Beograd iz 30-ih u Pordenoneu
Film “Beograd, prestonica Kralјevine Jugoslavije” reditelјa Vojina Đorđevića iz 1932. godine, najznačajnije filmsko ostvarenje o Beogradu između dva svetska rata, biće prikazan 6. oktobra na 35. Festivalu nemog filma u Pordenoneu u Italiji, saopštila je Jugoslovenska kinoteka.
Stručnjaci Jugoslovenske kinoteke radili su na pripremi digitalne kopije tog 56-minutnog filma nekoliko prethodnih meseci.
Đorđevićev film imaće beogradsku premijeru početkom 2017. godine, najavila je Kinoteka.
Svečana premijera prvog velikog domaćeg filma o Beogradu kao glavnom gradu bivše Jugoslavije održana je u prepunom bioskopu Uranija sredinom marta 1932. godine, i to čitava dva meseca posle novinarske premijere. Autor filma Vojin M. Đorđević (1897-1985) bio je poznati novinar, fotograf i istoričar filma, a u tom trenutku i generalni sekretar Državne filmske centrale u Beogradu. Kako je naveo Aleksandar Saša Erdeljanović u tekstu za katalog festivala u Pordenoneu, Đorđević je nekoliko godina ranije započeo snimanje kraćeg dokumentarnog filma o Beogradu, ali je morao odustati zbog nedostatka finansijskih sredstava.
U međuvremenu, 1931. godine, stvoren je “Jugoslovenski prosvetni film”, snažno filmsko preduzeće sa sedištima u Beogradu i Zagrebu, koje je imalo povlašćen položaj i podršku zvanične vlasti. Ubrzo je Đorđević u njemu dobio značajnu finansijsku i drugu podršku za svoj višegodišnji projekat.
U vreme novinarske premijere sredinom januara 1932. godine, film koji je poznat i po alternativnom naslovu “Beograd na razmeđu Istoka i Zapada” bio je dugačak 2.050 metara, a onda je za pravu, martovsku premijeru skraćen na oko 1.500 metara.
Posle novinarske premijere, izveštač lista Beogradske opštinske novine napisao je o filmu: “On prikazuje prestonicu kakva je bila i kakva je danas, on je jedan deo njene istorije, kao što je veran dokument njenog današnjeg intenzivnog života, modernog razvoja, izgradnje, dinamike velikog napretka, značajne uloge u državnom, narodnom i međunarodnom životu. Beograd koji nestaje i Beograd koji se rađa, Beograd kako napreduje, sa živošću pred kojom zastaju stranci, Beograd kako živi, od jutra do mraka”.
Iako su reakcije bile uglavnom pozitivne, kritičari su smatrali da je film predugačak, da mu “fali osnovna linija” i da se zbog nepotrebnih ponavljanja pojedinih stvari, ali i da bi bio razumljiv strancima, mora dosta skratiti.
Kao kompromisno rešenje, verzija sa martovske premijere kraća je za više od 500 metara, a primljena je mnogo povoljnije, o čemu govori i afirmativan tekst kritičara politički uticajnog dnevnika Vreme: “U seriji snimaka koji predstavljaju razne izglede i delove varoši, velelepne građevine, saobraćaj, parkove, znamenitosti i spomenike, ulični život, zanimljivosti, izletišta, pristaništa, svečanosti, sportski život, radove na modernizovanju prestonice i dr., prikazan je celokupni spoljašnji izgled Beograda… Posle sitnih fragmentarnih filmova bez osobitog značaja po opšti prikaz varoši, ‘Jugoslovenski prosvetni film’, najveće naše preduzeće za proizvodnju filmova stvorilo je, najzad, jedan film o Beogradu koji u celosti prikazuje život, stvaranje, vidike, istoriju i lepote naše prestonice”.
Beograd – prestonica Kraljevine Jugoslavije, Vojin Đorđević, 1932. (Jugoslovenska kinoteka)
Sa današnje tačke gledišta, kako je naveo Erdeljanović, čini se da je taj pionirski poduhvat u vremenu svog nastanka bio i pomalo nepravedno napadan i kritikovan, jer iako ni idejno, ni stilski nije pretendovao da liči na značajne eksperimente o “simfonijama gradova” - kakvi su “Samo sati” Alberta Kalvakantija iz 1926. i “Berlin - simfonija velegrada” Valtera Rutmana iz 1927. godine, nesumnjivo je izgradio na osoben, dokumentaristički način filmsku fresku Beograda, grada spone Istoka i Zapada, koji je iz turske kaldrme i vlažnih kuća od blata uskočio na asfalt i moderne višespratnice, izdigavši se kao feniks iz pepela posle strahovitog uništenja i pljačkanja u Prvom svetskom ratu.
Nova kopija filma napravljena je sa šest rolni radne kopije u kojoj su kadrovi bili potpuno izmešani i nisu postojali međunatpisi. Oni su iskorišćeni iz sačuvanog originalnog scenarija Vojina Đorđevića i svi se nalaze u novoj kopiju iako neki kadrovi filma u vezi sa njima danas ne postoje.
Festival u Pordenoneu je prva, najveća i najznačajnija međunarodna manifestacija posvećena nemom filmu iz prvih 30 godina istorije kinematografije.
Jugoslovenska kinoteka je i ranije učestvovala na tom festivalu, na kojem je predstavila, između ostalog, i prvi srpski igrani film "Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa" Ilije Stanojevića iz 1911. godine, kao i dokumentarce "Jedna seoska srpska svadba" (19110 i "Letenje avijatičara Đovanija Vidmera na Banjici" (1912), u produkciji Svetozara Botorića, te igrani ep "Ulrih Celjski i Vladislav Hunjadi" i dokumentarni film "Trke na Banjici", oba iz 1911. iz Botorićeve kolekcije.
(SEEcult.org)
