O fabrikama i radnicima - industrijalizacija iz različitih perspektiva
Muzej Jugoslavije obeležio je 25 godina postojanja otvaranjem izložbe "O fabrikama i radnicima", koja je posvećena istoriji industrijalizacije na teritoriji današnje Srbije, a organizovana je u saradnji sa Muzejem nauke i tehnike (MNT).
Ta složena tema predstavljena je iz različitih perspektiva - od društveno-političke, kulturne i istorijske, do tehničko-tehnološke. Prvi deo izložbe u Muzeju Jugoslavije otvoren je 1. decembra, a drugi deo postavke u MNT publika će moći da vidi od 7. decembra.
Izložbu je pripremio kustoski tim dva muzeja Ada Vlajić i Rifat Kulenović iz MNT i Jovana Nedeljković i Radovan Cukić iz Muzeja Jugoslavije.
Poseta J. B. Tita Boru i puštanje u pogon nove elektrolize bakra, 22. septembar 1969, snimila Foto-služba Kabineta predsednika Republike (Muzej Jugoslavije)
Dve muzejske institucije povezala je želja da istražuju i prikažu javnosti industrijsko nasleđe koje je važan deo aktuelnog naučno-tehničkog i kulturnog nasleđa. Tim fenomenom bave se oba muzeja - MNT je matičan za istoriju nauke, tehnike i tehnologije, a Muzej Jugoslavije za društvenu istoriju i jugoslovensko nasleđe. Polja istraživanja tih ustanova preklapaju se i međusobno obogaćuju, istakli su direktorka Muzeja Jugoslavije Neda Кnežević i muzejski savetnik MNT Rifat Кulenović povodom otvaranja izložbe.
Izložba može da se prati kroz pet industrijskih lokaliteta koji na paradigmatičan način predstavljaju razvoj i funkcionisanje industrije na ovim prostorima u različitim istorijskim, političkim i društvenim okolnostima. Prezentovana je raznovrsna građa koju čine industrijski proizvodi, brojne fotografije koje svedoče o različitim aspektima fabričkog života i video-materijal, dok drugi predmeti i dokumentacija prikazuju rudnike u Boru i Majdanpeku, tekstilnu industriju u Leskovcu, Elektronsku industriju Niš, Kombinat Servo Mihalj u Zrenjaninu i Vojno-tehnički zavod u Kragujevcu.
Zavodi Crvena zastava, Kragujevac, 6. jul 1962, snimio Živorad Vučić (fond Tanjug, Arhiv Jugoslavije)
Prema navodima kustosa, lokaliteti su ciljano odabrani kako bi se kroz specifičnosti njihovog razvoja prikazali brojni fenomeni koji se vezuju za proces industrijalizacije: uloga kapitala (privatnog/trgovačkog, državnog, stranog), položaj radničke klase, radnički standard i (prinudni) rad, prirodna uslovljenost industrije i promene u prirodnoj sredini koje nastaju industrijskim delovanjem, kao i veza industrije i nauke. Odabrani lokaliteti verodostojno odslikavaju društvene promene, jer su u procesima privatizacije i deindustrijalizacije uglavnom svi prestali da postoje ili su opstali u značajno izmenjenom obliku.
"Institucionalna briga da se ovo nasleđe sačuva u najvećem broju slučajeva je izostala i, nažalost, postoji mali broj dobrih primera zaštite. To nas je i motivisalo da se bavimo ovim nasleđem”, dodali su.
Glasanje za članove Radničkog saveta, Niš, 15. maj 1973. (kolekcija Stevana Golubovića)
Dok je postavka u Muzeju Jugoslavije fokusirana na industriju posmatranu kroz prelamanje složenih, pre svega, društvenih i političkih odnosa, na izložbi u MNT akcenat je stavljen na tehnologiju i procese proizvodnje.
Proslava 8. marta, Niš, 1975. (kolekcija Stevana Golubovića)
U pripremi izložbe učestvovali su i Mira Luković, Mira Ninošević, Dragan Stojmenović i Stevan Golubović. Autorka postavke u oba muzeja je Breda Bizjak, a za grafičko oblikovanje bio je zadužen Saša Pančić.
Laboratorija „Avala”, Beograd, 25-26. jun 1970. (kolekcija Stevana Golubovića)
Realizaciju izložbe omogućilo je Ministarstvo kulture i informisanja Srbije, a autorski tim zahvaljuje na pomoći u pripremi izložbe i na pozajmljenoj građi: Narodnom muzeju Leskovac, Muzeju rudarstva i metalurgije Bor, Narodnoj biblioteci Bor, Muzeju Stara livnica u Kragujevcu, Arhivu Jugoslavije, Narodnom muzeju Zrenjanin, Narodnoj biblioteci Srbije, Filmskim novostima, Programskom arhivu RTS-a, Rudarsko-geološkom fakultetu u Beogradu, te Mariji Milošević, Aleni Zdravković, Rastku Stefanoviću, Gordani Stojanović, Draganu Pavloviću, Branislavu Markušu, Tomislavu Đurinu i Veliboru Ikodinoviću.
*Naslovna fotografija (detalj): Kombinat Servo Mihalj, Zrenjanin, 15. maj 1956, snimio Anton Vaš (fond Tanjug, Arhiv Jugoslavije)
(SEEcult.org)
