Preminuo Veljko Bulajić
Proslavljeni filmski reditelj i scenarista Veljko Bulajić, autor filmova poput "Voz bez dnevnog reda" i ratnog spektakla "Bitka na Neretvi", preminuo je 2. aprila u Zagrebu u 97. godini, saopštio je Hrvatski audiovizuelni centar.
Bulajić je hrvatsku, jugoslovensku i međunarodnu kinematografiju zadužio nekim od najvećih filmskih klasika sa ovih prostora, poput dugometražnog igranog prvenca prikazanog u konkurenciji Kana "Vlak vez voznog reda" i "Bitke na Neretvi", nominovane za Oskara 1970. godine.
Film "Bitka na Neretvi" premijerno je prikazan 29. novembra 1969. na otvaranju sarajevskog kulturno-sportskog centra Skenderija, a pored Josipa Broza Tita i filmske ekipe, prisustvovali su i Sofija Loren i Omar Šarif.
Jednu verziju plakata za taj film radio je slavni Pablo Pikaso, a prema tvrdnjama Bulajića, nije tražio honorar, već je dobio kutiju najboljih vina iz tadašnje Jugoslavije.
Snimljen 1969. godine u međunarodnoj koprodukciji sa Italijom i SR Nemačkom, “Bitka na Neretvi” smatra se jednim od najskupljih filmova bivše Jugoslavije. Zasnovan je na istinitim događajima iz Drugog svetskog rata – realizaciji strateškog plana udruženog napada sila Osovine na jugoslovenske partizane koji su se povlačili sa ranjenicima 1943. godine. Sniman je godinu i po dana i bio je nominovan za Oskara za najbolji strani film, ali je nagradu Američke filmske akademije odneo "Z" Koste Gavrasa.
U filmu glume: Sergej Bondarčuk, Jul Briner, Entoni Doson, Milena Dravić, Boris Dvornik, Ljubiša Samardžić, Velimir Bata Živojinović, Orson Vels, Franko Nero, Pavle Vuisić, Fabijan Šovagović, Lojze Rozman, Faruk Begoli…
Za potrebe snimanja filma srušen je pravi most, ali nijedan kadar nije ušao u film, jer se po miniranju podigla velika prašina zbog koje nije moglo da se snima. Ta scena kasnije je ponovljena na maketama u studiju. U snimanju filma, prema dostupnim podacima, učestvovao je kombinovani puk tadašnje JNA sa 10.000 vojnika, uništena su četiri posebno konstruisana sela i jedna tvrđava. Prema službenim procenama, film je koštao oko 5 miliona dolara, dok su američki izvori navodili cifru od 12 miliona dolara. U obezbeđivanju budžeta za tako skupu produkciju navodno je učestvovalo gotovo 60 državnih firmi.
Bulajić je kasnije, nezadovoljan lošim kopijama sa kojih se "Bitka na Neretvi" prikazuje na raznim televizijama, izazvao veliku pažnju javnosti 2013. godine, kada je izjavio da je to hrvatski autorski film i najavio da će rešenje o pravima nad tim ostvarenjem doneti Sud u Strazburu. S druge strane, Bulajića je tužio Filmski centar Sarajevo zbog neovlašćene prodaje prava na filmove "Bitka na Neretvi" i "Kozara".
Rođen 22. marta 1928. godine u mestu Vilusi u Crnoj Gori, Bulajić se još kao dete sa porodicom preselio u Sarajevo, gde je završio srednju školu.
Za vreme Drugog svjetskog rata, borio se s partizanima, a u Zagreb je stigao dve godine nakon što je, kao 16-godišnjak, ranjen u borbi na Orlovom brdu.
Kasnije je radio u sektoru za kulturu Doma JNA u Zagrebu, u grupi vojnih obveznika slikara, vajara, reditelja, muzičara i glumaca. Tada je organizovao filmski klub u kojem su se, prvi put nakon rata, prikazivali američki i evropski filmovi.
Nakon toga upisai je večernju školu režije i glume pri produkciji Jadran filma, a potom je kao stipendista studirao filmsku režiju u Centro Sperimentale di Cinematografia u Rimu. Tokom studija je asistirao velikim rediteljima kao što su Federiko Felini i Vitorio de Sika.
Među njegovim prvim autorskim radovima su dokumentarni kratkometražni filmovi "Kamen i more" i "Brod lutalica" (1953), a njegov dugometražni igrani prvenac "Vlak bez voznog reda" (1959) prvi je film hrvatske i jugoslovenske kinematografije koji je uvršten u glavnu konkurenciju Filmskog festivala u Kanu i pritom je osvojio nagradu francuskih filmskih kritičara - CIDALC za najbolji debitantski film. Nagrađen je i sa dve Zlatne arene i nagradama Slavica i Jelen u Puli, te nagradom grada Zagreba. Autor je i filmova "Koyara" (1962), “Uzavreli grad” (1961), “Atentat u Sarajevu” (1975) “Visoki napon” (1981), “Veliki transport” (1983)...
Bulajić je svoju vezu sa Kanom nastavio kao član žirija, i to tri puta (1968, 1969. i 1980).
Direktor HAVC-a Kris Marčić izjavio je da je Bulajić bio velikan svetske kinematografije i da je imao čast da sarađuje sa njim poslednjih pet godina.
"Borili smo se do kraja da izvučemo njegov nedovršeni film. Bio je neumoran, a na svakom susretu bi na pitanje: 'Kako smo, Veljko?', odgovorio: 'Borbeno!'. Toga se držao do zadnjeg daha. Nedostajaće mi tvoje česte posete i prijateljstvo, dragi Veljko", poručio je Marčić, izražavajući saučešće Bulajićevoj porodici i prijateljima.
*Naslovna fotografija: Wikimedia, Stevan Kragujević - Gajdario, CC BY-SA 3.0
(SEEcult.org)
