Zapaljivi filmski biseri
Projekcijom restauirsane verzije “Metropolisa”, futurističkog filma Frica Langa iz 1927. godine, 6. juna u Muzeju Jugoslovenske kinoteke počeo je 14. Festival nitratnog filma koji do 13. juna predstavlja više od 30 filmova iz dvadesetak svetskih arhiva, muzeja i kinoteka, uz dela jednog od prvih srpskih producenata Đorđa Bogdanovića (1860-1914).
Jedinstven po projekcijama filmova sa originalnih, zapaljivih filmskih traka, Festival nitratnog filma počeo je, na Dan Jugoslovenske kinoteke, Langovim remek-delom koje je restaurisano nakon senzacionalnog otkrića gotovo cele originalne verzije 2008. u Argentini.
Kultni Langov vizionarski nemi film, koji traje 149 minuta (originalno 154), prikazan je uz muzičku pratnju italijanskog pijaniste Marka Dalpanea kome je publika u krcatoj Kinoteci zahvalila dugim aplauzom.
Svečanom otvaranju 14. Festivala nitratnog filma, pod sloganom “Z 14”, prethodilo je otvaranje izložbe “Srpski filmski producent Đoka Bogdanović”, a prethodno je Dan Kinoteke obeležen svečano i u novoj zgradi u Uzun Mirkovoj uručenjem Zlatnog pečata Dušanu Makavejevu i Ljubiši Samardžiću, kao i godišnjih plaketa zaposlenima, partnerima i filmskim umetnicima koji su doprineli njenom radu i razvoju filmske umetnosti.
Festival su otvorili upravnici Muzeja i Arhiva Jugoslovenske kinoteke Dinko Tucaković i Aleksandar Saša Erdeljanović, u prisustvu gostiju iz kinoteka, arhiva i filmskih muzeja iz desetak zemalja.
Saša Erdeljanović, selektor festivala “Z 14”, izdvojio je posebno švedski film “Brat na brata” (1913) čuvenog Maurica Stilera (Mauritz Stiller) koji će biti prikazan u Beogradu prvi put posle premijere u Švedskoj, a zasnovan je na romanu “Slom” Emila Zole. Pronađen je među većom količinom starih filmova 2009. godine u župnom podrumu poljskog grada Sosnovjeca.
Festival predstavlja i nekoliko filmova koji su tematski vezani za bivšu Jugoslaviju, poput austrijsko-mađarskog “Život i industrija u Srbiji” (1916), francuskog “Beograd, glavni grad Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca” (1922), austrijsko-mađarskog “Karikature sa bojišta” (1915) sa karikaturama kralja Petra, te mađarskog filma “Sarajevo” (1940), zanimljivog ne samo po glumi fascinantne Marije Tasnadi Fekete, već i po priličnoj sličnosti priče o ljubavnom trouglu s holivudskim klasikom “Kazablanka” (1942) Majkla Kertica.
Film “Život i industrija u Srbiji” nepoznatog autora prvi je, inače, sačuvani film o svakodnevnom životu u Srbiji pod okupacijom Habzburške monarhije, a iz Holandskog filmskog instituta stižu i slike Beograda, centra grada Kraljevine SHS iz 1922.
Publika ima priliku da vidi i film “Izbačeni iz koloseka” (1942), impresivan rediteljski debi velike glumačke zvezda danskog filma Bodil Ipsen, ujedno i prvi danski film noir, kao i najbolji film velikana francuskog nemog filma Rejmona Bernara u zvučnom periodu - “Drveni krstovi” (1932) koji je po mnogima francuski pandan remek delu Luisa Majlstona “Na Zapadu ništa novo”.
Na programu je i gigantski ep “Kraljica robova”, drugi istorijski spektakl iz plodne austrijske faze rada Majkla Kertica (na prošlom Festivalu nitratnog filma viđeno je ostvarenje Sodoma i Gomora iz 1922. godine).
“Gospođica sa šaltera post-restant” (1935, Jan Nowina-Przybylski, Michal Waszynski) je zabavna, romantična komedija i jedini poljski međuratni film čiji su eksterijeri snimani na dalmatinskoj obali, prevashodno u Dubrovniku.
Među ostalim značajnim filmovima na festivalu “Z 14” su i italijanski “Asunta Spina” (1915) u kojem je najslavniju ulogu ostvarila diva italijanskog filma 20-ih i 30-ih godina 20. veka Frančeska Bertini, zatim arhetipski primer italijanskog simbolističkog filma “Faun” legendarnog reditelja i glumca Feba Marija, te češki “Nevinost” iz 1937, koji je omogućio najvećoj ženskoj vedeti vremena, Lidi Barovoj (kasnije nesrećnoj ljubavi Jozefa Gebelsa) da ostvari najbolju ulogu u karijeri u liku obične, siromašne devojke.
Grčki “Krvavi Božić”, jedno od prvih remek dela gruzijskog filma, te “Moja babuška ili misterije” koje lede krv u žilama, “Pad kuće Ašer” (francuski horor film koji dolazi iz Slovenačke kinoteke) i “Jezero mrtvih”, jedno od najboljih ostvarenja norveške kinematografije, samo su neki od bisera koje nudi 14. Festival nitratnog filma “Z 14” na kojem se očekuje i više od 20 gostiju.
Festivalski program obuhvata i izbor filmove iz produkcije Đoke Bogdanovića iz 1913. i 1914. godine, kao i promociju prvog nastavka DVD-ja sa njegovim ostvarenjima i izložbu dokumentacije o delovima Bogdanovićevog Fonda, otkupljenog 1984. godine od njegove porodice.
Izložba tako obuhvata lična dokumenta Bogdanovića, pasoš iz 1913, Pozivnicu na Dvor iz 1900, Imovinske notese, Dozvolu za kinematografske predstave, Program bioskopa “Kasina” (kako se nekada zvao bioskop Kozara, izgoreo nedavno u požaru)...
U okviru festivala “Z 14”, 8. juna biće predstavljena monografija “Teror i radost - Filmovi Dušana Makavejeva” autorke Lorejn Mortimer, koja dolazi u Beograd kao gošća izdavačke kuće “Clio”, a u završnici Festivala, 13. juna biće predstavljena i knjiga Pitera Bogdanoviča o Džonu Fordu, objavljena u izdanju Jugoslovenske kinoteke i Kulturnog centra Niš.
Kinoteka je objavila i knjigu o svim dobitnicima njenog najvišeg priznanja - Zlatnog pečata, za koju je predgovor napisao Radoslav Zelenović, a tekstove Dinko Tucaković i Borislav Stanojević.
Karta za 14. Festival nitratnog filma košta sto dinara, a ulaz je besplatan za studente umetničkih fakulteta sa indeksom.
Sajt Kinoteke je www.kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org
(SEEcult.org)
