Počeo 59. Kratki metar

Dokumentarnim filmom “Sonja” Dragane Kanjevac o nekada velikoj srpskoj i jugoslovenskoj glumačkoj zvezdi Sonji Savić, koja je 90-ih skrajnuta i ostala neshvaćena do smrti 2008. godine, 30. marta u Domu omladine Beograda počeo je 59. Beogradski festival dokumentarnog i kratkometražnog filma.

Sonja Savić doživela je snažan posthumni aplauz u Velikoj dvorani DOB-a, a publika je i tokom projekcije filma pozdravljala burno njene misli o stanju u društvu, koje je okarakterisala svojevremeno kao malograđansku rupu.

U filmu “Sonja” zabeleženi su njeni iskazi iz različitih perioda života, svedočenja njenih kolega i prijatelja, među kojima su likovni umetnik i muzičar Srđan Đile Marković, reditelji Milutin Petrović, Miša Radivojević, Jan Cvitkovič i Maja Vajs (Weiss), producent i reditelj Stanko Crnorbnja, glumci Dragan Nikolić i Rade Šerbedžija, rok muzičar Zoran Kostić Cane....

Film obuhvata i raznovrstan arhivski materijal o glumačkom i autorskom delovanju Sonje Savić koja je na početku karijere dobijala ponude da bude prvakinja gotovo svih najvećih pozorišnih kuća, ali sebe nije videla u institucionalnom pozorištu, gde se “plete, razmenjuju recepti i tekst se ne uči napamet sve do premijere”. U prvoj polovini 80-ih snimala je filmove gotovo na svakih par meseci, a 90-ih, na pragu zrelosti, kada je dočekala krvavi raspad zemlje i kulturnog prostora, odabrala je život van institucija, kritički društveni stav i bavljenje eksperimentalnim pozorištem i video umetnošću. Nakon 2000. godine, slovenački film je vraća u regionalnu kinematografiju, ali u isto vreme traje njena lična drama ogorčenja i izolacije, koja se završava preranom smrću u septembru 2008. godine.

Premijerna projekcija “Sonje” bila je rasprodata, a zbog velikog interesovanja, organizovana je još jedna prve festivalske večeri. Film neće biti u bioskopima, prema recicma producenata, ali se očekuje na drugim festivalima.

Uoči “Sonje”, prikazan je animirani film “Olovka, dečak i san“ Miroslava Lj. Jelića, posvećen animatoru i producentu Veljku Bikiću (1951-1998), a publika je potom videla i holandski eksperimentalni plesni film “Pоdrаžаvаnjе” reditelja Marinusa Grothofa (Groothof) i koreografkinje Dunje Jocić, koja igra glavnu žensku ulogu.

Grothof i Dunja Jocić su kratko i proglasili otvorenim 59. Festival kratkog metra, na kojem će do 3. aprila, pod sloganom “Timeless”, biti prikazano ukupno 130 ostvarenja iz Srbije i sveta, od kojih je oko 90 u konkurenciji za nagrade.

U međunarodnoj konkurenciji su 52 strana filma - odabrana među šezdesetak prijavljenih, dok domaći takmičarski program obuhvata 38 filmova, koji su odabrani među stotinak prijavljenih.

Filmovi se takmiče po kategorijama (kratki igrani, dokumentarni, animirani i eksperimentalni), a o nagradama (Gran pri, zlatne plakete i medalje Beograd, diplome), čiji je fond ukupno 15.000 evra (Gran pri 3.000), odlučivaće žiri koji čine Mark Ripol (Ripoll) iz Francuske, Pjer Žalica (Bosna i Hercegovina), Širli Berkovic (Shirly Berkovitz) iz Izraela i Mina Đukić i Bojana Maljević iz Srbije.

Nagrada za životno delo neće biti dodeljena ove godine, jer nije bilo adekvatnog predloga.

Raznovrstan prateći program nudi, između ostalog, fokus na poljski dokumentarni film - kroz devet višeslojnih, duboko intimnih i potresnih ostvarenja koja pokazuju snagu organizovane evropske kinematografije koja, oslonjena na tradicionalne vrednosti i uzore poput Andžeja Vajde i njegvoe filmske škole, i u novom veku pokazuje vitalnost i lidersku poziciju u svetu dokumentarizma.

Takođe, biće prikazana četiri izabrana dokumentarca u programu “Fokus: Izrael”, koja progovaraju o tabu temama podeljenog izraelskog društva kao što su nasilje u porodici ili homoseksualnost. Ti filmovi, kako je istaknuto, dokaz su da je reformisana izraelska kinematografija, koja poslednjih godina beleži internacionalne uspehe, jednako provokativna i intrigantna i u svetu dokumentarnog filma.

Iz Francuske, kolevke avangarde, stižu inspirativni eksperimentalni filmovi zanimljive filmske skupine koja sa strašću i upornošću baštini jednu čitav vek dugu tradiciju umetničkih alternativnih filmova koji su neprekidno na marginama zvanične kulturne politike. Program je nazvan “Collectif Jeune Cinema: Pariski eksperiment”. Osam reprezentativnih naslova iz kataloga te družine beogradska publika će imati priliku da vidi prvi i poslednji put, baš kao i većinu ostalih filmova na Festivalu.

Program “Komšiluk” posvećen je filmovima iz regiona kao mogući začetak jednog takmičarskog programa u bliskoj budućnosti Festivala.

Dva domaća prateća programa u centar pažnje stavljaju sudbinu nekoliko vanserijskih umetnika - “(Ne)prilagođeni” i uzbudljiva svedočanstva o dramatičnim događajima 20. veka.

Kulturu dijaloga nastavlja da neguje program “Vrelo” (Hot dox), a holandski i hrvatski dokumentarac poslužiće kao povod za diskusiju o dve potpuno različite, ali izuzetno aktuelne teme. Holandski primer biće povod za razgovor o tome zašto je u Srbiji i čitavoj Evropi sve veći broj ljudi koji nemaju partnera i decu, a imaju više od 35 godina. Hrvatski dokumentarac, pak, otvoriće temu o sudbini studentskih protesta u novom veku i razlici zahteva današnjih studenata u odnosu na studente iz 90-ih.

Beogradski festival ugostiće i četvrti putujući UNAFF festival koji pruža publici ekskluzivnu priliku da pogleda šokantan dokumentarac Judith Ehrlich o insajderu iz Pentagona “The Most Dangerous Man in America”, nominovan za Oskara.

Festival kratkog metra, najstariji u Srbiji i jedan od najstarijih u Evropi i svetu, priprema se i za jubilarno, 60. izdanje, a prema navodima organizatora, ideja je da se jubilej obeleži zajedno s Filmskim festivalom u Puli.

Beogradski festival dokumentarnog i kratkometražnog filma i potiče od Festivala jugoslovenskog filma, osnovanog 1953. u Puli. Na pulskom festivalu prikazivani su i igrani i dokumentarni filmovi, a pošto su vremenom dokumentarni i kratkometražni filmovi bivali sve prisutniji, 1959. godine odlučeno je da se osnuje novi festival, pa je u Beogradu pokrenut Jugoslovenski festival dokumentarnog i kratkometražnog filma.

Tokom duge istorije, Beogradski festival imao je i uspone i padove, a prvi preokret desio se kasnih 70-ih, kada su filmovi iz inostranstva izbačeni, broj gostiju smanjen, ujedno i broj (i kvalitet) pratećih programa, i to sve kao posledica nedostatka sredstava.

Jedno od najznačajnijih festivalskih izdanja bilo je 1999. godine - u vreme NATO bombardovanja. Festival nije otkazan, ali je premešten iz Doma sindikata u nešto sigurniju salu Doma omladine. Nedugo zatim Kratki metar proslavio je 50. rođendan (2003), a od 2004. godine je međunarodnog karaktera.

Prošle godine je za festivalski program prodato 5.900 karata.

Gran pri 58. Festivala kratkog metra dobio je holandski dokumentarac “Ne bez tebe” Petre Lataster-Cis i Petera Latastera, dok je najboljim filmom u međunarodnoj konkurenciji proglašen ruski “17. avgust” Aleksandra Gutmana, a u domaćem takmičarskom programu “Yugo, kratka autobiografija” Mine Đukić.

Nagradu za životno delo dobio je posthumno na otvaranju Ranko Munitić, ugledni filmski kritičar, teoretičar i TV autor, koji je preminuo u martu 2009. godine.

Sajt Festivala kratkog metra je www.kratkimetar.rs, a program se nalazi i u Kalendaru portala za kulturu SEEcult.org, odnosno OVDE

(SEEcult.org)