Božanska proporcija Marije Dragojlović

Umetnica Marija Dragojlović predstavlja se u Likovnoj galeriji Kulturnog centra Beograda izložbom “La divina proportione” sa slikama sedam mora, koje su zasnovane na matematičkom proračunu savršene proporcije, odnosno “zlatnog preseka”. U vođenju za SEEcult.org kroz izložbu, Marija Dragojlović navodi da morski horizont za nju znači svojevrsno pribežište u današnjem užasnom trenutku civilizacije, koji doživljava kao svojevrsnu osvetu planete. Filozof Jovan Čekić, jedan od autora tekstova u katalogu, vidi u instalaciji Marije Dragojlović svojevrsnu opomenu o neophodnosti preispitivanja horizonata današnje civilizacije.

Zainteresovana za geometriju još od gimnazijskih dana, Mariju Dragojlović odavno privlači fenomen “zlatnog preseka”, na kojem su i zasnovane slike mora i neba, a predstavljen je na ulazu u Likovnu galeriju i kao poseban crtež.

Foto: SEEcult

Profesor Matematičkog fakulteta Zoran Lučić, koji je i sam odavno zainteresovan za “zlatni presek”, pomogao je Mariji Dragojlović da dobije savršenu proporciju kao okvir u koji je smestila “svoja neba i mora”.

Izložba je nazvana prema knjizi fra Luke Pačolija “De divina proportione”, objavljenoj u Veneciji 1509. godine. Njen prvi deo, posvećen Ludoviku Sforci, odnosi se na teoriju geometrijskih proporcija, pre svega na “zlatni presek”. Prvi deo rasprave “De divina proportione”, kako podseća Zoran Lučić u svojoj knjizi “Ogledi iz istorije antičke geometrije”, Pačoli je napisao između 1496. i 1499. godine pod uticajem dvojice slavnih umetnika, njegovih prijatelja. Prvi je bio Pjero dela Frančeska, koji mu je bio i učitelj, a drugi je Leonardo da Vinči. Njih dvojica i sami su bili poznavaoci geometrije i mnoga geometrijska znanja, između ostalog i “zlatni presek”, koristili su u slikarstvu.

Marija Dragojlović oduvek je želela da vidi Severno more, ali je, kako navodi u vođenju, Mediteran njen “krug kredom” - njena kultura. Budući da ju je Mediteran uvek asocirao na plavo, svetlo, vrelinu, sa horizontom koji se gotovo ne vidi od silne toplote i isparavanja, Sredozemno more je na izložbi i predstavljeno izdvojeno i pod jačim svetlom, blještavo.

Izložba obuhvata i horizonte Mramornog, Crvenog, Crnog, Mrtvog i Sargaškog mora – jedinog na svetu koje nema kopno, već je njegova mirna voda uokvirena strujama, zbog čega ga i zovu “zonom tišine”. Posebno je i zbog toga što jegulje po nekoliko godina putuju do njega da bi se tu mrestile i umrle.

Foto: SEEcult

Sargaškom moru posvećen je i tekst Simone Čupić u katalogu izložbe, zamišljen kao dodatak na slovo “S” u monografiji “Inventarska kutija Marije Dragojlović“ (2015). “Marijina mora”, kako je navela, premda nisu klasična, jesu geometrijski kontrolisana; apstraktne predstave neograničenog prostora gde je horizontalnost izjednačena sa uzvišenošću.

“Kod Hida, i drugih luminista, srećemo pripadajući duh vremena, ‘idealizaciju prirode istovremenu sa industrijalizacijom; veru u neizbežnost budućnosti i selektivno sećanje na prošlost’. Šta kod Marije Dragojlović označava kontrolisana izvesnost zlatnog preseka, u vremenu ekoloških katastrofa, megalomanskih projekata i budućnosti čiju neizbežnost je smenila neizvesnost? I na ovim slikama, kao i ranije, ona gleda. Pomno posmatra. Ovog puta, međutim, predmet tog pogled nisu surogati čovekovog prisustva. Inverzija se uočava i u pristupu naraciji. Ako su prethodno male stvari monumentalizovane, sada se velike prevode u intimno. Ranije su predmeti uveličavani, dok su mora sada ‘umanjena’. Za kordinatama je posegla ‘da se ne izgubi’, tragajući za ‘linijom zlatnog preseka i božanskom proporcijom’. A gde bi drugde moglo - pita se - biti ishodište tog puta osim u nebu i vodi, iskonu i prapočetku svega, savršenstvu odnosa, pogledu koji je uvek prikovan za horizont…”, navela je Simona Čupić u tekstu “Slovo S: Sargaško more”.

Foto: Goranka Matić

Prema navodima Jovana Čekića, instalacija Marije Dragojlović, preciznim ponavljanjem horizonta, kao da “opominje da je u dobu antropocena, možda više nego ikada u dosadašnjoj istoriji, neophodno da čovečanstvo preispita vlastite horizonte”.

“Sa antropocenom čovek postaje geološka sila čija nekontrolisana aktivnost, što je osnovni obrazac preduzetničkog kapitalizma i ideologije nesputanog rasta, može da naruši funkcionisanje kompleksnog sistema zemlje”, naveo je Čekić, ukazujući i da se metafora horizonta koristi kako bi se predstavila otvorenost ili zatvorenost perspektiva.

“Sa novovekovnom idejom napretka, shvaćenog kao permanentno prekoračenje granice, sa novim tehnologijama kao i delimitacijom prostora i vremena koju donosi globalizacija, dominira dinamički horizont tehničke civilizacije koji paradoksalno dovodi do implozije horizonta. U XXI veku, kada se ideja napretka izjednačava sa neograničenom inovacijom, transgresija postaje permanentna, što ne samo da je promenilo karakter granice i horizonta, već je dovelo do njegovog konačnog ukidanja. Estetika moderne ocrtava jednu novu realnost, a to je život u svetu bez horizonta. Istovremeno sa nezaustavljivim razvojem novih tehnologija, (info, nano, bio, neuro… tehne) nameće se neophodnost drugačijeg promišljanja otvorenog i zatvorenog horizonta, kako bi se ocrtala duboka promena ne samo našeg odnosa prema svetu, već i samog sveta”, naveo je Čekić.

Foto: Goranka Matić

Izložba “La divina proportione”, kako je naveo Čekić, suočava posmatrača sa apsolutnim horizontom, istovremeno otvarajući pukotinu između događaja, onaj međuprostor kada se ništa ne događa, čime se stvaraju uslovi za sagledavanje samog toka vremena (longterm thinking) izvan ubrzanog života savremenog čoveka (short term thinking). Tek izvan hronosa, izvan hronološkog vremena, postaje moguće sagledati ne-linearno ustrojstvo sveta kao mreže događaja čije kompleksno tkanje čovek svojim aktivnostima u svakom trenutku može nepovratno da naruši.

“Utoliko je mesto posmatrača marginalno, kako bi se na taj način dominantni, davno već normalizovani antropocentrični pogled destabilizovao a homosapijens preispitao vlastito mesto u svetu. Uvučen u ovu instalaciju, posmatrač prestaje da biva subjekt koji kontemplira beskraj što se otvara sa ocrtavanjem apsolutnog horizonta, već postaje singularnost koja se suočava sa vidljivim i nevidljivim, saopštivim i nesaopštivim.

Upravo kada se ništa ne događa i kada se singularnost izmesti izvan fiksne tačke gledišta ona biva u mogućnosti da sagleda svet kao kompleksnu mrežu i splet bezbrojnih događaja. Samo tako homo sapiens prestaje da bude subjekt kao “merilo svih stvari” i “tačka svih povezivanja” već postaje singularnost, dakle jedno od mnogih čvorišta sveta kao klastera kompleksnih mreža događaja. Poput fraktala upisanog u “božansku proporciju” koja prožima samo ustrojstvo sveta, singularnost je tek slabašni blesak unutar fluxa postajanja, naveo je Čekić.

Foto: SEEcult

Na drugoj strani, kako je dodao, instalacija “La divina proportione” upravo upućuje koliko događanja ostaje nevidljivo i nesaopštivo, u potpunosti izvan našeg “horizonta događaja”. U tom slučaju horizont homo sapiensa određen je njegovim čulima koja predstavljaju filter koji ne propušta ništa što nije formirano od samih čula. Ovaj konstruktivistički pristup, prema kome nam je svet dostupan samo kao učinak naše interpretativne delatnosti, sa razvojem civilizacije neminovno pretpostavlja upotrebu neke tehne. Tako da će ono što se sada čini apstraktno i nepristupačno biti dekodirano kako bi se oni nevidljivi i nesaopštivi događaji učinili vidljivim i saopštivim, na neki za nas još uvek nepoznat način. Utoliko instalacija sa sedam mora – sledeći opasku Artura Klarka (Arthur Clarke) da je “svaku dovoljno naprednu tehnologiju nemoguće razlikovati od magije” (any sufficiently advanced technology is indistinguishable from magic) – zadržava momenat bajkovitog i magijskog.

“Ne postoji samo jedna perspektiva, niti samo jedan ograničavajući horizont, sa kojeg je moguće sagledati svu kompleksnost multiverzuma, već postoji mnoštvo mogućnosti koje, zahvaljujući nekoj novoj tehne pripremaju um za radikalno drugačije perspektive. Možda ćemo tek tada, ulazeći u epohu novacena, u kojoj homo sapiens gradi nove i neočekivane sklopove sa inteligentnim mašinama, kako to predviđa Džejms Lavlok, biti u stanju da se približimo onom božanskom. Tek ćemo sa nastankom tih neobičnih sklopova naslutiti svu složenost ‘božanske proporcije’ koja poput kakve multidimenzionalne rešetke stvara prostor za nastajanje kompleksnih interakcija događaja iz čijih preplitanja nastaje mnoštvo svetova”, naveo je Čekić u tekstu u katalogu “Horizont mnoštva”.

Foto: Goranka Matić

Marija Dragojlović (1950, Jugoslavija) je diplomirala i magistrirala 1977. godine na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu, na kojem je od 1985. godine i radila do odlaska u penziju (od 1996. kao vanredni, a od 1998. kao redovni profesor).

Imala je niz samostalnih izložbi, a izlagala je na brojnim grupnim izložbama u zemlji i inostranstvu.

Dobitnica je više nagrada, među kojima su nagrade za slikarstvo Oktobarskog salona 1984. i Memorijala Nadežde Petrović 1984, nagrada iz Fonda “Ivan Tabaković” 2007, “Politikina” nagrada 2010. i nagrada “Sava Šumanović” 2016. Dela joj se nalaze u Muzeju savremene umetnosti u Beogradu, Narodnom muzeju, Muzeju grada Beograda i Muzeju Cepter, MSUV u Novom Sadu, MSURS u Banjaluci, Narodnom muzeju u Somboru, Narodnom muzeju u Kruševcu, Galeriji “Nadežda Petrović” u Čačku, Galeriji savremene umetnosti u Nišu, Galeriji savremene umetnosti u Zenjaninu, Narodnom muzeju u Vranju, Savremenoj galeriji u Aranđelovcu… kao i u privatnim kolekcijama.

Izložba “La divina proportione” u Likovnoj galeriji KCB-a otvorena je do 7. oktobra.

*Naslovna fotografija: Goranka Matić

(SEEcult.org)