31. Animafest sa gotovo 350 filmova

Svetski festival animiranog filma u Zagrebu – Animafest predstavlja u 31. izdanju od 7. do 12. juna gotovo 350 filmova, uključujući takmičarske programe, VR projekte, tematski blok posvećen ljubavi u animaciji, te retrospektivu Ralpha Bakshija.

Za 31. Animafest, drugi najstariji svetski festival u potpunosti posvećen animaciji, prijavljeno je ukupno više od 1.800 filmova, a u odnosu na prošlogodišnje pandemijsko izdanje, kako su istakli organizatori, okupiće trostruko veći broj uglednih stranih gostiju.

U međunarodnim takmičarskim programima je sedam hrvatskih aminiranih filmova - Vidiš li ih ti? Brune Razuma, The Raft Marka Meštrovića, Kula Sunčane Brkulj, prikazana prethodno u Anesiju, 45'' Lucije Oroz, Dislokacije braće Popović i Aqualia Vladislava Kneževića, te Crni vuk, bijeli vuk Ivane Guljašević Kuman, dok su u konkurenciji hrvatskog filma 23 naslova.

Među klasicima animacije i prijateljima Animafesta svih generacija, čiji su radovi u konkurenciji, umetnički direktor Daniel Šuljić izdvaja filmove autora Joanne Quinn, Tomasza Popakula, Alberta Vázqueza i Francka Diona, a skreće pažnju i na filmove Andreja Židkova (Sreća), Katarzyne Agopsowicz (Princ u slastičarnici), Mitcha McGlocklina (Zauvijek), te na prvi pakistanski film u gotovo 50-godišnjoj istoriji Animafesta – Swipe.

U žiriju Velikog takmičarskog programa kratkometražnog filma su prošlogodišnja dobitnica Gran prija, japansko-nemačka animatka Shoko Hara, proslavljeni švajcarski minimalista Michael Frei, jedan od najzanimljivijih i najplodnijih novih ruskih autora Saša Svirskij, mađarska rediteljka mlađe generacije Nađa Andrasev i hrvatski reditelj i producent Draško Ivezić iz studija Adriatic Animation. Pred njima je zadatak ocenjivanja 44 filma iz 24 zemlje, a Hara i Andrasev iskoristiće dolazak u Zagreb i da bi održale prezentacije o nastanku svojih filmova.

Program 31. Animafesta predstavlja u takmičarskom programu dugometražnog filma šest monumentalnih dela koja su nastajala godinama ili čak decenijama, koristeći u pravilu više tehnika u okviru jednog rada. Među njima je oskarovski kandidat WolfWalkers (Tomm Moore i Ross Stewart) iz irskog studija Cartoon Saloon, čiji će članovi održati i onlajn making of izlaganje. Tu je i ruski avangardni kolažni spektakl Nos ili zavera odmetnika legendarnog Andreja Hržanovskog koji je taj film započeo još u vreme Hruščova, uz ličnu dozvolu Dmitrija Šostakoviča čiju operu prema Gogoljevom predlošku animira. organizatori ističu i čileanski film Elulu Gabriela Verduga Sota, takođe ostvaren mešavinom tehnika, ali kao delo jednog autora, koji će se u Zagrebu i predstaviti. Autobiografska groteska Uništi to i odlazi iz ovog grada Mariusza Wilczyńskog oduševila je najvažnije svetske medije, a biće prikazana prve večeri 31. Animafesta. Sa Sandensa stiže ste je psihodelični američki Cryptozoo, koji će predstaviti autorka Dasha Shaw, a program upotpunjuje i novi poetski film kvebeškog majstora Félixa Dufour-Laperrièrea Arhipelag.

WolfWalkers, Tomm Moore, Ross Stewart

Prema navodima organizatora, irski WolfWalkers ne bi trebalo da propuste ne samo porodice s decom svih uzrasta, i ne samo poklonici obožavanih Tajne Kellsa i Pesme mora, prethodnih radova dvojice autora s mitološkim podtekstom, već ni ljubitelji umetničke animacije s društveno-kritičkim potencijalom. Iako se nekima prikaz magičnih događaja iz okoline Kilkenija oko 1650. godine može činiti raskošnom klasičnom pričom o odnosu ustrašenog i posesivnog roditelja s preduzetnim detetom koje odbija društvene norme i vidi svet iz narodnih verovanja, te se preobražava "kako bi nešto naučilo", kontekst i estetika Wolfwalkersa nadilaze "red akcije, red humora, red pouke" poznat iz holivudskih crtaća "za male i velike". Junakinja Robin i njen otac-lovac na vukove Englezi su dovedeni u Irsku na talasu brutalne Kromvelove okupacije, pridošlice u prostoru etničko-političkih tenzija. Kromvel je verski fanatik koji, pripitomljujući vukove i odbacujući paganska verovanja, zapravo pripitomljava irski narod. Takođe je snažan prikaz društvenog pritiska na pretvaranje devojaka u sluškinje, koje opslužuju maskulini ratnički poredak.

Nos ili zavera odmetnika legendarnog ruskog animatora Andreja Hržanovskog možda je i najveća priča konkurencije 31. Animafesta.

Nos ili zavera odmetnika, Andrey Khrzhanovsky

Monumentalno umetničko delo, adaptacija avangardne opere Dmitrija Šostakoviča zasnovane na delima Gogolja i drugih klasika, ostvareno je prvenstveno kolažom, ali i mnoštvom drugih tehnika (2D crtež, tuš, igrani i arhivski film, kompjuterska animacija, fotografija i dagerotipija…), a nastajalo je više od pola veka. U trodelnom spektaklu ruske kulture i istorije susreću se, pored autora Nosa, Mejerhold, Ejzenštejn, Bulgakov, Staljin i ceo Centralni komitet kako bi "raspravili" razlike između formalističke i realističke umetnosti. Na tom satiričnom, farsičnom preseku avangarde i postmoderne upadljivo se ističu konstruktivizam, futurizam i piktorijalni realizam sa elementima nadrealizma i montaže atrakcija, ali nemoguće je nabrojati sve tehnike, perspektive, istorijske i fiktivne ličnosti, muzičke i i likovne uticaje tog gesamtkunstwerka. Sigurno je jedino da se temelji na polifoniji i polihistoriji koja ne beži od diskontinuiteta, te da u svojoj mnoštvenosti daje novo značenje sintagmi "prštava referencijalnost".

Vokalne akrobacije, disharmonija i atonalnost prvi deo filma čine zahtevnom "pljuskom društvenom ukusu", ali uz olakšavajuću okolnost oporog intertekstualnog humora i pobornici klasičnog izraza trebalo bi da izdrže do drugoga čina koji nakon romantične minijature između Bulgakova i Staljina donosi, i dalje u formi opere, zaumni obračun socrealističkih tendencija s avangardom. Ovde se, međutim, uz uplive narodne muzike uglazbljuju socrealistički manifesti, uključujući i tekst samoga Vožda oko koga plaze poznata lica Jagode, Ždanova, Kaganoviča, Molotova, Mikojana i dr. Dobitnik nagrade žirija u Anesiju, film završava otrežnjujućim arhivskim podsećanjem na mučene, zatvarane i ubijane umetnike. Hržanovski, koji je diplomirao kod Leva Kulješova i blisko sarađivao s Jurijem Norštejnom u okviru studija SHAR, još je 1960-ih u svojim filmovima kritikovao komunističku birokratiju (Živio jednom Kozjavin, Ormar), te potpisuje i prvi zabranjeni sovjetski animirani film Staklena harmonika zbog kojeg je služio prisilni dvogodišnji vojni rok. Na Zapadu se, međutim, proslavio tek 2000-ih filmom Soba i pol o Josifu Brodskom, čiji je Nos svojevrsni nastavak.

Sa Sandensa preko Berlinala stiže ambiciozna američka psihodelična eksplozija alegorijske fantastike Cryptozoo Dasha Shawa koji, u skladu s tematskim programom Animafesta, usko sarađuje sa suprugom Jane Samborski kao glavnom animatorkom. Premisa o zaštitnici mitoloških bića, veterinarki motivisanoj iskustvom iz detinjstva, te sponzorisanoj ostareloj meceni – vlasnici svojevrsnog zoološkog vrta / tematskog parka / skloništa – alegorija je o odstranjivanju šezdesetosmaških snova i utopijskog kontrakulturnog impulsa iz zapadne civilizacije u korist vojno-industrijske paradigme. Stoga je to u dobroj meri i priča o nasilju.

Nadrealizam, apsurd i groteska često se spominju pri opisu savremenog kratkog umetničkog animiranog filma, ali dugometražna animacija mnogo im je manje sklona. Zato organizatori posebno ističu globalni medijski odjek poljskog filma Uništi to i odlazi iz ovog grada Mariusza Wilczyńskog. Posle 14 godina dugog procesa stvaranja, taj autobiografski, fragmentirani film o sećanju, starosti, telu, umiranju, porodičnom životu, odgoju i rastanku od bližnjih, još je jedno kapitalno delo u konkurenciji s hibridnom formom, jer koristi kolaž, crtež na papiru, 2D, 3D itd.

U vremenu računarske animacije samostalni dugometražni projekti nisu više toliko retki, ali su i dalje divljenja vredni i iznimni napori ostvarivi jedino uz golema odricanja i ustrajnost. Čileanski autor Gabriel Verdugo Soto upustio se u jedno takvo, sedam godina dugo putovanje filmom Elulu. Teorija superstruna s klasičnom pretpostavkom o ljubavi koja nadilazi ontološke nivoe (čime je njen efekat na gledaoca jači), naučno-fantastična je premisa tog tihog, nežnog i emocionalnog filma o povratku kući i sećanjima na detinjstvo s prerano preminulom majkom. Soto koristi kombinaciju 2D-a i 3D-a, fotografija, igranog filma i stop animacije da bi u programima Blender, GIMP i Krita bez dijaloga ispričao priču o nezaposlenom fizičaru i dogodovštinama njegove umanjene mame s mačkama i multidimenzionalnim bićima koja su kontrolom entropije svesti događaje i pokrenula.

Elulu, Gabriel Verdugo Soto

Félix Dufour-Laperrière se, nakon odlično primljenog Ville Neuvea, vraća novim filmom Arhipelag posvećenim omiljenom mu kvebeškom području. Psihogeografski, poetski animirani dokumentarac i etnografski film sa elementima filma-eseja i filma-stanja na način leve obale novog talasa slavi tamošnje toponime putujući rekom Sent Lorens i njenim ostrvima, ali i brojnim gradovima i gradićima do kojih stiže železnicom.

Iako realizovan uz pomoć čak 12 različitih autorskih tehnika, film se ne razmeće formom i zadržava misaonost, meditativnost i dominantne odnose crnog i belog s ređim upečatljivim uplivima boje, ne podsećajući ni u jednom trenutku na kakav postmoderni pastiš. Mapiranje i re-mapiranje prostora ostvareno je, na primer, animiranim siluetama kroz koje se naziru dokumentarni, arhivski i edukativni segmenti povremeno impregnirani novim crtanim slojem. Takav postupak sugeriše prožetost krajolika i identiteta na filozofski način dodatno potenciran enigmatičnim monolozima i dijalozima, ali uz intimno-egzistencijalistički, ne izbegava ni kolektivan, ništa manje melanholičan nivo, istakli su organizatori.

U studentskoj konkurenciji je 45 filmova, a selekcijom, kao i u slučaju Velikog takmičenja, dominira Francuska sa svoje dve slavne škole (Gobelins i Atelier de Sèvres). Uz dela iz najbolje škole animacije kojoj se priređuje i retrospektiva na koju je besplatan ulaz (Luzern), organizatori ističu i poljske filmove iz Łođa i Poznanja.

Žiri za studentski i hrvatski film objedinjen je, a čine ga italijanska profesorka i kustoskinja Paola Bristot, umetnički direktor kosovskog festivala Anibar Petrit Gora i hrvatski autor i producent Denis Alenti.

Središnji retrospektivni program Majstori animacije posvećen je Ralphu Bakshiju – dobitniku Nagrade za životno delo Animafesta 2021, koji zbog poodmaklih godina neće moći lično da preuzme to priznanje, ali će putem video-linka održati predavanje i razgovarati s publikom u 9. juna u Teatru &TD. Uz njegovo najpoznatije delo – kultnog, lascivnog i satiričnog Mačka Fritza, zasnovanog na stripu Roberta Crumba, Animafest prikazuje i njegov velebni ep Gospodar prstenova, te Bakshijev kritički najbolje primljeni film Gužva, koji upotpunjuje sliku o tom beskompromisnom velikanu stvaralačke slobode čiji je uticaj na globalne trendove (pa tako i na Petera Jacksona) bio i ostao nemerljiv.

Mačak Fritz, Ralph Bakshi

Retrospektivni program 31. Animafesta posvećen je i Zagrebačkoj školi crtanog filma, pri čemu je Borivoj Dovniković Bordo ovoga puta posegnuo u 1973.

Za takmičarski program VR animacije u Galeriji SC okupljeni su najsavremeniji uređaji koji omogućavaju prikaz te vrste umetnosti, kao i proširene instalacije pojedinih autora.

Opsežan tematski program posvećen je ljubavi u animaciji – temi koja zaokuplja svakog čoveka, pa tako i stvaraoce animiranog filma. Od klasičnih, ozbiljnih i duhovitih prikaza “hronologije ljubavi” (prvi susret, vrhunac i prekid), preko autora i autorki koji su profesionalnu saradnju izdigli i na privatannivo, do erotike kojom danas, kada je njeno prikazivanje slobodnije i prihvaćenije, caruje ženska perspektiva – reč je o tri celine i osam programa.

Noć na pustoj gori, Alexandre Alexéieff, Claire Parker

Umetnički direktor Animafesta ističe majstore “crtane zaljubljenosti” Alexandrea Alexeieffa i Claire Parker, Joy Batchelor i Johna Halasa, Olgu i Priita Pärna, Abija Feijóa i Reginu Pessou, Ivanu Bošnjak i Thomasa Johnsona, Renatu Gąsiorowsku i Lori Malépart-Traversy.

Prva celina bavi se klasičnom ljubavlju, prateći "hronološki" nastanak, vrhunac i kraj veze u segmentima "Kad smo se sreli", "Plamen ljubavi" i "Slomljeno srce". Tu je klasik Papageno velike Lotte Reiniger iz 1935. godine koji se u Tuškancu prikazuje s 35-milimetarske kopije, ali su u toj celini i svevremena ostvarenja kao što su Jednoga dana Marie Paccou ili Vukovi Rafaela Sommerhaldera. Neki filmovi donose urnebesno viđenje prekida, kao 12 godina Daniela Nockea, drugi su veći od života, kao što je bila sudbina glavnih junaka u U susedstvu grada Joška Marušića, dok treći obrađuju ljubav preko mreže, specifičnu za današnje vreme, poput Bujice ljubavi Seana Buckelewa. Organizatori podsećaju i na Animafestovu pobednicu Yumi Joung (Ljubavne igre), kao i na dopadljivu minijaturu Kirsten Lepore Zdravo, stranče, Nemoguće figure i druge priče II Marte Pajek, Repete Michaele Pavlátove, Mravlju pesmu Saše Svirskog, Dva na dva Jelene Oroz...

Zdravo stranče, Kirsten Lepore

Druga celina "ménage à deux" posvećena je animatorskim parovima, umetnicima koji su isprepleli privatne i profesionalne živote zajedno kreirajući filmove. U toj tematskoj celini neki su od najpoznatijih supružnika i partnera iz istorije i sadašnjosti animacije: izumitelji pinscreena (igličastih ekrana) iz 1930-ih Alexandre Alexeieff i Claire Parker (Noć na pustoj gori), Joy Batchelor i John Halas (Automania 2000), koji su obeležili sredinu 20. stoleća, Olga i Priit Pärn čija je humana groteska daleko nadrasla estonske granice (Piloti na povratku kući), Abi Feijó i Regina Pessoa koji su obeležili portugalsku animaciju (Tragična priča sa sretnim završetkom), dva puta za Oskara nominovane majstorice gvaša Wendy Tilby i Amanda Forbis (Kad zora svane), Michelle i Uri Kranot (Šuplja zemlja) koji danas oduševljavaju VR projektima. Tu su i Paul i Sandra Fierlinger, Joanna Quinn i Les Mills, Ivana Bošnjak i Thomas Johnson, Chintis Lundgren i Draško Ivezić, Alison Snowden i David Fine, Ana Nedeljković i Nikola Majdak Jr., John i Faith Hubley, Emma De Swaef i Marc James Roels, Ru Kuwahata i Max Porter..

Za treću tematsku celinu "Požuda", tj. erotiku u animaciji, nekad su se na festivalima rezervisali termini nakon ponoći. Ta je tabu tema dugo bila obrađivana prvenstveno kroz geg i humor, ali u poslednjih tridesetak godina senzualnija, lascivnija i eksplicitnija oslikavanja telesne ljubavi postaju prihvaćeni standard. U skladu, pak, s velikim porastom broja autorki u poslednje dve decenije erotika zadobija distinktivnu perspektivu, s daleko većom samosvešću, te često i sa konkretnijom i hrabrijom reprezentacijom. Signe Baumane (Teat Beat of Sex Ep. 1-3) s Joannom Quinn (Ženski provod) predvodnica je generacije koja je započela taj obrt koji se danas na novi način odražava i u filmovima mlađih autorki, poput Renate Gąsiorowske (Mačkica), Lori Malépart-Traversy (Klitoris) ili Sawako Kabuki (Nemoj reći mami). Savremeno žensko viđenje tela i seksualnosti može se, međutim, protegnuti i na prošlost (Konkubinina gozba, Hefang Wei), te poslužiti kao polazna tačka posve idiosinkratične senzualnosti (Futon, Yoriko Mizushiri). Posebni povesni, izrazito nekorektni kuriozum predstavlja pak američki pornografski nemi film iz 1928. godine Eveready Harton u Zakopanom blagu grupe anonimnih autora. Navodno nastao kao projekat tri velika studija za potrebe zabave u čast Winsora McCaya, film je razvijen u kubanskoj laboratoriji, te je izazvao salve smeha pri prvom, privatnom prikazivanju.

Eveready Harton u Zakopanom blagu, grupa anonimnih autora

Već tradicionalna izložba “Iza kulisa” (Behind The Scenes), koja okuplja ekskluzivne likovne making of radove autora Velikog takmičenja, problematizuje animaciju u galerijskom kontekstu, a ove godine je proširena i na učesnike studetnskog takmičarskog programa, pa ukupno okuplja 62 autora. Osim u Galeriji ULUPUH, izložba “Iza kulisa”, čija je kustoskinja Paola Orlić, biće održana i u Galeriji Studentskog centra.

Animafest je već godinama prepoznatljiv i po open-air događajima, počev od pretprograma u dvorištu ALU od 4. do 6. juna, do programa tokom završnog vikenda na Ljetnjoj pozornici Tuškanac,.

Besplatan ulaz je i na Animafestov PRO međunarodni simpozijum o savremenoj animaciji Animafest Scanner VIII, na kojem će uvodno predavanje 8. juna u bioskopu Tuškanac održati dobitnik festivalske Nagrade za izuzetan doprinos proučavanju animacije Xavier Kawa-Topor. Profesionalni segment čine i masterklasovi, predavanja i prezentacije, kao i intenzivna radionica za razvoj regionalnih video-igara i promocije tri knjiga.

Takmičarski program za decu najavljen je, osim u bioskopskim dvoranama, i onlajn, a hibridnim formatom, koji je osmislila medijska psihološkinja Martina Peštaj, organizatori žele da približe filmove što većem broju najmlađih gledalaca.

Program za decu i mlade sadrži gotovo sto filmova, a najvećim delom biće održan u Tuškancu.

Festivalski program biće održan u bioskopima SC, Tuškanac, Teatru &TD, na Letnjoj pozornici Tuškanac, te na drugim gradskim lokacijama, a izbor iz bogatog programa biće prikazan i u Ljetnom kinu Bačvice u Splitu 11. i 12. juna, te u Art kinu u Rijeci 12. i 13. juna.

Špicu i ilustraciju za 31. Animfest osmislila je Jelena Oroz.

Festivalski sajt je animafest.hr, a program se nalazi i u Kalendaru portala SEEcult.org.

(SEEcult.org)