Legendarni modni kreator Aleksandar Joksimović, koji je presudno uticao na srpsku i jugoslovensku modnu scenu, preminuo je u Beogradu u 88. godini od posledica korona virusa.
Joksimović je preminuo u noći između 28. i 29. marta u bolnici “Dragiša Mišović”, javila je RTS.
Iako je dobijao pozive za saradnju i od nekih od najvećih svetskih modnih kuća, Joksimović je ostao u Jugoslaviji, a stvarao je gotovo pet decenija.
Muzej primenjenih umetnosti u Beogradu priredio je 2015. godine veliku izložbu eksponata koje je dobio od Joksimovića (više od 230 skica, dvadesetak knjiga uzoraka i slajdova, te više stotina fotografija modela i revija, kao i više od 30 nagrada, sveobuhvatan pres kliping i tri portreta). Ta celovita muzejska zbirka posebno je značajna zbog toga što primerci izvedenih Joksimovićevih modela nisu sačuvani u firmama za koje je radio, a samo nekoliko ih se nalazi u fundusima drugih muzeja u Srbiji.
Aleksandar Joksimović, kolekcija Simonida, 1967, foto: MPU
Rođen 1933. godine u Prištini, Joksimović je završio Školu za primenjenu umetnost u Novom Sadu, a zatim prešao u Beograd, u nameri se posveti tapiseriji. Krajem 50-ih se bez velikog entuzijazma zaposlio kao referent za radnu odeću u Zavodu za unapređenje domaćinstva, a kreiranje školskih i radnih uniformi donelo mu i prva priznanja. Tada su do Beograda retko stizale modne novosti, a proizvodnja i tržište su, sve do 80-ih godina XX veka bili su pod kontrolom državnih organa. Profesija modnog dizajnera još nije utrla sebi put, iako su konfekcijska preduzeća počela da zapošljavaju stručnjake koje je obrazovala Akademija primenjenih umetnosti. Kako je anvela autorka kataloga i izložbe u MPU, muzejska savetnica Bojana Popović, među njima su se isticale Mira Čohadžić, Anđelka Slijepčević i Božana Jovanović, koje su najviše i uticale na Joksimovićevo modno formiranje.
Zavod za unapređenje domaćinstva osnovao je 1963. godine Nacionalni salon, čiji je program modernizacije tradicije uticao i na Joksimovića da se posveti proučavanju narodnog stvaralaštva. Kolekcija kojom je 1965. obeležen početak rada Nacionalnog salona postigla je veliki uspeh zahvaljujući autentičnosti i skladnoj meri u objedinjavanju savremenog i tradicionalnog. Inostrani poznavaoci jugoslovenskih prilika, takođe, su uočili Joksimovićev dar kojim se izdvojio iz sredine gde je "imitacija bila pravilo u modi“. Naredne godine u Parizu, Joksimović je po pozivu uredništva francuskog modnog magazina Elle, predstavio modele koje je nosila jugoslovenska predstavnica na izboru za mis sveta Nikica Marinović u Londonu 1966.
Aleksandar Joksimović, Prokleta Jerina, Milena Dravić, 1969, foto: MPU / M. Simić
U Odeljenju za izvoz Centrotekstila Joksimović je radio od 1964, a nakon tog velikog nastupa, Centrotekstil je počeo da prikazuje njegove kolekcije u inostranstvu.
Prvu kolekciju visoke mode, Simonidu, Joksimović je predstavio 1967. Bio je to događaj od velikog zanačaja za jugoslovensku modu, koji je ukazao i da je vreme ideološke krutosti prošlo. Jugoslovenska varijanta visoke mode donela mu je veliki uspeh i ogroman publicitet, do tada nezamisliv u jednoj socijalističkoj zemlji. Kolekciju su prihvatile i kopirale, kod svojih krojačica, i pripadnice mlađih generacija i proizvođači konfekcije. U Joksimoviću su mladi oba pola dobili svog modnog gurua i postali deo opšte modne revolucije 60-ih, a država ličnost koja je talentom, znanjem i stvaralačkom enegrijom mogla da od mode stvori novo polje međunarodnog potvrđivanja.
Prokleta Jerina, poslednja Joksimovićeva kolekcija visoke mode, premijerno je predstavljena 1969. u Parizu na izložbi jugoslovenske industrije i umetnosti. Iznenađenje i oduševljenje sjajnim prijemom i dobrim ocenama kolekcije zahtevne francuske modne javnosti, manekenka Tamara Bakić iskazala je rečima: “Bio je to možda san”.
Prokleta Jerina privukla je i inostrane porudžbine i time omogućila Joksimoviću da postane prvorazredni modni dizajner. Namenjene izvozu, njegove luksuzne tematske prêt-à-porter kolekcije (Vela Nigrinova, Emina, Ptice, Ana Karenjina, Formula 1, Ramona, Mozaik, Marija Tanase i Teorema) donosile su veliku zaradu proizvođaču, a njemu su omogućile afirmaciju sopstvenih ideja i kontinuitet u radu, što je bila jedinstvena pojava u jugoslovenskom modnom sistemu.
Aleksandar Joksimović, Ana Karenjina, 1973. Foto: MPU
Joksimovićevi modeli bili su prisutni u domaćim prodavnicama od 1965, kada su se u Nacionalnom salonu izrađivali po meri kupca. Za potrebe prodajne mreže Centrotekstila od 1969. dizajnirao je modele u butik serijama, od sto komada i s popularnim cenama, Joksimovićev rad se sve više usmerava ka domaćem tržištu od 1975. Naredne godine je u Knez Mihailovoj ulici otvoren dugoočekivani Centrotekstilov butik, popularno nazivan Prostor Joksimović po ugledu na čuveni Prostor Pjer Karden.
Joksimovićevi modeli, međutim, nikada nisu dobili etiketu sa njegovim imenom.
Joksimović je prestao da radi tematske kolekcije 1978. i posvetio se saradnji sa mnogobrojnim fabrikama različitog konfekcijskog asortimana. Tokom 80-ih godina intenzivno se bavio dizajniranjem pletenih komada odeće sa etno uticajima, koji su bili traženi na svetskom modnom tržištu. Zahvaljujući tome, zadruga Radinost iz Kraljeva pokrenula je 1986. novu robnu marku, Janhari, prepoznatljivu po geometrijskim motivima, nadahnutim ornamentikom sa pirotskih ćilima i drugih folklornih ostvarenja, koje je Joksimović sa strašću proučavao i modernizovao od početka svoje karijere.
Joksimović je napustio Centrotextil 1987. godine, a karijeru je nastavio kao slobodan umetnik.
Aleksandar Joksimović, Prokleta Jerina, 1969. foto: Tomislav Peternek / MPU
Uvođenjem međunarodnih sankcija Srbiji 1992. godine, okončan je i uspeh Janharija na inostranom tržištu, a političko-ekonomska situacija u zemlji onemogućila je i Joksimovića da istim tempom nastavi rad.
Usledile su godine nenaklonjene i stvaralaštvu i modnoj industriji i Joksimović je 1995. otišao u penziju.
Povremeno je i dalje stvarao, a poslednju kolekciju, Život je ljubav, ostario je, uz asistenciju Slavice Petrović, za firmu Mona 2002. godine.
Njegove kreacije nosile su mnoge poznate dame tog vremena, među kojima i Jovanka Broz za koju je od 1966. godine po službenoj dužnosti morao da radi po nekoliko modela godišnje. Govorio je o njoj sa poštovanjem, ističući da je bila ličnost izuzetne kulture i manira, sa kojom je uvek bilo zadovoljstvo sarađivati.
Veliko poštovanje gajio je i prema glumici Mileni Dravić, a njegove kreacije nosili su i Đorđe Marjanović, Tereza Kesovija, Josipa Lisac, Olivera Katarina, kao i Branka Petrić i Bekim Fehmiu, koji su se u njegovim kreacijama pojavili i na premijeri filma “Avanturista” u Njujorku.
Joksimović je 2007. godine dobio priznanje za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi, tzv. nacionalnu penziju.
*Naslovna fotografija: Portret Aleksandra Joksimovića, autor Momo Kapor, 1970, zbirka MPU (detalj)
(SEEcult.org)