Autorska izložba istoričarke umetnosti Biljane Tomić u B2 galeriji u Beogradu kroz dokumentarnu fotografiju Milana Jozića osvrće se na kraj 60-ih i početak 70-ih godina, period koji je obeležen promenama u svetu umetnosti, stvaranjem novih prostora umetnosti, rađanjem novih pokreta mladih, vreme kada je, prema navodima autorke, delovalo da je sve moguće.
Izložba “Dokumentarne fotografije, Milan Jozić 1971-1975”, koja će biti otvorena 20. maja, svedoči o BITEF - umetničkim dešavanjima, izložbi Objekti i projekti, kada slikari više ne izlažu slike, o lend artu u Botaničkoj bašti, hepeningu Ere Milivojevića Med medeks, zbog kojeg je Mira Trailović - na nagovor Jovana Ćirilova, ipak pristala da se umetnik ne izbaci iz Ateljea 212.
“Sve se dešavalo na prelomu 60-ih i 70-ih godina, na samom početku formiranja novih generacija u okviru otvaranja opštih i omladinskih institucija kulture poput Galerije MSU, Kulturni centar Beograda, Kolarac, Dom omladine, do otvaranja Studentskog kulturnog centra (SKC) 1971. Bio je to neverovatan period kada je izgledalo da je sve moguće i kada su se trasirali tragovi istorije novih pokreta mladih i novih umetničkih definicija, konteksta kreativnosti, produktivnosti i promena sveta umetnosti”, navela je Biljana Tomić u tekstu za katalog izložbe, čiji je drugi deo postavke posvećen performativnim radnjama Marine Abramović početkom 70-ih.
Biljana Tomić, 6. BITEF, Galerija 212, septembar-oktobar 1972, Beograd, Botanička bašta... Foto: Milan Jozić
Tih godina, na poziv Dunje Blažević, oko Likovnog programa Studentskog kulturnog centra (SKC) počeli su da se okupljaju mladi umetnici, istoričari umetnosti i drugi mladi svet sa idejama koje su menjale pravce kretanja. “Promene su se dešavale na svim područjima i razvijala se neka neverovatna kreativna razmena između pozorišta, filma, medija, muzike, literature i vizuelnih umetnosti. Mlade generacije bile su tkivo tekućih promena i neverovatnih inicijativa i intervencija na svim područjima”, navela je Biljana Tomić, koja je 1968, godinu dana nakon što je Atelje 212 pokrenulo BITEF, koncipiralam prateći medijski i multidisciplinarni program “Umetnička dešavanja” (1968-73). Kulturna scena se širila već krajem 60-ih, kada počinju FEST, BEMUS i zatim u SKC-u Aprilski susreti – festival proširenih medija (1972-78 -12).
Okupljanja u SKC-u, kako je dodala, stvarala su nova neposredna poznanstva, prijateljstva, saradnje i druženja ispunjena permanentnim diskusijama, kritičkim stavovima i zanosom direktnih promena. Prva manifestacija novih inicijativa bila je izložba “Drangularijum” 1971, na kojoj su učestvovale sve generacije umetnika koje su želele da se uključe u inicijalne aktivnosti Galerije SKC.
Sledeći događaj bio je gostovanje BITEF projekta Umetnička dešavanja “Objekti i projekti” 1971, kada u Galeriji SKC sa umetnicima, tada još studentima, izlažu članovi neformalne grupe šestoro umetnika - Marina Abramović, Era Milivojević, Neša Paripović, Zoran Popović, Raša Todosijević, Gergelj Urkom i Evgenija Demnijevska, koja im se pridružila. Koncipirana izložba “Objekti i Projekti” bila je mesto gde su učesnici izražavali svoje performativne koncepte postavke, dijaloga, igre i događajnosti... U program se uključuje i Milan Jozić, tada takođe još student, zainteresovan da foto-aparatom prati interaktivne pristupe neformalnom ponašanju učesnika u kreiranju dinamičkih stanja postavke sa performativnim scenama.
Objekti i projekti, septembar 1971, Beograd, Galerija SKC; Jasna Tijardović i Milan Jozić, foto: Zoran Popović
Sledeći BITEF - Umetnička dešavanja projekat održan je 1972. godine u Ateljeu 212, a obeležen je hepenigom “MED” Ere Milivojevića i ranim medijskim pristupom performativnom filmu “Aksiomi” sa serijom fotografija “Glava-krug” Zorana Popovića, načinjenih u SKC-u. Ta dva rana medijska događaja fotografisao je takođe Milan Jozić.
“Počeci navedenih umetnika svakako su odradili svoju ulogu, promene su uvedene i išlo se dalje. Decision as art, rekao je Raša Todosijević”, podsetila je Biljana Tomić.
Na izložbi u B2 galeriji prvi put se prikazuje ciklus privatnih fotografija koje je Milan Jozić povremeno snimao u druženju sa Marinom Abramović 1971-1975.
Marina Abramović, 24.11.1972, Beograd, Makedonska 32, foto: Milan Jozić
Prema rečima Biljane Tomić, te fotografije mogle bi se nazvati “Fotograf i model”, mada su u osnovi to bili spontani snimci Marininog ponašanja u njenoj devojačkoj sobi i delom u ateljeu, gde se družila sa prijateljima - od Neše Paripovića do Bore Iljovskog i drugih.
“Serija privatnih fotografija Marine Abramović mogla bi se u osnovi posmatrati kao istraživanje i otkrivanje stanja ponašanja modela tokom fotografisanja i mada su to uobičajene poze stajanja ili sedenja. Ali zato sa specifičnom pozom direktnog pogleda i sa minimalnim promenama držanja tela, ali sa redovnim promenama držanja ruku. Marinin pogled i držanje ruku su dva različita modela komunikacije i govora. Odnosno, pogled očima je fokusiranje na polje gledanja ispred direktno u kameru, odnosno gledaoca iza, dakle fotografa, a to znači imati direktan pogled na bilo kog gledaoca fotografije. Vizuelno fiksiranje posmatrača praktično je njena primarna komunikacijska gesta prema drugom”, navela je Biljana Tomić, primećujući vezu sa čuvenim performansom u Muzeju moderne umetnosti (MoMA) u Njujorku “Umetnik je prisutan”. Međutim, kako je dodala, kretanja ruku, same šake, minimalno otvaranje ili stezanje, zavise od stanja ispred umetnice ili njenog unutrašnjeg emotivnog stanja, može se reći stanja strepnje, tuge, povlačenja, straha, otvaranja, odlučnosti, sigurnosti...
Tokom 60-ih godina, kako napominje Biljana Tomić, veoma su se razvili umetnički vidovi vizuelne poezije koji su se bavili telom.
Najpoznatija body poetry art umetnica je Italijanka Ketty la Rocca, koja je telo smatrala svojim najvažnijim instrumentom izražavanja.
Marina Abramović bavila se takođe i formama vizuelne poezije i izlagala sa drugima iz neformalne grupe šestoro. Tu privatnu seriju fotografija nije koristila u svrhu govora ruku i tela u duhu poetske komunikacije (što je tema novog tumačenja). “Ovde je u pitanju njena intimna, psihološka dimenzija govora koju bih povezala sa poznatim bečkim umetnikom Gustavom Klimtom. Na jednoj sjajnoj istorijskoj izložbi bečke umetnosti sa kraja 19. i početka 20. veka, pre više godina, u katalogu su bili objavljeni njegovi dnevnički komentari o promenama odnosa muškarca i žene s kraja XIX i početka XX veka. Ti dnevnički komentari otkrivaju bol umetnika o krizi razlaza muškarca i žene, ličnom patnjom da nastali jaz razdvajanja muškarca i žene neće biti nikada premošten. Tuga Gustava Klimta najdublje je izražena u ‘Poljupcu’, dramatičnoj sceni ljubavi, zagrljaja i razlaza... Zanimljivo je da Marina se nikada nije smatrala feministkinjom, ona je bila umetnica sa umetničkim autoritetom jednakosti. Svi smo isti, da, trebao se osvojiti taj vrh jednakosti. Pre nekog vremena Marina mi je poslala Zoom lozinku da pogledam jedan njen intervju. Tada sam ponovo videla moć njenog pogleda i držanja. Nezaboravno. Jozićeve privatne fotografije Marine Abramović, može se reći, otkrivaju sasvim rani znak njene autonomije i kreiranja lične individualnosti: upornost, istrajnost, odlučnost, prezentnost...”, navela je Biljana Tomić.
Izložba “Dokumentarne fotografije, Milan Jozić 1971-1975” u B2 biće otvorena do 4. juna.
*Naslovna fotografija: Objekti i projekti, septembar 1971, Beograd, Galerija SKC; Raša Todosijević... Foto: Milan Jozić
(SEEcult.org)