Budućnost, iz početka
Umetnik Nemanja Nikolić, čija je izložba “Psihopolitike” u toku u Galeriji Rima u Beogradu, predstavlja se od 29. juna i projektom “Budućnost, iz početka” u Likovnoj galeriji Kulturnog centra Beograda, u čijem je središtu video rad “The Plot” (Zaplet), nastao na osnovu više stotina crteža preuzetih uglavnom iz američkih i britanskih filmova snimljenih tokom Hladnog rata.
Reč je o dosad najsloženijem projektu Nikolića, jednog od osnivača Umetničkog prostora U10 u Beogradu.
Film “The Plot” Nikolić je razvijao tokom protekle tri godine kroz dugotrajan proces postepenog i strpljivog konstituisanja zbirke od oko 5.000 crteža sekvenci i kadrova preuzetih iz više od stotinu kinematografskih ostvarenja nastalih tokom perioda Hladnog rata (1947-1989/91) u studijima velikih filmskih produkcija SAD i Velike Britanije. Film predstavlja polazište Nikolićeve umetničke prakse u celini, čiju okosnicu čini istraživanje odnosa filmske i tradicionalne likovne umetnosti.
Kroz seriju intermedijalnih radova, u kojima kombinuje kinematografske elemente sa crtežom, zvukom i tekstom, kao i remedijacijom filmskih ritmova u polju geometrijske apstrakcije tradicionalnog slikarskog medija, Nikolićeva umetnička praksa se nadovezuje, kako je to primetio teoretičar umetnosti Stevan Vuković, na tradiciju “avangardnih praksi jugoslovenskih umetnika sa fokusom na eksperimentalnim istraživanjima u polju pokretnih slika”, navela je u tekstu za katalog Svetlana Jevtović Montua.
State security service, tuš i akrilik na papiru, 2023, 257x192 cm
Taj korpus crteža, izvedenih u tehnici tuša, uz povremenu upotrebu ugljena i krede na papiru i crnim tablama, montažnim postupkom uklopljen je u 168 animiranih sekvenci koje sačinjavaju zvučni animirani film “The Plot”.
Složeni postupak nastajanja rada može se razložiti na nekoliko faza: prva je predstavljala odabir filmova i odgovarajućih sekvenci koje će biti tretirane u mediju crteža. Istovremeno, Nikolić je prikupljao i birao knjige, enciklopedije, kartografska dokumenta, političke i vojne karte, koje su postale podloga i svojevrsni mizanscen za dekonstrukciju filmskih kadrova. Ta raznorodna građa, koja za temu ima teorijsko promišljanje socijalističkog uređenja, štampana je na teritoriji SFR Jugoslavije u periodu Hladnog rata. Izbor crtanog filmskog motiva i izbor podloge koja varira u formatu, obliku i sadržini, nije nimalo slučajan, već veoma promišljen. Kroz sučeljavanje vizuelnog filmskog motiva i odgovarajuće tematike tekstualne podloge, Nikolić stvara jedno novo semantičko polje slike proširujući na taj način moguće interpretacijske okvire rada.
U sledećoj fazi, sukcesivno fotografisani crteži se uklapaju u nove vizuelne celine animiranog filma. Nacrtane sekvence nisu uvek eksplicitni i dosledni citati scene iz filmova. Nikolić koristi postupak kolaža i montaže spajajući ili akumulirajući nekoliko filmskih scena na istoj ravni. Posledično, animirane sekvence su reorganizovane u novi kolažni narativ. Na taj način sam proces crtanja može se uporediti sa specifičnom formom pisanja cine-graphia, kojom se kroz intertekstualne odnose slike, pokreta i zvuka stvara značenje u nestatičnom filmskom prostoru-vremenu, navela je
Svetlana Jevtović Montua.
Teror (The Plot), tuš na papiru, 2021, 200x150 cm
Nikolićevi ready-made crteži su citati filmskih sekvenci izmešteni iz prvobitnog konteksta. U novom okruženju, oni postaju arhetipske slike specifične tradicije hladnoratovskog filma koje uvode posmatrača u složeni kolažni narativ umetnikovog vlastitog kino-sveta ili imaginarnog muzeja filma. Nikolićeva slobodna ars conbinatoria, koja nastaje u sudaru izrazito ekspresivnog crteža i grubih montažnih rezova, nadovezuje se na umetničke prakse koje još od pojave nadrealističkih foto-kolaža eksperimentišu različitim nenormativnim filmskim tehnologijama i formama izraza kao sredstvima proizvodnje “kino-efekata” ili, prema rečima teoretičara filma Pavla Levija “kina drugim sredstvima”.
U duhu nadrealističkog doživljaja jednog velikog neprekinutog filma u kojem se smenjuju snovi i košmari, Nikolićev animirani filmski narativ uvodi posmatrača kroz tamnu pozadinu malog televizijskog ekrana u intimni prostor spavaće sobe, metaforu psyché, prostor odigravanja košmarne drame u kojoj se susreću ženski i muški junaci njegovog animiranog filma. Dramatične scene bekstva, potere, panike prekidaju tutnjeće kinetičke slike lokomotiva. Eksplozije, avioni, veliki talasi stvaraju filmski vrtlog izuzetne psihološke napetosti koji svoju kulminaciju doživljavaju u sceni pada, simboličnom trenutku buđenja iz sna. Ritam se usporava, scene pune pokreta sada smenjuju ekspresivni statični krupni kadrovi. Probuđeni iz košmarnih snova, Nikolićevi filmski junaci otkrivaju da se nalaze zarobljeni u ekranima televizora, osuđeni na beskrajno posmatranje filma unutar filma unutar filma.
Crteži velikih formata kao derivati samog rada, predstavljaju ujedno i njegovu poslednju fazu. Raspoređeni na nelinearan način u izložbenom prostoru, oni ne prate narativnu nit koju Nikolić razrađuje u samom filmu, niti prikazuju proces dekonstrukcije filmskih kadrova poput sličica (frejmova). Monumentalnim karakterom, lako čitljivim ali intrigantnim sadržajem, pozivaju posmatrača da sam rekonstruiše spekulativni filmski narativ stvarajući novu mrežu asocijacija i relacija predstavljenih elemenata. Ni na tim monumentalnim crtežima, međutim, posmatrač ne nailazi na doslovne citate preuzete iz filmskih ostvarenja.
I u toj poodmakloj fazi rada, Nikolić nastavlja specifičnu igru ars conbinatoriae filmskog sadržaja, obrađujući, umnožavajući, preklapajući ili akumulirajući na istoj ravni nekoliko međusobno povezanih ili suprotstavljenih filmskih kadrova. Na taj način crtež se pomera iz sopstvene statično-ikoničke pozicije u polje slike-pokreta, dinamično performativne forme koja podstiče akciju, fluktuaciju pogleda, pluralitet interpretacija, stvaranje novih narativa.
Nikolićev rad deo je korpusa savremene umetničke prakse koja nastaje na teritoriji nekadašnjeg zajedničkog jugoslovenskog umetničkog prostora i koja, iz perspektive savremenog trenutka, preispituje jugoslovensko nasleđe i specifičnu jugoslovensku vanblokovsku poziciju u kontekstu složenih kulturnih i geopolitičkih odnosa koji su obeležili period Hladnog rata. O dinamičnim godinama jugoslovenske istorije, kada su se u muzejima mogle videti izložbe Pabla Pikasa i američkog pop-arta, a na premijerama filmova pojavljivale holivudske zvezde, Nikolić saznaje posredno dok odrasta tokom 90-ih godina na ruševinama nekadašnje države u atmosferi sveopšteg istorijskog revizionizma.
Kao što se to često dešava u snovima, spajaju se na izgled nespojivi elementi: ravnice Indijane po kojima trči Keri Grant bežeći od aviona pretvaraju se u kartografske prikaze socijalističke Jugoslavije dok vozovi tutnje po stranicama biografija nekadašnjeg doživotnog jugoslovenskog predsednika Josipa Broza Tita.
Izložba “Budućnost, iz početka” biće otvorena u Likovnoj galeriji KCB-a od 29. juna do 5. avgusta, dok je Nikolićeva izložba "Psihopolitike" u Rimi otvorena do 8. jula.
*Rad na naslovnoj fotografiji: Politička ideologija, 2023.
(SEEcult.org)
