treći Beograd je 8. i 9. septembra javnim oglasom pozvala građane Čačka da učestvuju u umetničkoj akciji “Veliki san” na glavnom gradskom trgu, koja je snimana radi dokumentovanja i prezentacije na izložbi. Taj rad nastavak je prethodne dve akcije zajedničkog spavanja koje su realizovali članovi Trećeg Beograda, a osmišljena je kao pokušaj da se odgovori na pitanje da li je to utopija sanjati o društvu u kojem svaki pojedinac ima mogućnost da ostvari i razvija svoje potencijale, da pruži koliko može i dobije koliko mu je neophodno?

Posetioci 26. Memorijala, koji je otvoren do 5. novembra, imaju priliku da učestvuju u još niz tribina i radionica.

Za 19. oktobar najavljene su tribine na temu “Memorijal kao Veliki san o pamćenju” i “Dubok san i nasleđe Situacionističke internacionale”, uz radionicu “Veliki san: izložba kao detektivski roman”, dok će 20. oktobra biti održani predavanje i radionica “Gomila i performans”, kao i predavanje “Superstvarnost Sonje Savić”, praćeno projekcijama. Za 25. oktobar najavljena je debata na temu “Savremena umetnost je prihvatljiva današnjem čoveku”.

Uz umetničku direktorku Jelenu Stojanović, kao medijatori tribina i debata najavljeni su i članovi žirija 26. Memorijala - Stevan Vuković, Dejan Sretenović i Slobodan Mijušković, te Dragan Bulatović, Milan Popadić, Jelena Vesić, Bojan Nedeljković i Katarina Trifunović.

Memorijal Nadežde Petrović predstavlja jedinstveni živi spomenik toj uticajnoj slikarki (1873. Čačak -1915. Valjevo) koji na specifičan način produžava njena umetnička i ljudska opredeljenja.

Prva izložba MNP održana je 1960. u čačanskoj gimnaziji, a godinu dana kasnije osnovana je Umetnička galerija “Nadežda Petrović” koja je preuzela organizaciju Memorijala.

Sajt Memorijala je www.memorijal.nadezdapetrovic.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org

(SEEcult.org)