Vode su život

Izložba Mirka Nikolića u Remont galeriji u Beogradu ~ vode su život ~ apilji sunt vijaca ~ vattnen är liv ~ proizlazi iz umetničko-istraživačkog projekta “Voda je (ne)život: de-ekstraktivna poetika na polu-periferiji”, koji je u toku od 2020. Radi se o praktičnom istraživanju mogućnosti i ograničenja performativne umetničke prakse kao jednog od oblika reproduktivnog rada brige o vodama, vazduhu, prirodi i zajednicama u zonama gde se odvija intenzivna ekstrakcija “prirodnih resursa”.

Istraživanje je pratilo pre svega tekuću rudarsku groznicu u Srbiji, ekspanziju postojećih projekata i niz novih, koja izaziva negodovanje i otpor društva. Pozadina su vekovi eksploatacije koji su već ostavili duboke tragove u pejzažu, vodama i na ljudima, a sadašnjost je vezana za dominatne diskurse i strategije fosilnog i “zelenog” kapitala.

Ekstraktivizam kao pojam obično se vezuje za industrije tzv. “prirodnih resursa,” kao što su rudarstvo, agribiznis, industrijsko šumarstvo, ribarstvo i energetski sektor, koji vade velike količine materijala iz biosfere, neki od kojih se svrstavaju pod obnovljive neki pod neobnovljive. Više od samo industrije, ekstraktivizam se ovde vidi kao aparatura na kojoj se zasniva neograničeni ekonomski rast, i kao niz tehnika koja vodi ka razjedinjavanju, eksproprijaciji i raseljenju zajednica: ljudskih, životinjskih, biljnih, neorganskih. Od početka modernog doba ovaj oblik kapitalne akumulacije bio je jedan od ključnih modaliteta ekspanzije kolonijalizma i imperijalizma, kao i uspostavljanja i održanja kapitalizma na planetarnom nivou. Radno pitanje je kako ekstraktivizam izgleda na poluperiferijama Evrope, istorijski i danas, kao i koje su alternative ovoj monokulturi.

Kroz niz performansa izvedenih na lokacijama izloženim ekstraktivizmu u prošlosti, sadašnjosti ili pod pretnjom u budućnosti, uključujući i na otvaranju izložbe u Remontu 25. oktobra, Nikolić pokušava da simbolički poveže realnosti koje su udaljene i podeljene u trenutnom sistemu podele rada u zajednički narativ o borbi za ekološku i klimatsku pravdu.

Performansi tog ciklusa do sada su izvođeni uz vode na ušću Save u Dunav (kao deo projekta Efekat pregleda 2020/2021), u rezervatu prirode Dammene tik uz veliki rudnik krečnjaka u južnoj Norveškoj (deo izložbe Hender og føtter som kode i gjennomtrukken jord, 2021); u napuštenom rudniku na ostrvu Utö u stokholmskom arhipelagu (u okviru događaja Litiumfestivalen, 2022). Prateći tekstovi i analize objavljene su u časopisima Glänta, EUropainfo, Nya nya Norrland, i onlajn platformama Berliner Gazette, Green Art Incubator, Klima101.

U galerijskom prostoru su prisutni i audio-vizuelni elementi iz umetničko-dokumentarnog filma u nastajanju. Tok filma prati tokove javnih ulaganja od severa Evrope, do zajednica i reka oko topionice i rudarskih postrojenja u Boru i Majdanpeku, predela izloženih lovu za zlatom na Homolju, i pogođenih zagađenjem koje izaziva železara u Smederevu. Film nastaje u dijalogu i saradnji sa aktivistima iz udruženja Borani se pitaju, Mlavske vojske, Ne dam/Nu dau i Pokreta Tvrđava. Produkcija filma je u saradnji sa fotografom Duškom Jelenom.

Nikolić radi za klimatsku i društvenu pravdu kroz performans, kritičku teoriju i društveni angažman. Njegov pristup je zasnovan na slušanju zajednica i prirode, dok se same akcije često razvijaju kroz različite oblike saradnje i kolektivnih praksi, i odvijaju se na “granicama ekstrakcije”.

Završio je doktorat na Univerzitetu Vestminster na temu “Manjinske ekologije: performans pred više-nego-ljudskim svetom”, a živi i radi u Švedskoj.

Izložba u Remontu otvorena je od 25. oktobra do 1. novembra.

Istraživanje je izvedeno uz podršku Švedskog istraživačkog veća, kroz grant dodeljen za umetničko istraživanje, a bilo je bazirano na Institutu za kulturu i društvo pri Univerzitetu u Linčepingu.

*Grafička saradnja: Teodora Simić, filmska saradnja: Duško Jelen/Deer Studio.

(SEEcult.org)