Istaknuti umetnik Slobodan Era Milivojević, jedan od pionira konceptualne umetnosti u Srbiji i Jugoslaviji, preminuo je u Beogradu u 77. godini.
Milivojević je preminuo u svom domu, prenele su portalu SEEcult.org njegove kolege. Već duže vreme imao je srčane probleme, pa se pretpostavlja da je to uzrok smrti, koja je konstatovana 17. marta. Pronađen je mrtav nakon što se nekoliko nedelja nije pojavljivao u javnosti, niti javljao na telefon, što je izazvalo zabrinutost, s obzirom da je živeo sam.
Milivojević je poslednji put učestvovao na nekoj izložbi u decembru 2020. godine - na Jesenjoj izložbi ULUS-a u Umetničkom paviljonu “Cvijeta Zuzorić”. Po pozivu kustoskinje Maje Ćirić, učestvovao je na izložbi “Upleteni” triptihom "Antislika: Aždaja ubija Svetog Đorđa" i objektima nazvanim “Likovno smeće”.
Era Milivojević, "Antislika: Aždaja ubija Svetog Đorđa" i "Likovno smeće", Upleteni, Jesenja izložba ULUS-a, UP Cvijeta Zuzorić, 2020, foto: Ivan Petrović
Prema rečima Maje Ćirić, iako slika Milivojeviću, kao konceptualnom umetniku, nikada nije bila omiljeni medij, taj triptih, nastao tokom prolećnog karantina 2020. godine - jer kao pripadnik starije generacije nije mogao po običaju da na ulici traži inspiraciju, bio je inspirisan šahovskim partijama. Svaka boja na slici odgovarala je po jednoj figuri, a slike bi se jedna u drugu uklopile i kada bi se njihove stanice okretale. “Likovno smeće” nastalo je od traka pomoću kojih su pravljeni potezi na slici.
"Pozvala sam ga da učestvuje, jer cenim njegovu umetnost, a on je uvek imao nešto novo da pokaže, jer je umetnost živeo svakodnevno. U ULUS-ovom spisku članov, bio je zaveden kao Slobodan, to mu je izrazito smetalo jer se zbog Slobodana Miloševića svog imena odrekao devedesetih. Zato smo i na otvaranju izgrebali zajedno to ime sa spiska umetnika na zidu. U životu sam kao kustos puno umetnika posetila u ateljeu da bih se bolje upoznala sa njihovom umetničkom praksom, ali sam u poslednjim razgovorima bila iznova fascinirana genijalnošću koju je u sebi nosio kao umetnik. Nažalost, za takve genijalce retko za života institucije imaju sluha. Svaka njegova rečenica, svaka fotografija, bile su neprestani performans - živeo je u svom ateljeu. I način na koji je otišao, u snu i
sam, čekajući na nas da otkrijemo njegov odlazak, čin je za sebe". izjavila je Maja Ćirić za SEEcult.org.
Era Milivojević u ateljeu, jesen 2020, foto: Maja Ćirić
Prema rečima Maje Ćirić, Milivojević je u "Cvijetu" voleo da dođe tačno u 12 sati, jer je to vreme za konceptualnog umetnika.
"Sanjao je o izložbama koje bi bile žive u smislu da bi delovale kao radionica, bez statične postavke, a čije bi se otvaranje desilo tek na kraju. Napravio nam je konceptualne portrete sa maskama, da bi Jesenju izložbu učinio živom. Pokazao mi je njegove umetničke radove koji su stvarno delovali kao preteča radova nekih velikih umetnika. Voleo je fudbal, čak je u u trenerima fudbalskih klubova video performans. Žalio se na predatore koji mu otimaju umetnost za sitniš, što ga je učinilo nepoverljivim", navela je Maja Ćirić.
Era Milivojević na izložbi "Upleteni", UP CVijeta Zuzorić, foto: Maja Ćirić
Maja Ćirić izrazila je nadu i da će ovo "naše ogoljeno i gramzivo društvo prepoznati značaj očuvanja legata Ere Milivojevileća".
"Žao mi je što se za to nismo pobrinuli za njegovog života i kako je on želeo, jer je on ipak začetnik konceptualne umetnosti čija će dostignuća tek sada pokazati koliko su velika. Nadam se da će se formirati neka komisija koja će zaštiti njegove interese i zaostavštinu, a koja nije za života dovoljno bila analizirana i zastupljena, zbog podrazumevanja, ako ne već i zbog institucionalnog nemara", dodala je Maja Ćirić, koja smatra i da je veliki propust to što nije realizovana Milivojevićeva retrospektivna izložba u Muzeju savremene umetnosti u Beogradu, kao što je svojevremeno planirano.
Ješa Denegri i Era Milivojević, poslednji susret na izložbi "Upleteni", UP Cvijeta, foto: Maja Ćirić
Milivojević je učestvovao na 19. Bijenalu umetnosti u Pančevu “Smrt umetnosti, živela umetnost!”, ali zbog zdravstvenih razloga nije mogao da dođe na otvaranje 31. oktobra 2020, na kojem je trebalo da izvede performans.
Poistovećivao je umetnost i život, što je istakao i u svojevrsnoj autobiografskoj crti koju je pripremio za potrebe izložbe "Konceptualna istorija umetnosti" u Galeriji O3one u avgustu 2008. godine, čiji je kustos bio Stevan Vuković.
"Umetnik važi za legendu avangardne i alternativne scene, ali ne istorijskoumetnički, jer ne gubi na aktuelnosti zbog do kraja odanog odnosa prema umetnosti. Za ovog umetnika je s pravom rečeno da je stalno u umetničkom radu, i kada ne pravi umetničko delo, jer niko u njegovoj generaciji nije do te mere poistovetio (životno ponašanje i umetničko delovanje) - umetnost i život", naveo je Milivojević u rukom pisanoj poruci za potrebe komunikacije izložbe u O3onu.
Poruka Ere Milivojevića Stevanu Vukoviću
Milivojević je početkom 70-ih godina 20. veka bio jedan od prvih umetnika performansa u Beogradu i regionu uopšte.
Tih godina delovao je u okviru neformalne Grupe šestoro umetnika, okupljenih oko Studentskog kulturnog centra u Beogradu, u kojoj su bili i Marina Abramović, Zoran Popović, Dragoljub Raša Todosijević, Neša Paripović i Gergelj Urkom.
Era Milivojević, Oblepljivanje selotejpom Marine Abramović. Izložba "Oktobar 1971", SKC, Beograd 1971. Saučesnici: Raša Todosijević, Gera Urkom, Zoran Popović, Bojana Pejić, Neša Paripović. Foto: Arhiva SKC-a/Zorana Popovića
Rođen 1944. godine u Užicu, Milivojević je diplomirаo 1965. godine nа Školi zа primenjenu umetnost u Novom Sаdu, a zatim na Akаdemiji likovnih umetnosti u Beogrаdu 1971, nа Odseku zа slikаrstvo, u klаsi prof. Stojаnа Ćelićа.
Kao jedan od glavnih protagonista nove umetničke prakse, pronalazio je svoj izraz u performansu, slici, kolažu, foto i video instalacijama. Njegova umetnička praksa definisana je najčešće terminima “dematerijalizacija umetničkog dela” i “ponašanje umetnikovog subjekta”.
Era Milivojević, Oblepljivanje selotejpom Marine Abramović, Izložba "Oktobar 1971", SKC, Beograd 1971, Pozadi: Gera Urkom, Zoran Popović, Bojana Pejić, Neša Paripović. Foto: Arhiva SKC-a/Zorana Popovića
Milivojević je dobitnik više nаgrаdа, među kojima su Nagrada grada Beograda za 2005. godinu i nagrada 39. Oktobarskog salona (1998).
Era Milivojević, Oblepljivanje ogledala selotejpom, SKC, Beograd, 1971, foto: Arhiva SKC-a/Zorana Popovića
Finale performansa Ž1M (Živeo 1. maj), generalna proba - Era odseca bradu, Galerija SKC, Beograd, april 1972, foto: Zoran Popović
Radovi Milivojevića nаlаze se u Muzeju sаvremene umetnosti u Beogrаdu, u čijem je Salonu imao 1976. godine prvu značajniju samostalnu izložbu (Naivne slike), te u Muzeju grаdа Beogrаdа, MSU Republike Srpske u Bаnjаluci, kаo i u mnogim privаtnim kolekcijаmа.
Povodom Milivojevićeve smrti, MSUB je objavio prvi put na srpskom jeziku njegov kratak tekst "Nepokretne slike", refleksiju negovog rada u mediju fotografije, s posebnim osvrtom na foto-instalaciju "Crno i belo oko" (1995), koja je deo još uvek aktuelne izložbe "Refleksije našeg vremena: Akvizicije MSU 1993–2019":
NEPOKRETNE SLIKE
Prvi foto aparat Olimpus kupio sam u Londonu. Tako sam počeo da snimam gradove, urbane prostore. Povezujući jednu fotografiju s drugom koje se mogu ređati kao lavirint bez početka i kraja, napravio sam fotoinstalaciju. Konceptualna istorija Nepokretne slike je sublimacija prethodnih ideja: Slike promena, Art-session-a, itd.
Rad Crno-belo oko dokument je o Beogradu u periodu devedesetih godina XX veka. Mapiran je crno-belim fotografijama snimljenim analognim Canon aparatom. Ono što je dragoceno na fotografijama su demonstracije u Beogradu tokom devedesetih. Na jednoj od njih je fotografija osobe ubijene tokom demonstracija. Rad je memorisanje, akumulacija, selekcija, i vizuelizacija. Kompoziciju čine fragmenti koji se grupišu na različite načine menjajući ideju.
Kod postavke fotoinstalacije, potrebna je najveća moguća distanca u prostoru da bi lavirint bio apstraktan kao i „beli lavirint” pozadine između fotografija. Kretanjem prema njemu postepeno se otkriva sadržaj. Tada se otvara svet figurativnog i realnog i vizuelne informacije kao saznanje.
Beograd se potpuno razlikuje od svih ostalih gradova koje sam snimao. Era Milivojević
Era Milivojević, Crno i belo oko (1995), Refleksije našeg vremena: Akvizicije MSU 1993–2019, MSUB, foto: KND/Sreten Vuković
Beogradu je i posvetio izložbu "Nepokretne slike" (Still Images) u junu 2015. godine u Galeriji New Moment, sačinjenu od više od hiljadu fotografija nastalih tokom prethodnih nekoliko godina.
Milivojević je tada naveo da je svaka fotografija “jedan zabeležen trenutak, a ostalo je stvar njihovog spajanja, odnosno mapiranja: gledajući fotografije možemo se samo prošetati gradom, ali ovakva fotoinstalacija, koju nazivam i foto-film, pruža mnogo više mogućnosti za interpretaciju".
Era Milivojević, Nepokretne slike, Galerija New Moment, 2015. Foto: New Moment
Milivojevićeva smrt izazvala je tugu među mnogobrojnim kolegama, prijateljima i poštovaocima.
*Naslovna fotografija: video rad Antislika, 30’, 2020, 19. Bijenale umetnosti Pančevo - screenshot
(SEEcult.org)