Retrospektivna izložba Veljka Despotovića (1931-2013), jednog od najznačajnijih jugoslovenskih i srpskih filmskih scenografa, koji je sarađivao sa velikanima svetske i domaće filmske umetnosti, ali i autorima čiji su debitantski filmovi bili upotpunjeni njegovim dekorima, otvorena je 10. juna u Muzeju primenjene umetnosti (MPU) u Beogradu.
Izložba “Veljko Despotović – filmske scenografije” održava se, kao i 1979. godine, u okviru Salona savremene primenjene umetnosti MPU u Beogradu.
Prikazane su sačuvane Despotovićeve skice, fotografije i tehnički crteži za scenografiju filmova na kojima je radio, kao i digitalni pregled fotografija sa snimanja filmova. Ipak, kao što je napisao Vlastimir Gavrik u katalogu za izložbu 1979, neophodno je da se odgleda ceo film za koji je Despotović radio scenografiju da bi se dao sud o značaju ovih scenografskih skica i crteža za uspeh scenografije svakog pojedinog filma.
Izložba se sastoji od 90 originalnih autorskih skica i crteža za scenografije, kao i oko 300 fotografija iz lične arhive umetnika, koje su prikazane na ekranima.
Čovjek koga treba ubiti: legenda o caru Šćepanu Malom, 1977.
Prikazane scenografske skice uglavnom su nastale do 90-ih godina 20. veka, kada su produkcioni uslovi bili neizmerno bolji nego danas. Nažalost, neki od njegovih nacrta i projekata nisu upotrebljeni, a neki filmovi nisu ni realizovani, što je pogotovo slučaj sa projektima planiranim tokom 90-ih.
Despotović je tokom čitave karijere neumorno istraživao i arhivirao fotografije lokaliteta, razglednice, istorijske podatke i novinske isečke, narodne običaje, kao i razne rekvizite za filmove koje je planirao da radi.
Seljačka buna 1573, 1974.
Potvrda kvaliteta njegovih scenografija su desetine priznanja i nagrada, među kojima su: Srebrna arena u Puli 1979. godine za filmove “Usijanje” i “Čovjek koga treba ubiti: legenda o caru Šćepanu Malom”, Zlatna arena u Puli 1984. za film “Davitelj protiv davitelja”, Zlatna mimoza u Herceg Novom 2002 (za T.T. sindrom), 2003. ( za Lavirint i Kordon) i 2004. godine (za Jesen stiže, dunjo moja), kao i srpska nagrada FIPRESCI za najbolju scenografiju 2009. (za Čarlston za Ognjenku i Turneju) i posthumno 2014. (za film Falsifikator).
Rođen je 1931. u Zagrebu, Despotović je preminuo 2013. u Beogradu, gde je završio osnovnu i srednju školu i doplomirao na Arhitektonskom fakultetu 1958.
Karijeru je započeo kao asistent scenografa. Od 1950. godine započeo je volontersku saradnju sa scenografom Miomirom Denićem, čiji je bio asistent u filmovima “Pop Ćira i pop Spira” (1957), “Gospođa ministarka” (1958) i “Zajednički stan” (1960). Od 1952. do 1962. radio je kao asistent u pozorištu, na filmu i televiziji. Od 1964. radio je samostalno kao scenograf na domaćim i stranim filmovima.
Veliki transport, 1981.
Oblikovao je scenografiju za više od stotinu igranih filmova, tri pozorišne predstave (Bekstvo, 1972. u Narodnom pozorištu, Čudo u Šarganu, 2002 u Ateljeu 212 i Lepotica i zver, 2004. u Pozorištu Pinokio), kao i za nekoliko stotina televizijskih drama, serija, kratkih filmova i zabavnih emisija na TV Beograd.
Među filmovima za koje je radio scenografiju su “Doći i ostati” (1965) Branka Bauera, “Skupljači perja” (1967) i “Biće skoro propast sveta” (1968) Aleksandra Saše Petrovića i “Goli čovjek” (1968) Obrada Gluščevića.
Radio je i na mnogim stranim filmovima, među kojima su “Dugi brodovi” (1963) Džeka Kardifa, “Old Šeterhend” (1964) Uga Fregonezea, "Marko Polo" (1964) Deni de La Patelijera, Noela Hauarda i Kristijan-Žaka, “Džingis Kan” (1965) Henrija Levina, “Blago Acteka” (1965) Roberta Siodmaka, “Ratnici” (1970) Brajana Hatona, “Violinista na krovu” (1971) Normana Džuisona, “Paskvalino lepotan” (1976 ) Line Vertmiler, “Gvozdeni krst” (1977) Sema Pekinpoa, “Konan” (1980) Džona Milijusa, “Mirno more” (1998) Ferdinanda Vičentini Ornjanija, “Snaga 10 iz Navarona” Gaja Hamiltona, “Robinzon Kruso” (1988) Kaleba Dešanela…
Prvi deo njegove karijere prikazan je na izložbi “Veljko Despotović – scenografije”, koja je održana u MPU 1979. godine. Pored izloženih radova, značajan je bio i tekst Vlastimira Gavrika u katalogu izložbe, kao jedan od najobuhvatnijih eseja na temu filmske scenografije na ovim prostorima, pa se u skraćenoj verziji ponovo nalazi i u katalogu aktuelne retrospektivne izložbe Despotovića.
Bio je član Udruženja likovnih umetnika primenjenih umetnosti i dizajnera Srbije (ULUPUDS), a dobitnik je i nagrade za životno delo ULUPUDS-a. Bio je član i Akademije filmske umetnosti i nauke Srbije (AFUN).
Učestvovao je na brojnim grupnim izložbama primenjene umetnosti u Srbiji, kao i na izložbi “Jugoslovenska filmska scenografija 1945–1975” na Festu 1975. godine.
Od 2014. godine na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu dodeljuje se nagrada “Veljko Despotović” za najbolji studentski rad u oblasti filmske scenografije.
Izložba u MPU, čiji je kustos i urednik kataloga Slobodan Jovanović, biće otvorena do 27. juna.
MPU je, povodom retrospektive, izrazio zahvalnost Gini Despotović, Veljkovoj životnoj saputnici, bez čijeg strpljenja i dobre volje izložba ne bi bila moguća, kao i Veljkovom saradniku Željku Antoviću, koji je učestvovao u koncipiranju i realizaciji izložbe.
(SEEcult.org)