Zahtev nadležnima da zaustave izgradnju gondole

Koalicija stručnih udruženja, naučnih instituta i obrazovnih katedri za očuvanje kulturnog nasleđa u Srbiji zatražila je 27. marta od nadležnih da zaustave projekat gradnje gondole (kabinske žičare) koja bi spojila Beogradsku tvrđavu i Ušće, jer je u koliziji sa stručnim standardima, međunarodnim obavezama i zakonima Srbije u domenu očuvanja kulturnog nasleđa, a nepovratno bi ugrozio Beogradsku tvrđavu kao kulturno dobro od najvišeg značaja za Republiku Srbiju.

Predstavnici tih referentnih udruženja i institucija, koji su i pokretači onlajn peticije protiv izgradnje gondole - podržane za nedelju dana potpisima više od 13.500 ljudi, uputili su Ministarstvu kulture i informisanja, Ministarstvu građevinarstva, Nacionalnoj komisiji za saradnju sa Uneskom i Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture (RZZSK), dopise kojima traže da preispitaju i zaustave projekat izgradnje gondole na Kalemegdanu, čiji su investitori Grad Beograd i Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija.

Generalna sekretarka Evropa Nostra Srbija dr Višnja Kisić, potpredsednica međunarodne organizacije Evropa Nostra prof. dr Irina Subotić, predsednica Društva konzervatora Srbije Katarina Maksimov, predsednik Srpskog arheološkog društva dr Adam Crnobrnja i prof. dr Staša Babić sa Filozofskog fakulteta u Beogradu (Centar za teorijsku arheologiju), ukazali su na konferenciji za novinare u Medija centru na niz propusta učinjenih u vezi sa realizacijom projekta izgradnje gondole, čija je vrednost procenjena na 1,79 milijardu dinara.

Od Ministarstva građevinarstva, infrastrukture i saobraćaja zatrazeno je preduzimanje hitnih koraka za obaranje Plana detaljne regulacije za gondolu Kalemegdan-Ušće, a Ministarstvo kulture i informisanja pozvano je da pokrene proceduru osporavanja tog plana i da ispita okolnosti pod kojima je RZZSK mogao da donese Uslove za Plan detaljne regulacije, koji su suprotni svim principima, praksama i zakonskim obavezama u domenu zaštite kulturnog nasleđa.

Irina Subotić rekla je i da je Evropa Nostra, koja je najveća evropska organizacija za očuvanje nasleđa, odlučila da se obrati svim nadležnim institucijama u Srbiji povodom projekta izgradnje gondole, jer je reč o lokalitetu koji je deo evropskog nasleđa i ne sme da bude ugrožen.

Katarina Maksimov ukazala je na administrativno-pravne puteve kojima se dolazi do saglasnosti za projekat poput izgradnje gondole, konstatujući da u tom smislu nisu poštovani propisi. Plan detaljne regulacije za gondolu, kao i prateće dozvole i uslovi, nisu u skladu sa planovima višeg nivoa, rekla je Katarina Maksimov, navodeći da Beogradsku tvrđavu štite Zakon o prostornom planu, Generalni urbanistički plan Beograda i Plan generalne regulacije područja sedišta jedinica lokalne samouprave Grad Beograd celine I-XIX. Mere zaštite koje je RZZSK izdao za potrebe Plana generalne regulacije 2015. godine takođe zabranjuju postavljanje žičara, sajli, dalekovoda i drugih vidova alternativnog prevoza, pa je pitanje kako je moguće da je za manje od tri godine ta ustanova promenila mišljenje.

Adam Crnorbnja ukazao je na bitne razlike arheološkog i drugih vrsta kulturnog nasleđa, ističući da se na tako velikim arheološkim lokalitetima ne obavljaju bilo kakvi građevinski radovi, jer se nikada ne zna na šta se može naići i šta bi moglo da bude ugroženo, a to je i zakonom definisano.

Odgovoran odnos prema arheološkim slojevima Beogradske tvrđave podrazumevao bi detaljna arheološka istraživanja koja moraju da prethode bilo kakvim planovima o savremenim intervencijama na tom kulturnom dobru, rekao je Crnobrnja i dodao da ni to u ovom slučaju nije ispoštovano, niti je predviđena mogućnost da se u slučaju pronalaska važnih arheoloških nalaza – koji su slučaju Beogradske tvrđave izvesni, obustave i zaustave svi radovi.

Staša Babić upitala je kako dalje podučavati studente arheologije ako ono što otkriju nije bitno i može se ugrožavati projektima poput gondole.

Višnja Kisić naglasila je da je inicijativa protiv gradnje gondole na Beogradskoj tvrđavi istovremeno i inicijativa za očuvanje gradskih predela koji se uništavaju širom Srbije, za odbranu Ustavnog prava svih građana na kulturno i prirodno nasleđe kao javno dobro, kao i za glasniji i suvereniji glas struke.

U dopisu ministru kulture i informisanja Vladanu Vukosavljeviću, uz zahtev za hitan sastanak, predstavnici inicijative protiv gradnje gondole naveli su da su, imajući u vidu stručne i međunarodne principe zaštite nasleđa i kulturno-istorijskih celina, međunarodne konvencije o očuvanju kulturnih predela, arheološkog nasleđa, istorijskih celina i vrednosti nasleđa za društvo, koje je Srbija ratifikovala, kao i Zakon o zaštiti kulturnih dobara i Zakon o planiranju i izgradnji, zatečeni do sada preduzetim i odobrenim koracima od strane nadležnih tela.

“Smatramo nedopustivim da se Beogradska tvrđava, koja je zaštićena kao nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju i od strane Republike Srbije stavljena na Tentativnu listu za UNESKO Listu svetske baštine, na najgrublji način devastira i obezvređuje predviđenom izgradnjom kilometar dugačke konstrukcije gondole. Podvlačimo da bi, imajući u vidu važnost i kompleksnost kulturnog dobra Beogradska tvrđava, svaka intervencija koja nije u skladu s njenim potpunim, integrativnim očuvanjem, značila nepovratni i nenadoknadivi gubitak za sadašnje i buduće građane Beograda, Srbije, Evrope i sveta”, navedeno je u dopisu, koji su potpisali i predstavnici Nacionalnog komiteta IKOMOS Srbija, Nacionalnog komiteta IKOM Srbija, Arheološkog instituta, UNESKO Katedre za kulturnu politiku i menadžment Univerziteta umetnosti u Beogradu, Odeljenja za arheologiju i za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Instituta za studije Podunavlja i Instituta za urbane politike.

Nakon detaljne analize svih dostupnih dokumenata u vezi spornog projekta, kako su istakli, neprihvatljivo je to što su nadležne službe zaštite kulturnog nasleđa, na čelu sa RZZSK, izdale niz kontradiktornih pratećih akata, uslova i saglasnosti koje omogućavaju projekat izgradnje gondole Kalemegdan – Ušće.

To je učinjeno, kako je ukazano, uprkos činjenici da je Beogradska tvrđava kulturno dobro od izuzetnog značaja, u vezi čije zaštite RZZSK ima obavezu da primenjuje Zakon o kulturnim dobrima i garantuje jedinstvenu primenu međunarodnih konvencija i drugih međunarodnih akata na teritoriji Republike. Zakon o kulturnim dobrima, kao i međunarodne konvencije čiji je potpisnik Republika Srbija, garantuju očuvanje celovitosti, autentičnosti i integriteta kulturnih dobara i očuvanje svih slojeva kulturno-istorijskih i ambijentalnih celina, kakva je Beogradska tvrđava.

“U skladu s navedenim, jedini uslovi i mere zaštite, prihvatljivi za očuvanje kulturnog dobra Beogradske tvrđave, su oni koji zabranjuju intervencije kakva je izgradnja gondole na površini, arheološkim slojevima i vizurama kulturnog dobra, a koje je RZZSK i definisao prilikom davanja Mišljenja na nacrt Plana generalne regulacije građevinskog područja sedišta jedinica lokalne samouprave - Grad Beograd, Celine I-XIX (od 28.10.2015. godine). S obzirom na važnost Beogradske tvrđave i štetnost potencijalne intervencije, zanima nas da li je Komisija u oblasti zaštite kulturnih dobara od izuzetnog značaja i dobara srpskog porekla u inostranstvu, u skladu sa svojim ovlašćenjima i obavezama, obavila pregled programa, projekata i elaborata za preduzimanje mera tehničke zaštite i izvođenje radova na Beogradskoj tvrđavi? Ukoliko jeste, kakav je stav Komisija zauzela, odnosno na koji način je ocenila predložene intervencije na kulturnom dobru od izuzetnog značaja?”, navedeno je u dopisu Ministarstvu kulture.

Takođe, ukazano je da su iz RZZSK u periodu kraćem od tri godine proizašli uslovi čuvanja i korišćenja kulturnih dobara u procesu izrade Plana detaljne regulacije za gondolu Kalemegdan – Ušće, koji su u suprotnosti sa važećim planskim dokumentom višeg reda – Planom generalne regulacije građevinskog područja Grada Beograda, u kojem je taksativno navedeno da se “zabranjuje postavljanje dalekovoda, žičanih sajli za alternativni prevoz i rekreaciju u području Beogradske tvrđave i u njenim širim vizurama i akvateritorijalnim obuhvatima”. S tim u vezi, kako je navedeno, pitanje je na osnovu kojih je to novih informacija, arheoloških i arhitektonskih istraživanja, studija valorizacije Beogradske tvrđave i studija uticaja na nasleđe, RZZSK procenio da će izgradnja gondole moći da unapredi, a ne ošteti slojeve, izglede i vizure Beogradske tvrđave kao kulturnog dobra od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju i izdao u oktobru 2017. godine Uslove za preduzimanje mera tehničke zaštite za lokacijske uslove za izgradnju gondole Kalemegdan – Ušće.

U dopisu Ministarstvu kulture ukazano je i da je upravo RZZSK - ustanova zadužena za pripremu transnacionalne nominacije ”Granice Rimskog carstva – Srbija” – odabrao Beogradsku tvrđavu kao jedan od ključnih lokaliteta nominacije, zbog važnosti rimskih kastruma. Upis na Tentativnu listu realizovan je još 2015. godine, a od tada Srbija, Evropska unija i drugi međunarodni fondovi ulažu sredstva u rad Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture na izradi Nominacionog dosijea za Listu svetske baštine, u saradnji sa partnerima iz Hrvatske, Rumunije i Bugarske. Uslovi izdati od strane RZZSK za potrebe izrade Plana detaljne regulacije za gondolu Kalemegdan-Ušće, gradske opštine Stari Grad i Novi Beograd dovode u pitanje taj projekat od strateškog značaja za zaštitu i promociju kulturnog nasleđa Srbije, za međunarodnu saradnju u domenu kulturnog nasleđa, kao i za reputaciju Republike Srbije i Misije Republike Srbije pri UNESKO.

Naglašeno je i da nisu urađena prethodna detaljna arheološka istraživanja nakon kojih bi uopšte moglo da se razmatra izdavanje uslova zaštite arheološkog nasleđa za potrebe izdavanja lokacijskih uslova za izgradnju gondole, što je prethodni uslov propisan Planom detaljne regulacije za gondolu Kalemegdan - Ušće.

Uslovi za zaštitu arheološkog nasleđa, navedeni u Planu detaljne regulacije i Lokacijskim uslovima, ne obezbeđuju mehanizam za zaštitu arheološkog nasleđa, ukoliko ono bude pronađeno. Takav pristup, kako je navedeno, ukazuje da se arheološka istraživanja i arheološko nasleđe tretiraju samo kao usputna prepreka, a ne suštinski činilac u vrednovanju Beogradske tvrđave kao spomenika kulture.  

“Tek sa uvidom u stanje arheološkog nasleđa na predmetnoj lokaciji može se vršiti dalje planiranje sa prezentacijom otkrivenoga. U Planu detaljne regulacije i izdatim Lokacijskim uslovima prejudicira se da  će gradnja svakako biti obavljena, uz eventualnu prezentaciju arheoloških nalaza, iako bi rezultati arheoloških istraživanja trebalo da budu ključni činilac za tu odluku. Ovakav pristup ukazuje da se arheološka istraživanja i arheološko nasleđe tretiraju samo kao usputna prepreka, a ne suštinski činilac u vrednovanju Beogradske tvrđave kao spomenika kulture”, navedeno je u dopisu Ministarstvu kulture i informisanja.

Kako je naglašeno, zaštitu Beogradske tvrđave, kao najvažnije istorijske i kulturne tačke za razumevanje različitih civilizacija i razvoja Beograda, garantuju ne samo brojne međunarodne i evropske konvencije, stručni i naučni standardi, već i odredbe Zakona o prostornom planu Republike Srbije za 2010-2020, koji određuje Beogradsku tvrđavu kao prioritetno kulturno područje koje uživa poseban tretman, Generalnog urbanističkog plana Beograda i Plana generalne regulacije građevinskog područja sedišta jedinica lokalne samouprave - Grad Beograda celine I-XIX.

Generalni urbanistički plan Beograda (GUP) određuje širu zonu Beogradske tvrđave kao zonu u kojoj je zabranjena izgradnja visokih objekata i kao zonu zaštite vuzura precizno definisanih i Kartom trajnih dobara Beograda (GUP, Grafički prilog 6), dok Plan generalne regulacije građevinskog područja sedišta jedinica lokalne samouprave - Grad Beograda celine I-XIX (PGR) eksplicitno zabranjuje „postavljanje dalekovoda, žičanih sajli za alternativni prevoz i rekreaciju, naročito u području Beogradske tvrđave i u njenim širim vizurama i akvatorijalnim obuhvatima”. Uprkos navedenom, Skupština grada Beograda usvojila je Plan detaljne regulacije za gondolu Kalemegdan - Ušće (Službeni list grada Beograda, br. 65/18), i time ugrozila kulturno dobro od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju i interese i prava na kulturno nasleđe svih građana Republike Srbije, kao i generacija koje iza nas dolaze.

Od Ministarstva kulture i informisanja stoga je zatraženo da, kao institucija zadužena za staranje o kulturnim dobrima i odbranu interesa Republike Srbije u domenu kulture, preduzme hitne mere za ispitivanje zakonitosti Plana detaljne regulacije za gondolu Kalemegdan-Ušće, kao i da utvrdi pod kojim okolnostima i na osnovu kojih studija i kriterijuma je RZZSK izdavao Uslove za Plan detaljne regulacije za gondolu Kalemegdan-Ušće.

Stručnjaci su podsetili i da Zakon o kulturnim dobrima daje resornom ministarstvu ingerencije za upućivanje predloga Vladi Srbije da se obustavi izvršavanje prostornih i urbanističkih planova kojima se, u dovoljnoj meri, ne obezbeđuje zaštita i korišćenje kulturnih dobara i dobara koja uživaju prethodnu zaštitu. Takođe, podsetili su da je Ministarstvo kulture ovlašćeno i za vršenje nadzora nad sprovođenjem Zakona o kulturnim dobrima. U ovom slučaju, zbog očiglednog kršenja i zloupotrebe odredbi Zakona o planiranju i izgradnji koje propisuju obavezu hijerarhijske usklađenosti planskih dokumenata, od najšireg ka najnižem, kao i činjenice da ova zloupotreba otvara mogućnost za nepovratne posledice na Beogradsku tvrđavu kao kulturno dobro od izuzetnog značaja, od Ministarstva kulture i informisanja zatraženo je da preduzme zakonom propisana ovlašćenja i pokrene postupak za ocenu zakonitosti Plana detaljne regulacije za gondolu Kalemegdan - Ušće.

“Smatramo da je stavljanje van snage ovog protivzakonitog planskog dokumenta jedini način da se zaustavi dalje uništavanje Beogradske tvrđave i parka ‘Ušće’ i nanošenje nepovratnih i nenadoknadivih gubitaka za sadašnje i buduće građane Beograda, Srbije, Evrope i sveta”, poručili su stručnjaci, ističući da odluke u vezi sa razvojnim investicijama koje imaju tako dalekosežne posledice po integritet i autentičnost spomenika kulture od izuzetnog značaja za Srbiju i grad Beograd moraju da podležu rigoroznim studijama, javnim raspravama i punom uključivanju stručne javnosti kao i građana.

U dopisu ministarki građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture Zorani Mihajlović, zatraženo je da Ministarstvo na čijem je čelu preduzme zakonom propisana ovlašćenja i pokrene postupak za ocenu zakonitosti Plana detaljne regulacije za gondolu Kalemegdan – Ušće zbog “očiglednog kršenja i zloupotrebe odredbi Zakona o planiranju i izgradnji koje propisuju obavezu hijerarhijske usklađenosti planskih dokumenata, od najšireg ka najnižem”.

Ministarstvo je pozvano i da dodatno protumači lokacijske uslove od 14. februara 2019. godine koje je izdalo, a u kojima, među pribavljenim uslovima za projektovanje i priključenje, nema Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, iako je planirani prostor izgradnje “Stanice Ušće” dobro koje uživa prethodnu zaštitu i u nadležnosti je tog zavoda.

U pismu direktorki RZZSK Mirjani Andrić konkretno je zatraženo da u ime institucije od nacionalnog značaja nadležne za očuvanje nepokretnih kulturnih dobara Srbije pokrene proceduru preispitivanja validnosti i adekvatnosti Uslova i mera zaštite izdatih za potrebe Plana detaljne regulacije za gondolu Kalemegdan-Ušće, koje je izdao RZZSK, kao i okolnosti koje su dovele do izdavanja tih uslova i mera zaštite, čiji je rezultat ugrožavanje Beogradske tvrđave kao kulturnog dobra od izuzetnog značaja.

U dopisu predsedniku Nacionalne komisija za saradnju sa UNESKO pri Ministarstvu spoljnih poslova prof. dr Goranu Milašinoviću apelovano je da, u skladu sa svojom savetodavnom ulogom u Vladi Srbije, pokrene pitanje preduzimanja hitnih mera za zaustavljanje projekta izgradnje gondole i očuvanja kulturnog nasleđa i međunarodne reputacije Srbije.

*Foto: MC

(SEEcult.org)