Odgovornost za zajedništvo

Predstava “Enciklopedija živih”, koprodukcija Centra za kulturnu dekontaminaciju iz Beograda i Qendra centra iz Prištine, koja poziva na odgovornost srpskog i albanskog naroda za suživot na ovim prostorima, a njihove nacionalizme vidi kao posledicu klasnog raslojavanja zarad profita i jačanja moći elita na obe strane, premijerno je izvedena 8. novembra u CZKD-u, a sredinom meseca će biti igrana i u Prištini.

Zamišljena kao umetnička intervencija u srpskoj i kosovskoj stvarnosti, “Enciklopedija živih” nastala je prema tekstu Zlatka Pakovića, koji potpisuje i režiju, i Jetona Neziraja, a prikazuje burne srpsko-albanske odnose kroz kolaž scena sa četrdesetak likova iz jednovekovne istorije, koje glumci izvode naizmenično na srpskom i albanskom jeziku.

Polazeći od knjige Dimitrija Tucovića “Srbija  Albanija” iz 1914. godine i pisma koje je u oktobru 1913. godine objavio u “Radničkim novinama” (Krvna osveta soldateske), predstava ističe da je Tucović još pre jednog veka imao smelosti da kaže da je, posle stoleća turske vladavine, Kosovo okupirala srpska vojska, ispunjavajuć nalog buržoazije koja se prema Prizrenu i Prištini odnosila jednako kao što se tadašnja bečka buržoazija odnosila prema Beogradu - kao kolonijalna sila.

Uz dron sa albanskom zastavom, kojom podseća na incident na fudbalskoj utakmici Srbije i Albanije, “Enciklopediju živih” otvaraju reči filozofkinje Agneš Heler, koje su i moto te predstave o besmislu prolivanja krvi u istoriji srpsko-albanskih odnosa: “Mi smo ograničeni na jedno zajedništvo sa smrtnima sa kojima delimo život. Bunar naše prošlosti zaista je dubok i naša odgovornost zaista je ogromna. Postoji jedna želja koju ne mogu poništiti druge želje, to je da učestvujemo u odgovornosti našeg zajedništva. Možemo živeti poštenim životom”.

Kao jedan od primera kojima se ukazuje na manipulacije političke i intelektualne elite, kao i medija u Srbiji u novijoj istoriji, dat je slučaj kosovskog Srbina Đorđa Martinovića koji je, nakon samopovređivanja prilikom masturbacije 1985. godine, proglašen žrtvom albanskog separatističkog terorizma na Kosovu. Njegov anus predstavljen je kao “glavni motiv teritorijalne poetike SANU”, kojoj su se pridružili Udruženje književnika Srbije, Politika i ostale institucije kulture od najvećeg nacionalnog značaja. Kako sugeriše “Enciklopedija živih”, čiji su dramaturzi Borka Pavićević i Škeljzen Malići, to je bio prvi pravi rijaliti program prema kojem su sadašnji televizijski rijalitiji bleda, benigna senka.

U predstavi se većinom pojavljuju ličnosti iz političkog, kulturnog i javnog života u Srbiji – bilo da ih autori predstave smatraju odgovornim za razvoj odnosa Srba i kosovskih Albanaca, poput Dobrice Ćosića, Matije Bećkovića i Miodraga Bulatovića, ili su navedeni kao primeri onih koji su upozoravali na pogubnost nacionalističke politike.

Tako su reči Danila Kiša da je “nacionalizam poslednje utočište hulja” takođe jedna od poruka predstave, čiji je naslov parafraza njegove “Enciklopedije mrtvih”.

Među likovima u predstavi su i akteri javnog života u Srbiji koji su razotkrivali zločine i manipulacije, poput Nataše Kandić, osnivačice Fonda za humanitarno pravo, koji je objavio imena policajaca osumnjičenih za ubistvo kosovskog političara i borca za ljudska prava Fehmija Aganija u maju 1999. Pomenut je i policajac Stojan Ivanov koji je odbio da puca u Aganija, a tu je i nagrađivani novinar Miroslav Filipović, koji je osuđen na sedam godina zatvora zbog tekstova o hladnjačama kojima su prevožena tela ubijenih civila sa Kosova do okoline Beograda.

Kao politički najmoćniji ljudi danas prikazani su predsednik Vlade Srbije Aleksandar Vučić i kosovski ministar spoljnih poslova Hašim Tači, nekada gastarbajter u Švajcarskoj, a potom vođa UČK/OVK i kosovski premijer. Obojica su predstavljeni kao prevrtljivci u rasponu od žestokih nacionalista do proevropskih autoritaraca, koji žele da postanu “čove”. Vučić u ispovednoj sceni navodi da želi da “svedoči o sebi gnusno, kao o drugome”, jer “pravi čova može biti samo onaj ko zna šta je i kako je biti gad”. Tači priznaje da je kao dete “igrao u ‘Crvenkapici’” i “bio nevin”, a danas hoće da predstane da bude “kosovski bog koji vedri i oblači” i da se kandiduje za specijalnog tužioca za ratne zločine UČK.

Predsednik Srbije Tomislav Nikolić pominje se samo u kontekstu svoje rakije “tomovače” na tajnoj večeri Vučića i albanskog premijera Edija Rame na Dedinju o kojoj nije ništa znao, pa je i prisutan samo u gasovitom stanju, in spiritus… Ni kosovska ministarka zadužena za dijalog sa Beogradom Edita Tahiri nema veći značaj na večeri na kojoj ministar spoljnih poslova Srbije Ivica Dačić neizbežno izvodi “Miljacku”, a prikazan je kao “čovek za sva vremena i sve uslove, pod uslovom da je u vlasti”.

Kosovska sadašnjica prikazana je u sceni sa Pet gejeva i jednom lezbejkom koji nastoje da kritički preispitaju sadržaj pojma i fenomena nacionalnog oslobođenja, navodeći da se “državna nezavisnost, za koju su dati brojni životi, nakalemila na patrijarhalnu svest”, a stari problemi “autoritarnog vaspitanja, klanovske ekonomije i plemenskog udruživanja pojavljuju se sada u novom ruhu parlamentarne demokratije i tržišne privrede”.

Na problem patrijarhalne svesti “Enciklopedija živih” ukazuje i rečima Valtera Benjamina: “Kad se budu revolucionisale majke, neće više imati šta da se revolucioniše”, koga Paković citira i u prethodnoj predstavi “Ibzenov Neprijatelj naroda kao Brehtov poučni komad”.

Na sličnosti srpskog i kosovskog društva i koren prolivanja krvi u klasnom raslojavanju, predsatva ukazuje zaključkom Pakovića da “od imućnih i moćnih Srba podjarmljeni Srbi ubijaju od imućnih i moćnih Albanaca podjarmljene Albance, i obrnuto, od imućnih i moćnih Albanaca podjarmljeni Albanci ubijaju od imućnih i moćnih Srba pođarmljene Srbe”.

“Kapitalisti i njihovi političari i političara dvorski pesnici i akademici diluju sirotinji hašiš nacionalizma kako bi se proletarijat međusobno kokao, a oni u tom istrebljenju uvećavali svoje posede i moć”, poručuje Paković, koji kao primer mogućeg izlaza predstavlja u završnici “Enciklopedije živih” radnicu Eminu Busuladžić iz Tuzle, koja je predvodila okupaciju fabrike deterdženata “Dita”, ukradene od radnika, obnovila proizvodnju i sada je, kao inženjerka, na čelu njenog proizvodnog procesa.

Među likovima u predstavi su i Miroslav Krleža, ptica štiglic, Radovan Zogović, Jelen Lopatar, Hor beogradskih dečaka, Psi koji laju na karavane, Momčilo Bajagić Bajaga, Đorđe Balašević, Bertolt Breht, Elvis Prisli, Adem Jašari, Luiđi Pirandelo...

Premijerna publika pozdravila je dugim aplauzom ekipu predstave, u kojoj su se istakli glumci Adrian Morina, Šengilj Ismajli, Špetim Selmani, Igor Filipović i Faris Beriša. Uz reditelja Pakovića, u predstavi učestvuju i muzičari Božidar Obradinović, koji je i kompozitor, te Vladimir Pejković i Zoran Tegeltija.

Koreograf je Đerđ Prevazi, scenograf Krste Džidrov, a kostimografkinja Marija Pupučevska.

Nakon premijere i repriznih izvođenja 9. i 10. novembra u CZKD-u, “Enciklopedija živih” biće igrana 17. i 18. novembra u Narodnom pozorištu u Prištini.

Predstavu su podržali Delegacija Evropske unije u Srbiji, Ministarstvo kulture i informisanja Srbije, Kancelarija Vlade Srbije za saradnju sa civilnim društvom i Kosovska fondacija za otvoreno društvo.

*Foto: Srđan Veljović

(SEEcult.org)