Jubilej Crnjanskog

Krajem oktobra navršava se 120 godina od rođenja Miloša Crnjanskog (1893-1977), velikana srpske književnosti, koji je ostavio iza sebe dela kao što su “Lirika Itake” (1918), “Dnevnik o Čarnojeviću” (1921), “Seobe” (1929), “Lament nad Beogradom” (1965), “Roman o Londonu” (1972) i druga prozna, poetska i dramska dela.

Jubilej velikog pisca (Čongrad, 26. 10. 1893 – Beograd, 30. 11. 1977), obeležava se od početka ove godine nizom manifestacija, a biće zaokružen međunarodnom konferencijom u Beogradu koju je za oktobar najavila Zadužbina Miloša Crnjanskog.

Zadužbina Crnjanskog je u godini njegovog jubileja i pred objavljivanjem novog toma njegovih kritičkih dela - romana “Kap španske krvi” i “Suzni krokodil”. Do sada je objavljeno 13 tomova, a nakon 14. toma pripovedne proze, planirano je i da publicistika i prepiska Crnjanskog budu objavljeni do 2016. godine, čime će biti zaokružen projekat njegovih sabranih dela.

Početkom ove godine Zadužbina Miloša Crnjanskog dobila je najzad, posle tri decenije seoba, i svoje prostorije u Dečanskoj ulici u Beogradu. Prethodno je bila stisnuta u samo nekoliko kvadrata u Klubu književnika u Francuskoj 7, gde je veliki deo rukopisne zaostavštine Crnjanskog čuvan u kutijama od košulja, neproučen i neobrađen prema merilima savremene nauke.

Uz podršku Ministarstva kulture, u pripremi je moderan sajt koji će omogućiti da se sabere sve što je napisano o Crnjanskom.

Povodom jubileja Crnjanskog, početkom septembra su Radio-televizija Srbije i Srpsko bibliofilsko društvo priredili u holu RTS-a izložbu prvih i retkih knjiga tog pisca “Između Serbije i Sumatre”. Osim 29 originalnih knjiga Crnjanskog, u vitrinama je bilo izloženo i nekoliko njegovih rukopisa i pisama, prvi put dostupnih javnosti. Među eksponatima su bile i dve razglednice iz Dubrovnika i Sušaka, koje je poslao Slobodanu Jovanoviću.

Otvarajući izložbu, predsednik Zadužbine Miloša Crnjaskog, prof. dr Milo Lompar, podsetio je na reči Crnjanskog: “Zavičaj je ono što izaberete - za mene je to Beograd, za mene je to Srbija”. Upravo ta misao oslikava dubinski dosluh dve kategorije u poeziji i poetici Crnjanskog - s jedne strane to je obećanje, a sa druge strane to je bol, a veza između obećanja i bola jeste osnovna veza njegove poezije, naglasio je Lompar.

Predsednik Srpskog bibliofilskog društva Srđan Stojančev podsetio je na reči Ive Andrića o Crnjanskom: “Od svih nas jedini je Crnjanski rođeni pisac”.

Od prvih i retkih izdanja knjiga Crnjanskog, na izložbi je predstavljen i originalni primerak knjige “Lament nad Beogradom”, koji je izašao u Johanesburgu 1962. To izdanje štampano je u samo 75 primeraka, od kojih je u vitrini Galerije RTS-a izložen 72. i to sa svojeručnim potpisom Crnjanskog. Na izložbi je predstavljen i izuzetno redak primerak još uvek kontroverzne knjige “Podzemni klub. Detektivski roman”, koja je izašla u Pančevu 1921. Još nije sa sigurnošću razjašnjeno da li je taj roman napisao Crnjanski, pod pseudonimom Harald Johanšon, ili je to samo njegov prevod.

Među 29 prvih i retkih izdanja knjiga našao se i prvi broj “Ideja”, lista za književnost, politička i društvena pitanja, čiji je vlasnik i urednik bio sam Crnjanski. Taj list izlazio je u Beogradu 1934. i 1935. godine (ukupno 32 broja), a poslužio je kao razlog da Crnjanskog njegovi protivnici nepravedno optuže za profašizam. Tako su “Ideje” uglavnom bile predmet političkog osporavanja i ideološke diskvalifikacije Crnjanskog. List je štampan ćirilicom i latinicom, a saradnici su bili Božidar Purić, Stanislav Vinaver, Isidora Sekulić, Branko Mladenović, Hamza Humo, Sibe Miličić, Dragiša Vasić, Todor Mladenović, Branislav Nušić, Ivo Andrić i drugi autori.

Omaž Crnjanskom priređen je i na festivalu “Trgni se! Poezija!” u maju u Beogradu koji je, u organizaciji Trećeg trga, održan pod geslom “Ti međutim...” - nastalom prema stihu Crnjanskog. Uz izložbu o životu i delu Crnjanskog, autorke Olge Krasić-Marjanović, priređene su i projekcije filmova Neška Uskokovića “Lament nad Beogradom” (koji je Crnjanski napisao u Londonu 1956, a štampao u Johanesburgu 1962) i “Seobe” i “Seobe II” čuvenog režisera Aleksandra Saše Petrovića (radni materijal, oba iz 1989).

Jubilej Crnjanskog obeležen je i u okviru niza manifestacija u Srbiji, između ostalog u okviru 50. svečanosti Vladislava Petkovića Disa u Čačku i 44. Levačkog sabora, kao i u Beogradu na Svetski dan poezije, 21. mart, lada je Zadužbina Dositej Obradović priredila u Narodnom pozorištu “Pesničko podne” povodom jubileja troje velikana srpske lirike: Desanke Maksimović, Petra Petrovića Njegoša i Crnjanskog.

Crnjanskom su bile posvećene i književne večeri i tribine u Petrinji i Borovu (Hrvatska) i u Cirihu (Švajcarska).

Crnjanski je sahranjen u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu.

U Beograd se, inače, vratio 1965. godine iz Londona, u kojem je živeo i radio kao član Međunarodnog PEN kluba od 1941. godine. Prethodno je (od 1935) radio u diplomatskoj službi Kraljevine Jugoslavije u Berlinu i Rimu.

Bista Crnjanskog nalazi se na Kalemegdanu, a poštansku marku s njegovim likom, rad Marine Kalezić, izdala je PTT Srbija 2010. godine, kao deo serije “Velikani srpske književnosti”.

Dimitrije Stefanović