Kritički potencijal nostalgije i spekulacije

Simpozijum “Kritika - od nostalgije do spekulacije”, koji će biti održan 1. aprila u književnom klubu Booksa u Zagrebu, adresiraće kroz razgovor o umetničkoj, a naročito književnoj kritici - kritički potencijal nostalgije i spekulacije, načine na koji se taj potencijal transponuje u društveno i kulturno polje, te kako korespondira s političkim kontekstom kulturnog stvaralaštva. Učesnici panel razgovora pokušaće da odgovore postoje li emancipatorski momenti koji mogu pomoći u razumevanju sadašnjih društvenih i političkih konstelacija.

Tim temama bavi se i publikacija “Između otpora i trenda: tendencije u savremenoj regionalnoj književnosti” (Kulturtreger i Kurziv, 2023.), koja će biti predstavljena na simpozijumu, organizovanog povodom desete
godišnjice zapaženog regionalnog projekta Criticize this!, sprovedenog u partnerstvu Kulturtregera s Kurzivom iz Zagreba, Betonom i SEEcult-om iz Beograda i Plimom iz Ulcinja.

Program simpozijuma sastoji se od panela posvećenih nostalgiji i spekulaciji na kojima će učestvovati niz kritičarki i kritičara iz regiona, a glavno predavanje održaće Svetlana Slapšak - na temu “Čežnja za rodnim selom u planinama i druge zavere protiv sećanja i kritike”.

Prvi panel, počev od 16 sati, posvećen je temi kritičkog potencijala nostalgije.

Nostalgija za minulim vremenima, mladošću, ljubavi itd. čest je motiv književnosti koji se na prostoru bivše Jugoslavije nakon raspada te države pretvorio u pre svega ideološko i političko pitanje. Nostalgija tako dobija pozitivan ili negativan predznak – u zavisnosti sa kojeg se ideološkog stajališta iščitava. Osim toga, ona je i generacijsko i estetsko pitanje, s obzirom na to da se koristi kao sredstvo karakterizacije likova, ali i kao oznaka jednog smera u književnosti na ovim prostorima, tzv. stvarnosne proze. Ona tako postaje prizma kroz koju se sagledava društvena stvarnost, kulturno i političko nasleđe, kao i trauma koja iz njega proističe.

U razgovoru će učestvovati Vladimir Arsenić, Lamija Milišić i Igor Ružić, uz moderaciju Matije Prica.

Kritički potencijali spekulacije tema je drugog panela, koji će moderirati Ana Fazekaš, a kao učesnici su najavljeni Pia Brezavšček, Maja Abadžija, Bojan Krištofić i Ozren Pupovac.

Duga književna tradicija utopije, distopije i fantastike govori u prilog potrebi da se budućnost zamisli, oblikuje i stavi pod kontrolu. Spekulacija izvire kako iz ludističkog poriva tako i iz društvene i lične teskobe koja traži razrešenje u vidu alternativnog sveta u kojem se reflektuju savremene neuralgične tačke pojedine kulture. Pri tome je spekulacija neodvojiva od povesti u kojoj se nalaze izvori društvene neuroze. Iako se svaki trenutak u istoriji njegovim savremenicima činio presudan, 21. vek, u koje smo ušli nakon proglašenja kraja istorije, koji se čini ujedno i krajem budućnosti usled tektonskih poremećaja klime, globalnih sukoba i političkih preslagivanja, dobio je sve osobine prelomne tačke.

Ključno predavanje na simpozijumu održaće Svetlana Slapšak, koja će pokušati da uspostavi vezu nostalgije, sećanja, filologije i istorije kao traženja budućnosti – i kritike kao osnovnog postulata humanistike, polazeći od čitanja Svetlane Boym, Mauricea Halbwachsa, Victora Klemperera i Herodota.

“Glavni predmet kritike u ovom slučaju je nostalgija, kao bastardni proizvod uspostavljanja novih, (uglavnom) represivnih društvenih oblika. Međusobna destruktivnost i istorijsko 'ispadanje iz šina' pojedinih naučnih disciplina, umetničkih pokreta/stagnacije i posledični period banalizacije tvori izvesno post-kritičko razdoblje u kojem živimo, u kojem teorija tavori, kritička praksa nestaje kao potpuno nepoželjna na tržištu, filologija gubi bitku sa neznanjem, a utopija se postavlja kao jedini oponent 'stvarnosnom'. Umesto sajma žanrova, karnevala stilova i opšteg erotizma stvaranja, stisnuto grlo još nalazi užitak u nalivanju nostalgijom. Tako se nostalgijom zatire neudobno kritičko mišljenje, još više kritička praksa i neophodni odgovor na rastući (umesto da se smanjuje) kulturni kolonijalizam. Moguća rešenja vidim u novoj interdisciplinarnosti, posebno sa istoriografijom odnosno društvenim angažmanom, kulturnoj empatiji jugoslovenskog prostora i praksi delovanja 'au pair'”, navela je Svetlana Slapšak.

Booksa organizuje simpozijum o kritici u saradnji sa Multimedijalnim institutom i Srpskim narodnim većem, povodom desete godišnjice projekta Criticize this!, koji je realizovan u partnerstvu Kulturtregera (Booksa), Kurziva (Kulturpunkt), Betona, SEEcult-a i Plime od 2011. do 2013. godine, a bio je posvećen edukaciji mladih kritičarki i kritičara u području književnosti, izvođačkih i vizuelnih umetnosti, kao i produkciji kritičkih tekstova u saradnji sa mentorima iz regiona.

(SEEcult.org)