Transformatorijum Rene Redle i Vladana Jeremića u MSUV
Umetnici Rene Redle i Vladan Jeremić predstavljaju se od 4. juna u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine (MSUV) u Novom Sadu izložbom “Transformatorijum” kojom nastavljaju misiju ukazivanja na mogućnosti preoblikovanja stvarnosti umetničkim sredstvima. Dvoje umetnika, prema rečima kustoskinje izložbe Maje Ćirić, ostaju dosledni sopstvenoj metodi preoblikovanja političkih pozicija u umetničku formu i obratno, testirajući je kroz ponuđen model za kritiku, kao poziv publici da i ona to učini.
Izložba “Transformatorijum” sastoji se od tri segmenta umetničkih intervencija i istraživanja Rene Redle i Vladana Jeremića, realizovanih tokom poslednjih sedam godina. Prvi deo postavke obuhvata dokumentarni materijal izvedenih intervencija u Norveškoj, Hrvatskoj, Albaniji, Srbiji, Severnoj Makedoniji, Austriji, Italiji i Estoniji, dok se u drugom delu nalazi depo “transformativnih oruđa”, rekvizita i objekata, kojima su godinama ispitivali upotrebnu vrednost umetnosti. Treću celinu čini instalacija sa crtežima i neobično dizajniranim klupama na platou ispred MSUV, osmišljena originalno za Park Stara Tešnjevka u Zagrebu 2018.
Dvoje umetnika u vreme višestruke krize, kada se uslovi svakodnevnog života iz korena menjaju, predočavaju publici protivurečnosti sopstvene prakse, predlažući radikalni model za njeno (samo)preispitivanje. Postavljajući pitanje da li je umetnička praksa uspela da probije estetsku sferu i da postane trajno delotvorna u van-umetničkim okruženjima, Rena Redle i Jeremić nude publici mogućnost da proceni potencijale svakog od njihovih radova. Svojstvenom dozom satiričnog humora, uprkos tome što se bave gorućim problemima savremenih razorenih društava, dvoje umetnika ne odustaju od pretpostavke da je svet moguće promeniti.
Rena Redle i Vladan Jeremić, Trešnjevački motivi, Zagreb, Hrvatska, 2018.
Izložba “Transformatorijum”, kako podseća Maja Ćirić u tekstu za katalog, predstavlja drugu smotru radova Rene Redle i Jeremića u okvirima MSUV, gde su pre 12 godina samostalno izlagali svoje heterogeno “situacionističko” Psihogeografsko istraživanje, nastalo u prvom periodu njihovog zajedničkog stvaralaštva od 2002. do 2009. Godinama unazad, Rena Redle i Jeremić svoj rad ostvaruju, izlažu i pozicioniraju kao intervenciju u javnom prostoru izvan tradicionalnih umetničkih institucija, ali i u okviru njih, prevashodno na inicijativu umetničkih udruženja. Potrebu za saradnjom sa javnim institucijama potkrepljuje njihova celokupna praksa, iako primarno orijentisana ka društvenoj transformaciji, jer se oni, pre svega, služe umetničkim sredstvima i instituciju umetnosti sa svim njenim izlagačkim i diskurzivnim kanalima koriste kao platformu kako bi došli do različitih zajednica i posredovali sopstvenu angažovanu umetnost, navela je Maja Ćirić u tekstu za katalog, koji sadrži i tekstove Korine Apostol (Corina) i Rene Redle, uključujući i registar radova sa opisima.
Široko postavljena transformativna praksa Rene Redle i Jeremića, kako ukazuje Maja Ćirić, dotiče se različitih problema i geografskih lokacija, poput borbe radnika u kulturi u Oslu za promenu kulturne politike (Kotrljajuća učionica, 2019) ili protesta umetnika i aktivista u Tirani protiv rušenja Nacionalnog pozorišta (Ponovo u Pariskoj komuni, 2019); istorije radničkog pokreta u Norveškoj i današnjih društvenih borbi u toj zemlji - od ekoloških do romskih (Crvena zima, Levanger, 2014); položaja rudara u Srbiji (Radnički kolektiv, Bor, 2013); položaja migranata i migrantskih borbi, te nepravdi i nade u tom kontekstu (Lomljiva prisutnost, Beograd, 2016. i Grac, 2018); umetnika kao radnika i uslova rada u kulturi (Didaktički crteži, Bukurešt, 2013. i Trondhajm, 2015; Potencijali za militantno stvaralaštvo, Rijeka, 2017); nehumanih uslova fabričkog rada na periferiji neoliberalnog kapitalizma (Gluve cipele, Palermo, Bitolj, 2018); oživljavanja postindustrijskog okruženja (Abeceda Željezare, Sisak, 2015); prostora grada i klasnog pitanja (Trešnjevački motivi, Zagreb, 2018. i Stvarna borba, lažna imanja, Talin, 2016).
Transformatorium, foto: Keti Talevska
Ukazujući na trase nomadskih tragova dvoje umetnika u različitim lokalnim okruženjima, kao i na njihove pokušaje angažovanja raznorodne publike, Maja Ćirić ističe i pitanje rada kao univerzalno prisutnu problematiku njihove umetničke parkse. Delovanje Rene Redle i Jeremića pritom se može odrediti kao ambivalentno jer je, sa jedne strane, ostvareno u realnim radničkim borbama u kojima učestvuju, dok sa druge strane deluju unutar sveta umetnosti. Pritom su, poput istaknutog umetnika Tomasa Hiršorna (Thomas Hirschorn), razvili i veštine međuljudskih odnosa i artikulacije lokalno specifičnih političnosti, a tom spisku potrebno je dodati i njihove postprodukcijske umetničke veštine, navela je Maja Ćirić.
Jedinstvenost "Transformatorijuma“, kako je dodala, proističe i iz toga što su Rena Redle i Jeremić razvili poseban ideogram kao alat za procenjivanje učinaka njihove prakse, na osnovu kojeg se može ispitati stepen transformativnosti određenog umetničkog postupka u kontekstu ideološke, ekonomske i političke društvene borbe. Model je zamišljen tako da može da se primeni i na prakse drugih autora, ali i u danas aktuelnim društveno-političkim situacijama. Sastoji se od mikro- i makro-ideograma koji ilustruju transformativnost, a mogu da se dodele pojedinačnim radovima u zavisnosti od nivoa transformativnosti postignutog u određenom polju.
Ideogram na početku izložbe približava publici princip koji Rena i Vladan primenjuju u umetničkoj praksi. On prikazuje trodelnu, trigonalno orijentisanu cev koja kreće iz centra autonomne umetničke prakse i predstavlja uticaje ekonomskih, ideoloških i političkih uslova. Ta cev je mesto transformacijskog procesa, odnosno filtriranja i preobražaja koji se događa kada umetnička autonomija dođe u dodir sa drugim okruženjima. Nakon izlaska iz transformacijske cevi, umetničke prakse se pretvaraju u (neumetničku) intervenciju i zauzimaju sopstveno mesto u konkretnoj društvenoj borbi, intervenišući u njoj. Sve prakse unutar cevî, a postoje po dva ideograma u svakoj od njih – procenjuju se u zavisnosti od toga šta je urađeno da bi se došlo do potpunog odbacivanja početne autonomne umetničke forme. Umetnici su za svaki stepen predložili kriterijume. Na primer, ako se tokom prolaska kroz ideološki deo cevi artikuliše samo novi jezik, biće dostignut prvi stepen transformacije. U ekonomskom polju procenuje se nivo odbacivanje tržišta i pronalaska upotrebne vrednosti. Ideogrami, dakle, nude alatke za procenu svakog rada, što znači da radovima možemo dodeliti krajnje znakove, ali samo ako su upotpunjeni. Mnogi radovi će dobiti samo ideograme srednjeg stepena transformacije, jer nije svaki rad u potpunosti ispunio svoj potencijal. Na kraju će svaki rad dobiti po tri ideograma – po jedan iz ideološkog, ekonomskog i političkog spektra, što će biti odgovor na pitanje na kojem je nivou društvene borbe taj konkretni rad.
Rena Redle i Vladan Jeremić, Potencijali za borbeno stvaralaštvo, Rijeka, Hrvatska, 2017.
Maja Ćirić posebno ukazuje na kategoriju rada koja se iščitava kao zajednički imenitelj aktivnosti Rene Redle i Jeremića kako u društveno-političkom, tako i u umetničkom životu.
"Čak i kada govore o sopstvenoj umetničkoj praksi, oni koriste reč rad, jer umetnički rad ne vide izolovano od bilo koje druge ljudske delatnosti. Rad i radni uslovi rudara, tekstilnih radnika, migranata, umetnika, kao i prekarnost, fleksibilnost i slični aspekti rada ih zaokupljaju. Taj politički ali i intimni stav prema radu istovremeno utiče i na njihov način umetničke proizvodnje, tj. na njihov postupak, koji uključuje jednostavne, dostupne materijale, kao i neposredni vizuelni jezik njihovog crteža“, navela je Maja Ćirić, ukazujući na njihovo duboko uverenje da se proizvodnjom i korišćenjem oruđa i objekata, koji su istovremeno tretirani i kao umetnički i kao upotrebni predmeti, može učiniti vidljivom društvena borba u vezi sa pitanjima rada.
Rena Redle i Vladan Jeremić, Didaktički crtež, 2013.
Dvoje umetnika pritom, kako je dodala, ne samo da olakšavaju vidljivost samog rada, nego i pokreću pitanja u vezi sa znanjem o radu, čime je njihova praksa "transformativna u dva pravca: sa jedne strane, društveni poredak transformiše u objekte, a njih – u znanje, sa druge strane. Upravo su ti alati i objekti istovremeno i njihov ulog i opravdanje za učestvovanje u zajednici, bilo da je ona umetnička ili politička, bez obzira na njen geografski položaj“.
"Uz pomoć natpisa na banerima i objektima, Rena i Vladan ređe daju glas onome što je izvan ideologije odnosno jezika, a češće transformišu ono što već ima govor. Detaljan pogled na sveukupnost ovde izloženih umetničkih intervencija prepoznaje čestu prisutnost veza sa istorijskim umetničkim praksama, kao što su to na primer postupci Krste Hegedušića ili Gordon Matta-Clarka, ili ka kulturnim praksama iz sveta rada, kao što su to umetnička kolonija Željezare Sisak, radnički časopis Borski kolektiv, ili izvođenja živih slika. Međutim, pogrešno bi bilo razumeti te relacije kao citate, jer ih Rena i Vladan koriste kao polazište, a da bi u njima artikulisane pozicije i stavove transformisali i prilagodili novim kontekstima. Njihovi alati i objekti su u takvom poretku izvestan materijal za pregovaranje zadatog društvenog problema. Zbog toga što su intervencije nastale i imale funkciju u različitim okruženjima, sa raznolikim pismima i jezicima, letimičan pogled na celinu izložbe ima efekat 'Vavilonske kule'. Ipak, svim tim jezicima zajednički je prepoznatljiv vizuelni jezik, svesno dizajniran kao pobunjenički, gotovo sarkastični 'antidizajn', u poretku stvari u kojem su 3D digitalna estetika i hiperrealizam praktično totalitet“, navela je Maja Ćirić, ukazujući da čak i njihovi slogani, koje Rena Redle karakteriše u tekstu za katalog kao "najvišu kondenzovanu formu političkog jezika”, deluju kriptovano, jer se tokom izrade dogodila transformacija prirodnog poretka stvari, pri čemu je taj svojevrsni inžinjering ostvaren kao novi instrument znanja, novi sistem logike.
Rena Redle i Vladan Jeremić, Ponovo u Pariskoj komuni, Tirana, Albanija, 2019, foto: Adela Demetja
Materijalnost oruđa, rekvizita i objekata zato "nije ni politička ni nepolitička; u njima se ogledaju taj paradoks i kontradikcija između prirodnog poretka i novopredstavljene logike", navela je Maja Ćirić, napominjući da izložena materijalnost radova Rene Redle i Jeremića „nije citatnog karaktera, niti je reprezentacija postojećih objekata iz stvarnosti; ona ima ulogu u realnosti samo pod uslovom da je odabrana kao novi (čitaj: različiti) alat u određenoj društvenoj borbi“.
Rena Redle i Vladan Jeremić, Lomljiva prisutnost / Akcioni prostor, Grac, Austrija, 2018, foto: Thomas Raggam
"Raznolika i dosledna transformativna praksa, ovom izložbom ponuđena publici kao saznajno-estetsko, više nego kao ideološko, političko i ekonomsko iskustvo, ne teži samo tome da pruži vitalnost radu uprkos glasnim borbama koje ga karakterišu u širokom spektru okruženja. Njen osnovni smisao je u ukazivanju na mogućnost preoblikovanja stvarnosti umetničkim sredstvima. Preispitivanje potencijala transformativnosti ovakvoga rada u jeku pandemijske i još veće ekološke krize, kojoj svedočimo, omogućiće nam da Renin i Vladanov ‚transformatorijum‘ sagledamo kao šansu za novu kategorizaciju: stare kategorije koje više ne mogu da opstanu biće odbačene, a novi aspekti koje možemo preuzeti i iskoristiti u aktuelnim društvenim borbama biće usvojeni i nadalje korišćeni. Na taj način, transformativna umetnička praksa i upotrebna vrednost umetnosti naglašene u njihovom radu, uspostavljaju kontinuitet sa istorijskim avangardama, nakon što su ga krize XX veka prekinule. Ovde posebno ciljam na konstruktivizam, čije principe Rena i Vladan usvajaju, pokušavajući da ih unaprede, ne podređujući umetnički rad funkcionalizmu“, navela je Maja Ćirić, dodajući da ostaje otvoreno pitanje da li izložba prikazuje pobedu rada uz pomoć umetnosti. „Izloženi višegodišnji zahvati Rene i Vladana svakako su živopisan dokaz o istrajnosti i intenzitetu radničkih i drugih društvenih borbi, te jedinstvenom umetničkom naboju koji su one inspirisale. Od vremena nastanka radova izloženih ovom prilikom, mnogi stari načini su se promenili, ali je važno razumeti da je Renin i Vladanov metod i dalje primenljiv na široki spektar problema i da je, uprkos promenama, zbog svoje prilagodljivosti i kritičke oštrice veoma aktuelan“, zaključila je Maja Ćirić u tekstu za katalog izložbe "Transformatorijum“, koji je moguće preuzeti ovde.
Rena Redle i Vladan Jeremić, Prava borba, lažna imanja, Talin, Estonija, 2016.
O umetničkom i društvenom angažovanju Rene Redle i Vladana Jeremića piše u katalogu izložbe “Transformatorijum” i Korina Apostol, sa kojom su učestvovali 2011. godine u pokretanju međunarodnog umetničkog i aktivističkog izdavačkog kolektiva ArtLeaks, kojem doprinose i vizuelnim prilozima – crtežima, sažimajući čitav niz rasprava koje su tokom godina formirale tu platformu.
“Produbljivanjem nejednakosti koje je izazvala kriza kapitalizma tokom pandemije, društveno angažovani umetnici koji, kao Rena i Vladan, rade u centralno-istočnoj Evropi, doživljavaju još više nivoe prekarnosti i cenzure, zajedno sa napadima na javne ustanove umetnosti, kulture i obrazovanja (u državama kao što su, na primer, Poljska, Mađarska, Ukrajina, Hrvatska, Rusija). Njihova odluka da ostanu i rade u kontekstu u kojem moćna ekstremna desnica predvodi kulturne ratove, distribuirajući u javnom prostoru svoje dobro podešene političke crteže i angažujući se u aktuelnim debatama i bitkama, jeste potvrda beskompromisnog imperativa borbe za pravdu”, navela je Korina Apostol, koja vodi Kunsthale Talin.
Rena Redle i Vladan Jeremić, Lomljiva prisutnost / Akcioni prostor, Grac, Austrija, 2018.
Rena Redle i Vladan Jeremić, koji žive i rade u Beogradu, nedavno su izlagali, između ostalog, u Bruklin muzeju u Njujorku; Creative Time Summit u Majamiju; Muzeju savremene umetnosti Metelkova u Ljubljani; MMOMA u Moskvi; Muzeju savremene umetnosti u Skoplju; Galleria del Progetto u Milanu, Intercultural museum u Oslu; na 56. Oktobarskom salonu u Beogradu; EKKM u Talinu; Autostrada bijenalu u Prizrenu; Politics of Dissonance u okviru Manifesta 12 u Palermu; < rotor > u Gracu, Borey Art Center u Petrogradu, u Muzeju Jugoslavije u Beogradu...
Izložba “Transformatorijum” u MSUV biće otvorena do 4. jula.
*Tekst Maje Ćirić “Izrada Transformatorijuma” za katalog izložbe u MSUV (pdf)
(SEEcult.org)
