Dve decenije Bijenala umetnosti minijature

Jubilarno, 10. Međunarodno bijenale umetnosti minijature - MBUM u Gornjem Milanovcu predstavlja gotovo hiljadu radova odabranih na osnovu konkursa, uz pet nacionalnih selekcija, posebnu izložbu akademika Vladimira Veličkovića, kao počasnog gosta, te prvonagrađene radove sa svih prethodnih bijenala.

Gran prijem jubilarnog MBUM-a ovenčan je Saša Marjanović iz Beograda za crtež olovkom “Pisac” (A Writer).

Bijenale u Modernoj i Likovnoj galeriji Kulturnog centra Gornji Milanovac, kao i Galeriji Muzeja rudničko-takovskog kraja, predstavlja od 24. aprila do najkraće kraja juna, izuzetno bogato mnoštvo umetnosti minijature - izloženo je 948 radova 619 umetnika iz 38 zemalja i pet nacionalnih selekcija u posebnom selektorskom izboru, uz radove akademika Vladimira Veličkovića kao počasnog gosta i prvonagrađene radove sa svih prethodnih bijenala.

Osim Gran prija, dodeljeno je i tradicionalnih devet ravnopravnih nagrada u svim katagorijama i više specijalnih i počasnih priznanja.

Prve nagrade osvojili su: za slikarstvo Dženija Čef (Genia Chef) iz Berlina (Nemačka) - za ulje “Tropska zolja” (Tropical Vesp); za grafiku Marko M. Dragić iz Beograda - za kompjuterski rad “Momenat pre praska” (A Moment Before a Bang); za skulpturu Tomislav Todorović iz Beograda - za delo u kombinovanoj tehnici “Skladište svetlosti 1” (Storage of Light 1) i za crtež Fatimir Zajmi iz Beograda - za digitalni crtež “Očekivanje 1” (Expectation 1).

“Momenat pre praska”, Marko M. Dragić

Za sakralnu umetnost prvu nagradu dobio je Marko Stojanović iz Beograda - za digital print “Oplakivanje Hrista” (Lamentation of Christ); za primenjenu umetnost Jens Balkert iz Areusea (Švajcarska) - za rad u kamenini “Troje nešto” (Three some); za fotografiju Maja Milovanović iz Ostružnice - za digitalnu fotografiju “Porodični album: Hodnik” (Family Album: Staircase); za intermedij Stina Persdoter (Pershdoter) - za digital print “Čisto” (Pure) i za video Niklas Halberg (Niclas Hallberg) - za “Američki san I” (American Dream I), oboje iz Eskilstuna (Švedska).

O nagradama je odlučivao petočlani međunarodni žiri, kojem je predsedavao svestrani umetnik i istoričar kulture, planer, kustos i publicista Rolf Kulc Mekenzi (Rolf Kulz-Mackenzie) iz Berlina (Nemačka), a članovi su bili istoričar umetnosti i kustos Teodor Markoglu (Theodore Markoglou) iz Državnog muzeja savremenih umetnosti (State Museum of Contemporary Art) u Solunu (Grčka), istoričarka umetnosti i samostalna stručna saradnica Sekretarijata za kulturu Skupštine grada Beograda Dragana Palavestra, slikar i grafičar, profesor i dekan Akademije umetnosti Univerziteta u Novom Sadu Zoran Todović, i slikar i profesor Fakulteta umetnosti u Zvečanu Univerziteta u Prištini Žarko Vučković.

“Skladište svetlosti 1”, Tomislav Todorović

Vučković je i predsednik Umetničkog saveta Moderne galerije KC GM, u kojem su i slikar i profesor Fakulteta likovnih umetnosti Univerziteta umetnosti u Beogradu Mileta Prodanović, istoričar umetnosti i kustos Galerije “Remont” u Beogradu Saša Janjić, Dragana Palavestra i Zoran Todović, koji su pregledali ukupno 1.426 radova 801 autora prispelih na konkurs.

Prihvatili su za predstavljanje samo originalna ostvarenja, nastala u minule dve godine i ocenjena kao dela visokog umetničkog i profesionalnog dometa, uz pomoć koordinatora projekta 10. MBUM Branke Vuković, urednika likovnog programa KC Radoša Gačića i svih poslenika te kulturne ustanove Gornjeg Milanovca.

"Pure", Stina Pershdoter

Na jubilarnoj izložbi posebno se predstavljaju selekcije umetnika iz Nemačke, Slovenije, Norveške, Hrvatske i Italije, prema izboru selektora: Jovana Balova, slikara rođenog u Skoplju, koji živi i radi kao nezavisni umetnik u Berlinu; istoričarke umetnosti, likovnog kritičara i direktorke Muzeja Ljubljane Barbare Novaković-Kolenc; svestrane i široko obrazovane umetnice Medlin Park (Madeleine Park), rođene u Stokholmu, koja sada živi i radi u Oslu; istoričarke umetnosti, stručnjaka za komparativnu književnost, kustosa festivala “Vizura aperta” u Momjanu (Istra) i voditeljke stručnog programa društva arhitekata Zagreba Davorke Perić; i istoričara umetnosti, likovnog kritičara, kustosa na projektu “Room del Madre” Muzeja savremene umetnosti u Napulju (Contemporary Art Museum of Donnaregina, Naples).

Svi selektori su i autori tekstova (naslovljenih istim redom) “Cilj, vreme, Berlin...”, “Dvanaest slovenačkih autora”, “Suveniri negde između Berlina i Gugla”, “Minijatura - medij, forma” i “Večni šarm minijature”, u prvoj scesci dvotomnog propratnog kataloga (obima čak 743 stranice, oba dela dvojezično srpsko-engleska, u prevodu Gordane Sekulić i drugih saradnika, sa fotografijama Saše Sekulića, Sime Marića, Branke Vučićević-Vučković i iz Foto arhiva BUM-a), koji počinje uvodnikom Milete Prodanovića, a sadrži i tekst Kulc-Mekenzija “Minijaturna umetnost - od redukcije do naglašenog oblika”.

“American Dream I", Niclas Hallberg

Žiri je od radova sa konkursa i pet selekcija dodelio pohvale ostvarenjima 13 umetnika, koje su poneli Boris Cvijetanović iz Zagreba - za crno-belu “Sferičnu fotografiju” (Spheric Photography) i u istoj kategoriji Jovan Marjanov iz Beograda - za digital print “Bela draperija” (White Drapery) i Sanja Cvetković iz Leskovca - za crno-bele radove “Path” i “Net”; u kategoriji slikarstva Dragana Jovčić iz Beograda - za kolaž “Let Marte Grejem” (Martha Graham’s Flight) i Selma Đulizarević iz Novog Beograda - za rad u komb. tehnici “Portret Dunje K.[aranović]” (The Portrait of Dunja K.); Marija Grahovac iz Beograda - za grafiku “Water Gun” (CGD); Irene Nurli (Irene Nordli) iz Osla - za keramičke skulpture “Supermaneken” i “Porcelanski đavo Isus” (Supermannequin end Porcelain Devil Jesus); Jahija Al-Šeik Kider (Yahya Al-Sheikh Khider) iz Trondhajma - za crtež tušem “Čili br. 1” (Chili No 1); Rudjord Unelan’ Burhil (Rudjord Unneland Borghild) iz Bergena - za rad u kombinovanoj tehnici “Jagnje” (Lamb); Mihaela Štumberger (Michaela Strumberger) iz Berlina - za radove u komb. tehnici “Nestali Đorđe 1” i “Nestali Đorđe 2” (Missing Georges 1 end Missing Georges 2); Dragoljub Anđelković iz Novog Beograda - za skulpturu u komb. tehnici “Ikar” (Icarus); u kategoriji primenjene umetnosti Igor Sabadoš iz Beograda - za rad u porcelanu “Digit-All 1” i u kategoriji intermedija Ana Cerović iz Beograda - za rad u komb. tehnici “San” (Dream).

"Tropical Vesp", Genia Chef

Stalna institucija počasnog gosta rezervisana je za Vladimira Veličkovića, člana Srpske akademije nauka i umetnosti i francuske Akademije lepih umetnosti (Academie des Beaux Arts), nosioca i najviših francuskih odlikovanja u oblasti kulture i umetnosti (Chevalier de la Legion d’Honneur i Comanndeur dans l’ordre des Arts et des Lettres), koji od 1966. živi u Parizu, gde je radio i kao profesor na Ecole Nationale Superiure des Beaux Arts - ENSBA (1983-2000), a sada se i u Likovnoj galeriji KC GM predstavlja izložbom radova malog formata.

Katalošku “Belešku o slikarstvu” tog uglednog umetnika potpisuje Jasmina Čubrilo, uz njegovu kratku biografiju.

Glavnu prateća izložba “Dobitnici prvih nagrada. Međunarodni bijenale umetnosti minijature 1989-2008” već naslovom određuje okvire te postavke u Galeriji Muzeja rudničko-takovskog kraja, uključujući dokumentarni pregled i poseban katalog (obima 276 stranica) koji sadrži uvodnik istoričara umetnosti i likovnog kritičara Srete Bošnjaka “20 godina Bijenala kroz prizmu nagrada”, a slede ranije nastali prilozi njegovih kolega, predsednika umetničkih savete i/li žirija Nikole Kusovca “Umetnost kao nada” (1989), Đorđa Kadijevića (1992), Dejana Đorića (1994) i njegov tekst “Povratak minijature” (2006), kao i Srete Bošnjaka (1996), Save Stepanova “Diferentia specifica” (2003) i Dragane Palavestre (2008).

Velike nagrade prethodnih devet Bijenala umetnosti minijature poneli su: pokojna Ljubica Cuca Sokić za temperu na papiru “Bez naziva” (Untitled) i Milan Miletić za ulje na platnu “Sam” (Alone) na prva dva izdanja MBUM 1989. i 1992. godine; potom Božidar Damjanovski za rad u akrilu “Bitka sa kentaurima” (The Battle with Centaurs); pokojni Dragan Mojović za crtež olovkom u boji “Unedravanje” (Bosoming); A. Balasubramaniam iz Indije za bakropis “Uđi...” (Go In...); Veronika Štajner (Veronika Steiner) iz Austrije za rad u komb. tehnici “Knjiga” (Book); Željka Momirov za skulpturu u tehnici livenog olova “Grad” (A City); Željko Tonšić za ulje “Svako ima svoj način” (Everybody Has His Ways) i Anica Vučetić za video “Uočavanje” (Observing).

Katalog podseća i na dobitnike svih prvih nagrada, na početku u šest do sadašnjih devet kategorija.

Bijenale umetnosti minijature nastao je pod uticajem strukovno srodne manifestacije u Torontu (Kanada), gde je gornjomilanovački slikar Milan Miletić pre gotovo dve decenije dobio Gran pri i bio idejni pokretač BUM-a u svom mestu života i stvaranja. Veoma brzo postavši vrlo zapažena i prestižnošću premašivši svoj uzor, MBUM i danas je planetarno najveća i najsveobuhvatnija manifestacija umetnosti malog formata, počev sa prve izložbe od decembra 1989. do kraja januara 1990. godine. Već od trećeg izdanja (1994) dobila je međunarodni karakter.

Osnivači BUM-a (bili) su entuzijasti okupljeni oko tadašnjeg Udruženja likovnih i primenjenih umetnika Gornjeg Milanovca, nezavisni umetnici, prijatelji Bijenala iz nekadašnje izdavačke kuće “Dečje novine”, Muzeja rudničko-takovskog kraja, kao i poslenici Kulturnog centra GM, tada jedine ustanove kulture, umetnosti i vanškolskog obrazovanja u tom gradu i istoimenoj opštini, koja je zvanični i noseći organizator od Petog bijenala (1998) do danas.

Direktor je Nebojša Gojković, koji je i među 11 članova Organizacionog odbora desetog MBUM-a, predvođenog opštinskim čelnicima Mihailom Vučetićem i Milisavom Markovićem, predsednikom SO i zamenikom predsednika opštine, uz Nadicu Vujić-Mitrović, predsednicu Upravnog odbora KC GM.

Jubilarno izdanje MBUM, u prisustvu brojne publike iz zemlje i inostranstva, svečano je otvorio 24. aprila ispred KC Gornjeg Milanovca ministar za državnu upravu i lokalnu samoupravu Srbije Milan Marković, istakavši da bi se svaki grad u Evropi ponosio takvom manifestacijom i potom uručivši Gran pri Saši Marjanoviću, uz nastup učeničkog Ansambla perkusionista Muzičke škole “Stanković” iz Beograda.

Predsednik žirija Kunc Mekenzi potvrdio je visok kvalitet pristiglih radova i dodao da je jedna od vrednosti izražavanja malim formatom u tome što umetnik celokupnu ideju mora da prikaže na maksimalnim dimenzijama 10x10 (ili: 10 puta 10 odnosno 10 sa 10) santimetara, a taj format izloženih eksponata od sedmog izdanja MBUM-a primenjuje se i na propratni katalog, od tada u tvrdom povezu i zaštitnoj kutiji.

Likovna galerija KC GM nedavno je bila i mesto trećeg Minijaturnog bijenala 2010. godine (4-28. marta), čiji je termin pomeren ispred starijeg MBUM-a, namenjenog odraslijim i zrelijim umetnicima. Minijaturno bijenale od tako više nije prateća, već najavna manifestacija, što je u skladu i sa njegovom prirodom, jer na njemu učestvuju oni koji najavljuju našu budućnost - naša deca, kako dirljivo i nežno navodi autorka tog projekta i urednica Valentina Nađ.

Umetnost minijature je umetnost malog formata. Najčešće se smatra da je mali format veličina ljudskog dlana, a za većinu to znači 10 santimetara, dok je veličina dečjeg još manja. Zato deca ovaj “veliki” svet svaki dan “smanjuju” da bi ga sebi približila i tako smanjenog bolje upoznala i ispitala. Na taj dlan taman staje neki autić, kamiončić, lutka ili šerpica (i ponešto drugo), a pošto su bez iskustva, pamćenja i znanja, deca “pipaju” očima, sirovo beleže u materijalu i, bez naročitog zanimanja za formu, često pronalaze suštinu.

Upravo ta suština je uzbudljiva, jer ona dolazi od onih koji su na početku otkrivanja, koji su još uvek radoznali i začuđeni, slobodni i nevini. Njihovi radovi su nam kao takvi dragoceni - vraćaju nam sećanje na sopstveno detinjstvo, sećanje na početak, doba kada smo bili najbliži sebi, ističe Valentina Nađ.

Radove na Minijaturnom bijenalu predstavilo je oko 1.000 učenika iz Gornjeg Milanovca, uzrasta od šest do 19 godina, kao i gosti - predškolci Dečje ustanove “Sunce” i deca iz likovne radionice prijateljskog grada Mušjen (Mosjen) u komuni Vefsn iz Norveške, koja je bratimljenje dopunila i pokroviteljstvom nagrade za grafiku od sedmog MBUM-a 2003.

Stručni žiri dodelio je devet nagrada u tri starosne kategorije: mlađi osnovci, stariji osnovci i srednjoškolci, kao i sedam posebnih priznanja i jednu nagradu za kolekciju.

Žitelji, njihovi gosti ili putnici kroz istorijski i kulturološki živopisan Gornji Milanovac i čitav taj kraj Srbije, tako su u prilici da još najmanje dva meseca pogledaju i postavke 10. MBUM-a u Modernoj galeriji KC -  zgradi Okružnog načelstva u kojoj je i opštinska svečana sala (Trg kneza Mihaila 1, radovi sa konkursa), naspramnoj Likovnoj galeriji KC (dela Vladimira Veličkovića, omaž) i nedalekoj Galeriji Muzeja rudničko-takovskog kraja (video radovi, nacionalne selekcije, prvonagrađeni radovi sa prethodnih izložbi, dokumentarni pregled).

Osim dve decenije od pokretanja MBUM, u Gornjem Milanovcu i šire proslavljaju se i četiri decenije postojanja KCGM, a obeležava se i 195-godišnjica Drugog srpskog ustanka u Takovu.

Generalni pokrovitelji Bijenala umetnosti minijature su Ministarstvo kulture Srbije - posredstvom konkursa za projekte, i Opština Gornji Milanovac, kao osnivač te manifestacije.

MBUM se od devetog izdanja kalendarski povezuje i sa proslavom Dana opštine i sada 195-godišnjicom Drugog srpskog ustanka - 23. aprilom, datumom koji je ovaj put uveličan i otkrivanjem spomenika kraljici Dragi Obrenović, rad akademskog vajara mr Nebojše Savovića Nesa, na mestu gde je nekada bila njena rodna kuća, kao i predajom na upotrebu obnovljene zgrade Gimnazije “Takovski ustanak”.

Svečanost je dopunjena i delima Milovana Vitezovića: monodramom “Kraljica Draga” u izvođenju dramske umetnice Biljane Đurović i scenskim prikazom “Čitanka 1902” u izvođenju dramskog umetnika Lepomira Ivkovića i gimnazijalaca, uz niz drugih dešavanja, poput bratimljenja sa opštinom Kavadarci (Makedonija).

Sajt KCGM i MBUM je www.biennial.kcgm.org.rs

*Foto na vrhu: “Pisac”, Saša Marjanović - Gran pri

Dimitrije Stefanović