Umetnički kolektiv Samoupravna interesna zajednica (SIZ) u Rijeci, nastavljajući da razvija platformu koja ispituje rastuće strukturno nasilje u društvu i načine otpora takvom nepovoljnom razvoju događaja, organizovala je uoči prvomajskog praznika intenzivan program izložbi, diskusija, performansa i drugih javnih nastupa, kojima je postavila pitanje savremenosti u nametnutoj terminologiji postojanja jedne, monolitne savremene umetnosti, ali i savremene politike “bez alternative”.
U okviru programa Zbora Crvene Rijeke, usmerenog ka međunarodnom borbenom stvaralaštvu, u Galeriji SIZ do 7. maja otvorena je izložba “Crvena Rijeka” kustoskog kolektiva Prvomajski zbor, na kojoj učestvuju Rena Rädle i Vladan Jeremić, Rene Gabri i Ayreen Anastas, Minna Henriksson, Ilya Orlov, Nemanja Cvijanović, zip Grupa, Filip Jovanovski, Marina Naprushkina i Christian Costa.
U Galeriji SIZ izveden je 30. aprila i performans “Il rimmel dell’Europa” kolektiva Et l'Europe alors (Branko Popović i Nhandan Circo), a do kraja maja u Studiju Kamov otvorena je dokumentarna izložba Ženskog antifašističkog Zagreba, čija je kustoskinja Barbara Blasin.
Projekat “Ženski antifašistički Zagreb” bavio se međuratnim razdobljem, kao i razdobljem Drugog svetskog rata, prateći razvoj ženskih pokreta, sindikalnog, omladinskog i studentskog ženskog organizovanja na području Zagreba, te sa tim povezanim zbivanjima na području tadašnje Jugoslavije. Aktivne učesnice zagrebačke scene, po osnivanju NDH i zabrani rada svih ženskih udruženja i organizacija, krajem leta 1941. osnovale su inicijativni odbor Antifašističkog fronta žena (AFŽ), te nastavile
rad ilegalno u Zagrebu i brojnim drugim gradovima, kotarima i selima, istovremeno kroz zajedničke zadatke povezujući široke slojeve žena radi omasovljenja i učvršćenja organizacij,e te širenja antifašističkog otpora. Preživele su nastavile rad i nakon rata u sklopu posleratnog AFŽ-a.
Umetničko-politički transparenti Rena Rädle i Vladana Jeremića iznad predizbornog štanda HDZ-a
U jeku kampanje za lokalne izbore u Hrvatskoj, deo programa Zbora Crvene Rijeke, poput postavljanja ruskog “revolucionarnog stejdža” zip Grupe ispred gradske Vijećnice, izazvao je i negodovanje stranačkih aktivista lokalne Hrvatske demokratske zajednice (HDZ) koji su agitovali na obližnjem štandu u centralnoj gradskoj pešačkoj zoni.
Iznad štanda HDZ-a ostale su da vijore ulične zastave koje su umetnici Rena Rädle & Vladan Jeremić iz Beograda proizveli na tekstilu (140x250cm) kao “potencijale za borbeno stvaralaštvo”, uz poziv na prekid represije i uspostavljanje vizuelnih poruka otpora.
Među učesnicima Zbora Crvene Rijeke bio je i Partizanski hor “Pinko Tomažič” iz Trsta, koji je nastupio na Titovom trgu, na pozornici specijalno napravljenoj od redarskih ograda.
Partizanski hor “Pinko Tomažič” iz Trsta
Program Zbora Crvene Rijeke počeo je 28. aprila panelima “Granice analogija među fašizmima” (učesnici Barbara Blasin, Rastko Močnik, Boris Buden i Maja Breznik, moderator: Srećko Pulig) i “Gde su danas komunisti?” (Hrvoje Štefan, Srećko Pulig, Christian Costa, Sezgin Boynik, Rastko Močnik, moderator: Boris Buden).
Između ostalog, Sezgin Boynik govorio je o temeljnoj ideji komunizma – borbi protiv herrenvolk demokratije liberalnog desničarskog nacionalizma i fašizma. Polazeći od publikacija istoričara Domenica Losurda, bilo je reči o prevlasti ideje reprezentativne demokratije u 20. veku, s naglaskom na kritiku takvih liberalnih tendencija u umetnosti i kulturi. Takođe, razmotreno je teško pitanje komunističke kulture, ideologije umetnosti koja se izjednačava s fašizmom i komunizmom, te tvrdokornoj reprodukciji buržoaskog poimanja nacionalizma u institucionalizovanim umetničkim
praksama.
Panel diskusija
Rastko Močnik govorio je o fašisoidnosti u okviru zakona, ukazujući da se nekada smatralo da samo radikalna transformacija državnog oblika od liberalne demokratije prema fašizmu omogućuje državno nasilje koje prekoračuje “veberovsko” legitimno nasilje. Danas to može i obična liberalno-demokratska država, smatra Močnik, navodeći kao primer izbacivanje srpskog naroda iz hrvatskog Ustava, “brisanje” državljanki i državljana drugih postjugoslovenskih republika u Sloveniji, dodeljivanje policijskih ovlašćenja vojsci (Slovenija), mogućnost masovnog izbacivanja izbeglica bez individualnog tretmana (Slovenija) – sve su te mere proizašle iz korektne procedure liberalnog parlamentarizma. Pravi neofašistički vampirizam, prema Močniku, sada je izgleda stvar civilnog društva i spontanih građanskih inicijativa.
Boris Buden, govoreći o fašizmu, skrenuo je pažnju na sve rašireniju upotrebu te reči u evropskoj javnosti koja danas preti posvemašnjom inflacijom njenog značenja. Zato je nužno fokusirati se na njenu “službenu” definiciju u Rezoluciji Evropskog parlamenta o evropskoj savesti i totalitarizmu koja je prihvaćena 2. aprila 2009 velikom većinom glasova. U njoj se fašizam pominje samo još kao – južnoevropska – podvrsta totalitarizma koji je shvaćen kao zločin iz prošlosti bez aktuelnih počinitelja. Rezolucija definiše Evropu kao posttotalitarnu tvorevinu i vidi razlog odnosno budućnost evropskog ujedinjenja u pomirenju koje se zasniva na priznanju zajedničke baštine totalitarne prošlosti. Rezolucija počiva na pravnoj ideologiji koja depolitizuje ne samo značenje pojma fašizma, nego i aktuelnu i stvarnost, smatra Buden koji je u izlaganju analizirao ideološke aspekte te rezolucije, kao i njene implikacije na današnji politički trenutak u Evropi i Hrvatskoj.
zip Grupa
Diskusioni program nastavljen je 29. aprila u Hrvatskom kulturnom domu na Sušaku panel dikusijama “Pobunjeni narod” (Minna Henriksson, Vesna Vuković, Srećko Pulig, Milan Rakita, Sezgin Boynik, David Munoz, Giovanna Esposito Yussif, Ilya Orlov).
Minna Henriksson predstavila je neke od svojih umetničkih projekata, čiji je cilj razotkriti fašizam i antikomunizam kao ideološku bazu finske nacionalne
države. Ti umetnički projekti istražuju različita istorijska vremena i posmatraju aspekte nacionalnog kulturnog nasleđa, naučnih postignuća i spoljnje politike iz protivhegemonijske perspektive. Minna Henriksson dovodi u pitanje često korišćene koncepte kao što su “nordijski mirotvorci” i “finska neutralnost”, a cilj joj je da osvesti javnost o drugim povestima, koje su manje poznate, manje pamćene ili manje slavljene, ali su takođe oblikovale narod i društvo – povesti radničkih borbi i međunarodnih pokreta za solidarnost.
Program Zbora Crvene Rijeke skrenuo je pažnju na politički kontekst mnogih današnjih društava i država koje vlastite “nacionalne projekte” stavljaju u središte svih sfera, od ekonomije do umetnosti – samo zato da ih ne bi realizovale. Dok frustracije nezadovoljne većine stanovništva rastu, identitetsko nasilje poprima oblike nove fašistoidnosti. “Radikalizam centra”, kako je upozorio Zbor crvene Rijeke, još uvek apsorbuje desne ekstremizme i levu kritiku, ali na način rastućih koncesija onome što se neprecizno naziva populizmom.
“Od strane EU izumljeni, a ovde obilato primenjivani, diskurzivni mehanizam o ‘dva totalitarizma’ – onom fašističkom i onom komunističkom – poput magičnog štapića pokušava svu povest pretvoriti u totalitarnu. Sve to samo zato da bi ‘postistorijsko vreme’ današnjih institucija bilo doživljeno poput bundeve, čarobnim štapićem pretvorene u sjajne kočije demokratije. Ali u toj bajci za odrasle iza ponoći Pepeljuga uviđa da opet postaje sluškinja i sasvim je sigurno da Princ neće uspeti da pronađe prave cipelice, ma koliko celo evropsko kraljevstvo trubilo kako one postoje, jer su ‘reformske’ i delo ‘eksperata’”. Stoga se, kako je navedeno u programu Zbora crvene Rijeke, postavlja pitanje ne samo kako biti na nivou savremenosti, već mnogo odsudnije - šta je to uopšte savremeno u današnjem događanju?
“Bez nekog normativnog, što uvek znači dogmatski opterećenog, dakle ideologizovanog shvatanja povesti, ne odustajemo od potrage za onim povesnim u pukom istorijskom protoku vremena. Pitamo se što znači izraz ‘savremena’ u nametnutoj terminologiji postojanja jedne i monolitne savremene umetnosti? Ili savremene politike ‘bez alternative’, uostalom?”, poručili su organizatori Zbora Crvene Rijeke.
Il rimmel dell’Europa, kolektiv Et l'Europe alors
Smatrajući da revolucionarne politike nema bez izgradnje politički progresivnih institucija, ali i da, s druge strane, forsiranje pukog “institucionalizma” po svaku cenu ne vodi nikuda, organizatori Zbora Crvene Rijeke ukazuju da institucije opstaju proizvodeći stanje vlastite krize i u rukama su retrogradnih snaga. Jedan od paradoksa savremenosti je i tome što se ušančenim institucionalnim razlozima ponekad suprotstavlja fetišizovani i nepromišljeni aktivizam, u kojem postaje mogućim biti politički uljuljkan retoričkim pozivanjem na klasnu borbu, kako u kritici institucionalizacije levice primećuje slovenački pesnik i istoričar umetnosti Miklavž Komelj. Za uspešnu borbu protiv današnjeg strukturnog fašizma stoga je neophodno uvideti i njegove razlike naspram tzv. povesnog.
“Istorizacija je uvek nužna, ali ne zato da bismo se narcistički ogledali u slici vlastite prošlosti, već da bismo iskovali čekić, kojim ćemo razbiti sliku kapitalističkog realizma savremenosti. Emancipatorni politički pokreti današnjice, a s njima i stranke, tzv. nevladine organizacije, platforme i drugi oblici kolektivnog nastupanja, kao da još ne mogu stvoriti dovoljno snažan vlastiti imaginarij. Pa se, s jedne strane, zapetljavaju u postmodernu citatnost, a s druge rastaču u aktivističkom prakticizmu, bez teorije”, poručio je Zbor Crvene Rijeke, konstatujući da umetnost ponovo postaje direktno politizovana, ali da ostaje otvoreno pitanje da li je njena politika radikalna promena društva.
Prema navodima organizatora, rastuće nasilje u društvu, sociološki opazivo kidanje svih dojučerašnjih veza među ljudima, posledica je logike kapitala i s njom najuže povezane logike identiteta. Paralelno se događaju procesi po sebi dubioznog “tehnološkog napretka”, koji se reklamira kao zamena za ionako sve manje plaćen ljudski rad, uz istovremenu regresiju u razne provincijalizme, banalnosti i moralizme, kao nadomeštaje za kritičko mišljenje koje je proterano iz javnosti. Zabrana zapošljavanja i zabrana mišljenja danas su najuže povezani. Te zabrane izriču se u ime nacija, religija, vladajućih birokratija, namerno krivo interpretiranih rodnih i klasnih politika. Svakodnevno biramo nepodnošljive slobode - od bezrazložnog kapitalističkog optimizma, do distopijskih slika paranoidnih društvenih odnosa. A sve to na pozadini “nacionalnih euforija”, u stvari svojevrsnog post-nacionalnog etnicizma, kao pozornice za beskonačnu kompeticiju među narodima, koja istiskuje i samu pojavu teme međunarodne solidarnosti.
Il rimmel dell’Europa, kolektiv Et l'Europe alors
Zbor Crvene Rijeke problematizovao je stoga pitanje mesta subjekata promene našeg doba, njihove organizovanosti, postojanja u preduzećima i ustanovama, u kojima rade “sretnici” koji su još zaposleni. Kroz panel diskusije pokušalo se utvrditi i kakve to veze ima s političkim strankama, nevladinim organizacijama i sindikatima, da li je rešenje u zajedničkom uličnom aktivizmu, krije li sama komunistička ideja mnogo skromniji zahtev za ponovnim dosizanjem socijalizma, gde je pobunjeni narod i ko u njegovo ime i na koji način govori…
Smatrajući i da ponovno rađanje povesti kroz okupacije, pobune, divlje štrajkove i spontane izlive narodnog nezadovoljstva na zanimljive načine korepsondiraju sa savremenim oblicima umetničkih izraza, organizatori Zbora Crvene Rijeke kao svoj zadatak navode otvaranje zajedničkog prostora i vremena političkim, ekonomskim, umetničkim i teorijskim praksama, koje nisu orijentisane na profit, umetničke fondacije banaka i politiku vladajućih oligarhija.
“Zajedničkom proizvodnjom otvaramo budući komunistički prostor. Ne trebaju nam beskonačne medijacije i prevođenja u administrativne kulturne alate. Naša platforma naravno ne može ponuditi gotove koncepte lokalnim, državnim i međunarodnim zajednicama, ali može na svim tim nivoima proizvoditi novu, zaboravljenu ili opovrgnutu zajedničkost. Rešenje, koje bi stvari zahvatilo u korenu, bilo bi u međunarodnom povezivanju na osnovama savremenom trenutku saobražene antifašističke, antiimperijalističke i antikolonijalne borbe. Jugoslavenski narodi jednom su već uspeli u tom naumu, kada su osnivanjem AVNOJ-a svoju budućnost povezali ne uz jezik, državljanske tradicije, pa čak niti uz kulturne identitete, već samo uz pobedu nad fašizmom i izgradnju socijalizma”, poručuje Zbor Crvene Rijeke, koji međunarodno borbeno stvaralaštvo vidi samo kao jedan od prevoda tih problema na savremene društvene mobilizacije.
Foto: Zbor Crvene Rijeke
(SEEcult.org)