Rekonstruisan Trezor NBS
Narodna biblioteka Srbije prvi put od osnivanja poseduje Trezor sa najsavremenijom protivpožarnom i protivprovalnom opremom, kao i uređajima za kontinuirano održavanje vlažnosti vazduha, temperature, jačine svetla, zaštite od buke i prašine, itd.
Godinu dana nakon radova na rekonstrukciji i opremanju Trezora, otvoren je najsavremeniji prostor za čuvanje zbirke srednjovekovnih rukopisa. Učinjeno je to na svečanosti kojom se od 2013. godine objedinjeno obeležava Dan NBS i Nacionalni dan knjige – 28. februar.
Nakon više od 40 godina od kako je zdanje NBS na Vračaru otvoreno, izvršena je kompletna rekonstrukcija i opremanje Trezora. Time su obezbeđeni svi uslovi za čuvanje zbirke srednjovekovnih rukopisa, a u skladu sa najvišim međunarodnim i nacionalnim standardima, u obnovu tog „hranioca misli i iskustva“ – kako je davno govorio Stojan Novaković, uloženo je 10,7 miliona dinara.
Sredstva za rekonstrukciju i opremanje Trezora NBS obezbedili su Ministarstvo kulture i informisanja i sama nacionalna biblioteka. Posebnu podršku realizaciji tog kapitalnog projekta pružilili su Narodna banka Srbije, u čijem je trezoru privremeno čuvana dragocena zbirka, i Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije.
Prema navodima načelnika Odelјenja za tehničko-bezbednosne poslove Milisava Vulovića, pored klimatizacije prostora, koja omogućava kontrolisanu temperaturu u rasponu od 18 do 21 stepena i relativnu vlažnost vazduha od 45 do 50 procenata, ugrađene su granitne podne obloge, otpornost zidova na vatru je tri sata, otpornost na vatru protivpožarnih vrata je dva sata i jasno je određen put evakuacije iz trezora. Takođe, police za smeštaj rukopisa i ormani za mikrofilmove obnovlјeni su, čime su ostvareni odgovarajući uslovi za čuvanje stare i retke rukopisne građe.
Arheografski trezor i fototeka pre adaptacije nisu imali klimatizaciju i ventilaciju, podne obloge bile su od zapalјivog materijala, zidovi nisu bili otporni na vatru, nisu postojala protivpožarna vrata, prostor nije imao odgovarajuću tehničku zaštitu, sistem video-nadzora i kontrolu pristupa, dok je protivpožarni sistem bio star više od četrdeset godina, podsetio je Vulović na konferenciji za novinare povodom otvaranja Trezora, na kojoj su govorili i v.d. upravnika NBS Svetlana Jančić i državni sekretar u Ministarstvu kulture i informisanja Srbije Dejan Ristić.
Načelnica Odelјenja za arheografiju prof. dr Tatjana Subotin-Golubović podsetila je da su se od 1852. godine, od kada je uvedeno zvanje državnog bibliotekara, odnosno upravnika NBS, na njenom čelu smenjivale značajne ličnosti Đura Daničić, Janko Šafarik, Stojan Novaković, Milan Đ. Milićević, koje su shvatale da rukopisi predstavlјaju dragocen izvor za proučavanje srpske istorije. Ta zbirka rasla je i bivala čuvana sve do 1915. godine, ali je u to ratno vreme iselјena iz Beograda i doživela pravu poharu, kada je sa železničke stanice u Nišu nestao veliki sanduk sa izuzetno vrednim rukopisima, a među nikad pronađenim bila je i Osnivačka povelјa manastira Hilandara. Najveće stradanje Rukopisna zbirka i čitava Narodna biblioteka Srbije doživela je 6. aprila 1941. godine. Potom je vremenom obogaćivana i poklonima, a značajan deo te zbirke obnovlјen je upravo 1973. godine, prilikom preselјenja u zgradu na Vračarskom platou.
Odelјenje za arheografiju NBS ima ulogu nacionalnog arheografskog instituta. Ono sistematski registruje, opisuje i proučava ćirilske rukopisne i stare štampane knjige u Srbiji, kao i srpske u inostranstvu. Posao arheografa je da opišu, tj. da sagledaju jedan rukopis iz svih uglova, da ukažu na sve njegove upadlјive i skrivene osobine, da naznače njegovu vrednost. Medijevistička istraživanja polaze od dobrih i pouzdanih arheografskih opisa: na njih se u svojim proučavanjima oslanjaju istoričari, teolozi, paleografi, istoričari književnosti, jezika, umetnosti, prava, medicine, pa i nekih prirodnih nauka.
Tokom pola veka postojanja Odelјenja za arheografiju, njegovi saradnici neprestano se bave naučnoistraživačkim radom koji je do sada rezultirao desetinama monografija i fototipskih izdanja i stotinama pojedinačnih studija i rasprava. Počev od 1979. godine, Odelјenje objavlјuje časopis „Arheografski prilozi“, jedinstveni godišnjak posvećen arheografskim temama.
U Trezoru se čuva 737 jedinica građe sa statusom kulturnog dobra od izuzetnog značaja, i to 578 rukopisnih i 159 starih štampanih knjiga i fragmenata.Od toga, zbirkama NBS pripada 330 rukopisa, odnosno 100 starih štampanih knjiga. Ostala građa u Trezoru potiče iz drugih ćirilskih zbirki i u NBS se nalazi radi zaštite i proučavanja. Jedan od poslova Odelјenja za arheografiju jeste staranje o svim ovim fondovima.
Zbirka stare i retke knjige NBS teško je oštećena u Prvom, a u potpunosti je stradala u Drugom svetskom ratu. Sadašnja rukopisna zbirka, iako se popunjava tek u poslednjih sedamdesetak godina, reprezentativna je za srpsku srednjovekovnu i postsrednjovekovnu pismenost. Ona sadrži listove koje su ispisali neki od najbolјih srpskih pisara, dela originalne i prevodne srednjovekovne književnosti među kojima i autografe, sjajnu iluminaciju koja pripada različitim umetničkim stilovima, izobilјe materijala za proučavanje razvoja srpskog književnog i govornog jezika kroz vekove…
Među rukopisima posebnu kulturnoistorijsku vrednost imaju „Beogradski parimejnik“ iz prve četvrtine XIII veka, najstarija knjigau zbirci, zatim „Bratkov minej“, konvolut nastajao tokom čitavog stoleća od druge četvrtine XIII do druge četvrtine XIV veka, „Zbornik popa Dragolјa“ iz treće četvrtine XIII veka, „Zbornik taha monaha Marka“ iz 1370/75. godine sa najstarijim sačuvanim prepisom Teodosijevog „Žitija svetog Save“, „Prizrenski rukopis Dušanovog zakonodavstva“ iz 1515/25. sa prepisom Dušanovog zakonika najbližim izvornom tekstu, „Dovolјsko četvorojevanđelјe“ iz druge četvrtine XVI veka u koje su vešto ukomponovane minijature četvorice jevanđelista iz nepoznatog grčkog četvorojevanđelјa XI ili XII veka, „Ivićevo četvorojevanđelјe“ iz 1570, račanski „Arhijerejski činovnik“ nastao uoči Velike seobe Srba a dopunjen nakon nje, kao i brojni drugi.
Odelјenje za arheografiju pruža uslove za rad svim zainteresovanim istraživačima rukopisnog nasleđa. Ono prikuplјa, u svojoj Fototeci čuva i na raspolaganje istraživačima stavlјa rukopisnu građu iz celog sveta snimlјenu na 5.432 mikrofilma (oko 1.400.000 kadrova), 78.444 fotografije i 514 kompakt-diskova. Pored toga, u Odelјenju se decenijama unazad prikuplјaju zbirke filigrana, kopija knjižne ornamentike i kalkova poveza.
Zahvalјujući poklonima korisnika, stvorena je i priručna medijevistička biblioteka sa preko 1.700 naslova koja olakšava i pospešuje naučnoistraživački rad.
Dimitrije Stefanović
