Vreme je da se uozbiljimo?
Criticize This! 52. Oktobarski salon | Vreme je da se upoznamo, 20. oktobar - 4. decembar 2011. Muzej istorije Jugoslavije, Beograd
Piše: Ana Bogdanović
Oktobarski salon svakako je jedan od najznačajnijih događaja u oskudnoj izložbenoj ponudi savremene umetnosti u Beogradu i u Srbiji. Od pre nekoliko godina koncipiran kao izložba aktuelnih internacionalnih umetničkih tokova, čija tematska ograničenja i selekciju umetničkih radova postavlja kustos pozvan od strane Saveta Oktobarskog salona, ovaj događaj za domaću publiku predstavlja retku priliku za upoznavanje sa najnovijim dometima savremene umetnosti sa lokalne i globalne scene. U skladu sa ovim, na organizatorima, kao i na kustosima Salona, leži velika odgovornost da pažljivo i profesionalno ispune obaveze prema javnosti i pripreme izložbu koja će publici omogućiti prostor za interakciju, istraživanje i promišljanje savremenosti kroz ponuđene umetničke interpretacije njenih raznovrsnih aspekata.
Pod geslom Vreme je da se upoznamo, ovogodišnji tematski okvir izložbenog dela Oktobarskog salona, koji su zadale kustoskinje Galit Eilat iz Izraela i Alenka Gregorič iz Slovenije, polazi od pojma odgovornosti pojedinca i organizacija u lokalnom društveno-političkom kontekstu. Prikazana je selekcija 27 domaćih i internacionalnih stvaralačkih pozicija, čiji se pristup umetničkoj praksi zasniva na posmatranju stvarnosti kroz metode simulacije, eksperimenta i ponovnog odigravanja događaja. Sve to sa ciljem suočavanja sa sadašnjošću kroz ponovno doživljavanje bliske političke prošlosti. Relativno mali broj radova izabranih da iznesu navedeni kustoski koncept, međutim, onemogućava temeljnu elaboraciju zadatih kompleksnih teorijskih pojmova i raznovrsnih umetničkih strategija. Samo segmenti njihovih vizuelnih referenci rasuti su u prostoru bez celovite kontekstualizacije čitave izložbe. U okvirima ovog kratkog teksta, slično kao i u navedenoj situaciji, nemoguće je suočiti se sa detaljnijom analizom i propitivanjem pomenutih problematičnih i složenih teorijskih postulata. Umesto toga, pažnja će biti usmerena na to u kojoj meri je kroz odnos prema posmatraču, odnosno publici, izložbeni deo Oktobarskog salona ispunio osnovnu nameru preispitivanja odgovornosti.
Ono što već na prvi pogled ostavlja snažan utisak i onemogućava izloženim delima da samostalno komuniciraju sa publikom, kao i posmatraču da se bez ometanja uhvati u koštac sa njima, svakako je nedovoljno vešto izvedena zvučna izolacija u postavci brojinih video radova. Zvuci različitih intenziteta mešaju se u izložbenom prostoru, tako stvarajući inicijalnu konfuziju prilikom pregledanja izložbe. Sadržajni narativ kustoske koncepcije na sličan način zadaje teškoće u razumevanju zadate tematske intencije. Izabrane umetničke pozicije u najvećem broju se direktno ili indirektno odnose na rat u bivšoj Jugoslaviji i njegove posledice (radovi Katarine Zdjelar, Mladena Miljanovića, Nemanje Cvijanovića, Ibra Hasanovića, Nebojše Šerića Šobe, Vahide Ramujkić) i na palestinsko-izraelski konflikt (Jael Bartana, Josi Atja i Itamar Roz, Amir Jaciv, Avi Mograbi, Haled Džarar). Na taj način su neopravdano, posmatrano sa istorijskog, sociološkog i političkog stanovišta, suočena dva potpuno različita sukoba iz skorije prošlosti. S jedne strane, reč je o ratovima vođenim iz snažnih političkih, etničkih i nacionalističkih pobuda između srpske, hrvatske i bosanske, a zatim i albanske strane, u okviru jedne države sa ciljem stvaranja novih nacionalnih državica, dok je na drugoj strani posred dugodecenijski i još uvek aktuelni konflikt između dve strane nastao osnivanjem države Izrael na području Palestine uz konstantno menjanje granica dvaju zemalja. Gurnut u središte ovih sukoba, koji se kroz umetničke intervencije ponovo odigravaju pred njegovim očima, posmatraču je ostavljeno veoma malo mesta da sam otkriva i pronalazi svoja viđenja prošlosti u sadašnjem trenutku koji simulira izložbena selekcija. Na ovo predstavljanje “stvarnosti”, nadovezuju se umetnički radovi u kojima je uloga umetnika veoma dominatna i gotovo didaktička. Na primerima poput Artura Žmijevskog, Milice Tomić, Katerine Šede, Akrama Zatarija ili grupe Etcetera, subjektivna interpretacija političkih i svakodnevnih situacija rezultira zadavanjem i kontrolom narativnih okvira prošlosti i njenih posledica na sadašnjost. Izbor ovakvih umetničkih pozicija dodatno ograničava slobodu posetiocu da samostalno i bez prethodno zadatih političko-ideoloških okvira izgradi svoj odgovor na manje ili više poznate događaje i fenomene iz minule i aktuelne društvene svakodnevice. Sve ovo krunisano je nefunkcionalnom kritikom kulturne politike zvaničnih državnih institucija, koja se kao lajtmotiv provlači i ponavlja kroz kustoski stejtment u katalogu izložbe i tekstualnim objašnjenjima izloženih radova. Da podsetimo, Oktobarski salon omogućen je, organizovan i finansiran od strane kritikovanih gradskih i republičkih fondova, odnosno iz poreza građana, prema kojima bi ova izložba morala biti najodgovornija.
Kao rezultat, nasuprot polaznim imperativima ovogodišnjeg Oktobarskog salona, ostaje površna interpretacija prošlosti, koja se zasniva na podelama na njene dobre i loše učesnice, na žrtve i zločince, ispričana iz neobjektivne i često manipulativne umetničke perspektive. Konstruisana tako da opravda izrične kustoske i umetničke pozicije, ova izložba funkcioniše samodovoljno, ne obraćajući pažnju da ostavi prostora za posmatrača. Nekolicina radova, ipak, promišljeno vizualizovanim idejama vezanim za datu temu uspeva da ostvari uzjamni i produktivan odnos sa publikom. Instalacija Art Klinike i skultpure Jana Fabra, kao i ironična manipulacija stvarnosti u video radovima Mladena Miljanovića i Artura Žmijevskog, otvaraju polje u kome je posmatrač zainteresovan, zabavljen i podstaknut na dalja razmišljanja. Na žalost, ovakva ostvarenja ne uspevaju da poprave opšti nedorečen utisak nepristupačnosti koji ostaje nakon napuštanja Muzeja istorije Jugoslavije. Vreme je da se upoznamo čini se da više prati trend aktuelne domaće javnosti i dnevne politike, u kojoj se samo kroz nove forme recikliraju ideje i atmosfera iz samovoljnih devedesetih, nego što uspeva da na osnovu iskustava iz prošlosti ponudi odgovorni odnos prema sadašnjosti i neophodnost da se suočimo sa izazovima koji nam predstoje u budućnosti.
*Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! koji organizuju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SEEcult.org i Beton iz Srbije, te Plima iz Crne Gore. Projekat se realizuje u sklopu programa "Kultura 2007-2013" Evropske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Evropske unije.
*Foto: I let myself drain (dwarf), Jan Fabre, 52. Oktobarski salon, 20.10-4.12.2011. Muzej 25. maj, Beograd (SEEcult.org)
