Šta nam radi Mesec?

Prirodnjački muzej najavio je od 26. jula izložbu “Put na Mesec” koja prikazuje mnogostruki uticaj Meseca na stanovnike Zemlje, a priređena je povodom 50-godišnjice prvog putovanja čoveka na jedini Zemljin prirodni satelit i ujedno njeno najbliže nebesko telo.

Na otvaranju izložbe, čiji je autor viši kustos Miloš Jović, govoriće David Vujić, jedan od sedmorice naučnika srpskog porekla koji su učestvovali u misiji “Apolo 11”, inženjer i zvanični portparol američke svemirske agencije NASA i programa “Apolo 11”, te Boško Čolak-Antić, dobitnik nagrade Radio Beograda za prenos prvog čovekovog sletanja na Mesec 1969, kao i dobitnik specijalne nagrade NASA za najbolje praćenje i komentarisanje letova na Mesec iz programa “Apolo” u medijima van engleskog govornog područja.

Izložbom “Put na Mesec”, Prirodnjački muzej želi da podseti da priroda nije ograničena na Zemlju, već obuhvata čitav svemir, te da kosmički zakoni upravljaju i našom planetom.

Prvo putovanje na Mesec je jedan od onih presudnih događaja koji oslobađaju maštu i šire vidike do neslućenih razmera. Izložba stoga predstavlja i omaž detinjstvu pripadnika “Generacije X – snovima, željama, igračkama i ushićenju koji su obeležili živote današnjih 40+ godišnjaka.

Kompleksna tema uticaja Meseca na stanovnike Zemlje obrađena je u četiri izložbene celine: O Mesecu i Zemlji, O Mesecu i Zemljanima, Istraživanja Meseca i Mesec u našim očima.

Struktura Meseca

Mesec ima značajan uticaj na biljni i životinjski svet na Zemlji, kao i na brojne procese u prirodi. Biološki ritmovi koji prate Mesečeve mene, cirkalunarni ritmovi, utiču na rast, razmnožavanje, ishranu, kretanje, orijentaciju i ponašanje mnogih organizama. Posetioci izložbe mogu da stupe u prostor šume, plaže, koralnog grebena ili kokpita lunarnog modula, prisete se vrhunskih umetničkih dela inspirisanih Mesecom ili se uključe u potragu za mitovima i legendama koji su vekovima obeležavali život ljudskih zajednica širom planete Zemlje.

Izloženi su posebno vredni eksponati počev od originalnih fragmenata Mesečevog tla − lunarnog bazalta, zatim zastava SFRJ koju je nosila na Mesec i vratila na Zemlju posada Apola 17; replika plakete koju je posada Apola 11 ostavila na Mesečevoj površini 20. jula 1969, poklon astronauta Nila Armstronga, Majkla Kolinsa i Edvina Oldrina predsedniku SFRJ Josipu Brozu Titu; replika kugle detonirane na površini Meseca 14. septembra 1959. godine kada je prva bespilotna letilica Luna 2 dospela na Mesec, poklon sovjetskog lidera Nikite Hruščova Josipu Brozu Titu 1962. i drugi.

Mesečeve faze

Deo izložbe posvećen je mitologiji i simbolici Meseca u brojnim civilizacijama i kulturama kroz istoriju, kao i ulozi Meseca u okultnim naukama, ezoteriji ili pop kulturi.

Iako je Mesec najveći i najsvetliji objekat na noćnom nebu, to je nebesko telo koje ne emituje svetlost, a njega direktno obasjava Sunčeva svetlost. Prečnik Meseca iznosi 3.474 km, a njegova prosečna udaljenost od Zemlje 384.400 km. Mesec je manji od Zemlje po masi (81 put), površini (13,5 puta) i obimu (3,7 puta), kao i po gravitacionoj sili (šest puta). U Sunčevom sistemu od Meseca su veći samo sateliti Jupitera (Ganimed, Kalisto i Io) i Saturna (Titan).

Po sastavu Mesec je veoma sličan Zemlji. Mesečeva kora sastoji se od različitih elemenata, uključujući uranijum, torijum, kalijum, kiseonik, silicijum, magnezijum, gvožđe, titanijum, kalcijum, aluminijum i vodonik.

Površina Meseca je uglavnom glatka, prekrivena regolitom, materijalom koji je nastao od usitnjenih ostataka meteorita, kometa, asteroida i kosmičke prašine. O postojanju vode na Mesecu takođe se spekuliše. U periodu 2009-2010, naučnici su obelodanili podatke o postojanju molekula vode na Mesecu, u vidu čistih kristala leda. Osim leda, uočen je i svojevrstan “isparljivi oblak” sastavljen od metana, amonijaka, vodonika, ugljen dioksida i ugljen monoksida, kao i natrijuma i žive.

Temperatura oko Mesečevog ekvatora varira u rasponu od minus 170º C tokom noći do plus 130º C tokom dana, a u pojedinim dubokim kraterima blizu Mesečevih polova temperatura je skoro konstantna i iznosi ekstremnih minus 240º C.

Pomračenje Meseca, Miloš Jovic, jul 2017.

Mesec ima značajan uticaj na biljni i životinjski svet na Zemlji, kao i na brojne procese u prirodi. Biološki ritmovi koji prate Mesečeve mene, cirkalunarni ritmovi, imaju uticaj na biologiju i fiziološke procese, rast, razmnožavanje i ishranu mnogih živih organizama (insekata, vodozemaca, gmizavaca, ptica, sisara), kao i biljaka i gljiva.

Istraživanja su pokazala da Mesec kao orijentir i sredstvo za navigaciju koriste brojni noćni insekti, uključujući mrave, uholaže, moljce i tvrdokrilce.

“Mesečeva” svetlost je veoma važan faktor koji utiče na ponašanje životinja aktivnih u toku noći, naročito ptica  i sisara (glodari, zveri, slepi miševi).

Mnoge biljke i životinje žive u zoni plima i oseka (korali, školjke, puževi, morski ježevi, rakovi, ptice, morske kornjače, mangrova vegetacija).

Naučna istraživanja ukazuju na to odgovornost za uticaj Meseca na ljudsko ponašanje snosi melatonin, hormon koji kod ljudi utiče na ciklus sna i budnog stanja.

Dosadašnja istraživanja Meseca zasnivaju se na teleskopskim opažanjima, merenjima iz orbitalnih letelica, geološkim analizama lunarnih uzoraka, kao i rezultatima seizmičkih i geofizičkih ispitivanja.

U periodu od 1969. do 1972. godine obavljeno je šest misija sa ljudskom posadom u okviru programa Apolo pod rukovodstvom NASA, koje su imale za cilj da istraže i snime Mesečevu površinu i sakupe uzorke Mesečevog tla. Materijal, koji je prikupljen sa šest lokacija na Mesecu u okviru programa Apolo obuhvata više od 2.000 uzoraka, koji se čuvaju u trezorima svemirskog centra Džonson u Hjustonu u Teksasu.

Sovjetski Savez je takođe sproveo brojna istraživanja u okviru svog programa “Luna”. U periodu od 1959. do 1976. godine lansirane su 24 svemirske letelice sa zadatkom da prikupe informacije o Mesecu i njegovoj okolini, ne samo u naučne svrhe, već i za planiranje budućih lunarnih misija, uključujući i misije sa ljudskom posadom.

Pored SAD i SSSR-a, u trku za osvajanje Meseca upustili su se i Japan, Kina, Južna Koreja, Indija, Evropa ali i neki privatni konzorcijumi.

Izložba “Put na Mesec” biće praćena stručnim vođenjem i radionicama za decu, a najavljeni su i brojni interaktivni sadržaji.

Realizacija izložbe je u saradnji Prirodnjačkog i Muzeja Jugoslavije. Studio za scenografiju Skills Division je izradio modele i makete na izložbi.

Izložba će biti otvorena do kraja januara 2020.

(SEEcult.org)