Umjetnička laboratorija

CRITICIZE THIS! 5. Ars Kozara, Kozara, 17.8-26.8.2012.

Piše: Žana Vukičević

Od 2007. godine na prostoru Nacionalnog parka Kozara održava se umjetnička manifestacija internacionalnog karaktera Ars Kozara, čiji je idejni tvorac i organizator grupa vizuelnih umjetnika Tač.ka iz Prijedora. Grupu čine umjetnici mlađe generacije, većinom školovani na Akademiji umjetnosti u Banjoj Luci, koji su svojim djelovanjem orijentisani prvenstveno ka kritičkom sagledavanju društveno-političke stvarnosti sopstvenog okruženja. Peta u nizu, Ars Kozara je ove godine trajala deset dana i okupila je autore iz Republike Srpske i Srbije (Marko Crnobrnja, Goran Čupić, Vladimir Klepić, Nina Komel, Ninoslav Kovačević, Davor Paponja, Đorđe Stanojević, Bojana Tamindžija). Značajno je bilo učešće istoričarke umjetnosti Amalije Stojsavljević, pa je kao rezultat međusobne saradnje umjetnika i kustosa, diskusija i kritičkih analiza nastala raznovrsna produkcija radova.

Zamišljena kao umjetnička laboratorija u prirodi, Ars Kozara podrazumijeva višednevni zajednički boravak i proces stvaranja djela od izvornih, nađenih materijala, koja potom ostaju na mjestima nastanka i bivaju prepuštena uticajima atmosferskih prilika do potpune razgradnje. Svojim konceptom uklapa se u okvir Art in Nature djelovanja i reinterpretiranja pokreta Land art, rođenog 60-ih godina prošlog vijeka. Stvaranje u prirodi odvija se kroz maksimalno prilagođavanje i afirmativan odnos prema ambijentu, odnosno u cilju njegovog oplemenjivanja nasuprot iskorištavanju u umjetničke svrhe. Ovakav spoj prirode i umjetnosti, koji podrazumijeva relativnu kratkotrajnost i propadljivost djela, izrazito je nekomercijalnog karaktera i stoji u kontrastu prema zavisnosti umjetničke produkcije od tržišta i njenog potvrđivanja od strane muzejskih institucija.

Od samog početka realizovanje Ars Kozare nužno je uslovljeno boravkom na planini Kozari, odnosno specifičnim lokalitetima njenog Nacionalnog parka, poznatog po bogatstvu flore i faune. Naročito značajan segment čini istorijski kontekst vezan za događaje iz Drugog svjetskog rata i četvorogodišnji otpor okupatoru uz ogromne ljudske žrtve, na koje podsjeća Memorijalni kompleks u središnjem dijelu parka. Podignut je 1972. godine i čine ga Memorijalni zid, Muzej i Spomenik, skulptora Dušana Džamonje. Upravo istorijska pozadina ovog mjesta, kao jedna od ključnih tačaka u formiranju i razvoju složene političke mape jugoslovenskog prostora i njenih kasnijih izdanaka sve do današnjeg dana, učesnicima Ars Kozare pruža niz mogućnosti za promišljanje i umjetničku interpretaciju.

Premda se ove godine, kao i svih prethodnih, mogu izdvojiti uspješne instalacije nastale prvenstveno kao reakcija na prirodno okruženje i raspoloživi materijal, naročitu pažnju privlače upravo radovi koji se bave istorijsko-političkim sadržajima, njihovim transformacijama tokom vremena i u različitim uslovima, kao i sagledavanjem istih sa pozicije savremenog posmatrača.

„Sklonište za buduća pokolenja“ naziv je intervencije koju je u kozaračkoj šumi izveo Nemanja Čađo (član grupe Tač.ka) koristeći podzemno sklonište iz Drugog svjetskog rata. Bijelom strelicom dužine oko dva metra, sačinjenom od poredanih šišarki na zemlji, koje asociraju na stroj vojnika, ucrtan je put ka ulazu u sklonište iznad kojeg je ispisan naziv djela. Ironično namjenjujući partizansko sklonište za neka buduća pokolenja, autor ukazuje na neizvjesnu i nesigurnu budućnost ovog prostora, na kojem se istorija ratovanja već ponovila samo pedeset godina nakon njegovog nastanka. Nina Komel je na gornjoj površini panja ukucanim ekserima izvela kompoziciju rebusa, čijim iščitavanjem se dolazi do rješenja „Rat na Kozari“. Ključ za njegovo odgonetanje leži u obrnutom redoslijedu slova unutar riječi Art, tj. aktivnosti kojom umjetnici oplemenjuju ovaj prostor, za razliku od rata kao njegove prve asocijacije.

„Politički pejzaž“ Vladimira Klepića sastoji se od dva niza drvenih letvica pravilno raspoređenih u prostoru. Funkcioniše kao svojevrstan trodimenzionalni crtež budući da je realizovan na osnovu prethodnih studija i bilježenja vizuelnih efekata koje proizvodi zvuk na ekvilajzeru. U pitanju su dva govora o politici, teoretičara Slavoja Žižeka i haškog optuženika Radovana Karadžića, čiji su grafičke šeme sa ekvilajzera ponovljene u ovoj instalaciji i označene žutom i bijelom bojom. Rad ukazuje na ispraznost i manipulativnost političkih govora, iz kojeg god aspekta da dolaze, što će simbolički biti demonstrirano već sa prvom kišom koja će isprati boju.

Ninoslav Kovačević je izveo performans „Ideološki otisak“ tako što je skoro dva sata ležao na zemlji nag do pojasa i bio izložen najjačem suncu. Radi se o referisanju na čuveni performans Denisa Openhajma na suncu, sa otvorenom knjigom na grudima kao jedinom zaštitom. U ovom slučaju upotrijebljena je slikovnica za djecu pod nazivom „Kozara“, štampana kao vid ideološke propagande namijenjene najmlađim naraštajima, čija moć utiskivanja u pamćenje i formiranja mišljenja je izjednačena sa fizičkim otiskom izazvanim gorenjem kože na suncu.

Aktivnosti unutar Ars Kozare od 2011. godine proširene su interdisciplinarnim pristupom medijima, kakvi su video, performans, fotografija, istraživački rad i slično, čime je ostvarena raznolika produkcija radova, ali i otvorena mogućnost prevelikog udaljavanja od početne ideje umjetničkog stvaranja od prirodnih, neprerađenih materijala. Svojim Art in Nature konceptom, utemeljenim u konkretnoj lokaciji održavanja, izdvaja se kao rijetka pojava ne samo na domaćoj sceni, već i u čitavom regionu. Za razliku od velikog broja likovnih kolonija, koje funkcionišu po sličnom principu višednevnog zajedničkog rada i druženja, ova manifestacija ima jasan programski i idejni okvir. Suočavanje sa prošlošću i njeno kritičko iščitavanje kroz prizmu društvene transformacije, kao najčešća tema i preokupacija većine dosadašnjih učesnika Ars Kozare, daju joj karakter naglašene političke angažovanosti.

*Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! koji organizuju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SEEcult.org i Beton iz Srbije, te Plima iz Crne Gore. Projekat se realizuje u sklopu programa "Kultura 2007-2013" Evropske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Evropske unije.