Elementi za promišljanje filma

Knjiga “Teorija filmske kritike: Elementi za promišljanje filma” filmologa i publiciste Tomislava Gavrića predstavlja redak primer u srpskom filmskom izdavaštvu zahvaljujući izuzetnoj teorijskoj elaboraciji, erudiciji i analitičkom daru zapažanja autora, ocenjeno je na promociji tog novog izdanja Filmskog centra Srbije.

Ova knjiga sinteze u najboljem smislu reči “zahteva strpljivog i posvećenog čitaoca, koji će uživati u problematizovanju ontologije filma, novim pogledima na autorstvo, ali pre svega na izvanrednim interdisciplinarnim delovima o suodnošenju filma i drugih lepih umetnosti”, istakao je urednik izdavačke delatnosti FCS-a Miroljub Stojanović 4. februara na promociji u Jugoslovenskoj kinoteci, na kojoj su pored autora govorili filmolog i kulturolog dr Ivana Kronja i reditelj i publicista Žarko Dragojević.

Stojanović je podsetio da je, uprkos otežanim uslovima rada FCS-a, 2021. godine objavljeno osam knjiga, a 2020. godine šest, te da među njima ima “nekoliko kapitalnih dela koja i u gotovo gerilskim uslovima knjižarskog poslovanja idu jako dobro, tražene su i izazivaju kako medijsku tako i opštu pažnju”.

Gavrićeva knjiga, prema oceni dr Ivane Kronje, dolazi u pravo vreme za ono što se dešava u domaćoj filmskoj, a i medijskoj industriji.

Reč je o velikom ubrzanju proizvodnje različitih formata – filmskih, televizijskih, reklamnih, o kvantitativnom usponu, a istovremeno o drugačijoj percepciji filma i njegovog dejstva.

“Čini se da se film pretvorio u informaciju. Film za koji je potrebno dugo vreme da se pripremi i snimi postao je protočna informacija, održi se premijera i brzo se zaboravlja. I recenzije se dominantno pojavljuju kao neka vrsta odnosa prema filmu kao informaciji. Film se okreće ka tržištu, ali javlja se odgovor u našoj filmskoj zajednici kroz ovu knjigu, kroz sintezu ideja kojima se godinama bavi Gavrić, kako da obradimo taj fenomen i da se vratimo korenima promišljanja filma”, izjavila je Ivana Kronja.

Gavrićeva knjiga je dragocena jer nas vraća ideji filmske kritike, rekla je ona, podsetivši kako je u nekadašnjoj Jugoslaviji, od 60-ih do 80-ih godina 20 veka, bila važna paradigma filmskog autorstva u evropskom smislu, u okviru koje je i filmski kritičar bio institucija, dok se danas u doba sveopšte komercijalizacije ogroman rad uložen u nastanak jednog filma pretvara u kratkoročnu informaciju, a filmska kritika se često svodi na novinarstvo.

Gavrićeva knjige se kroz 13 poglavlja bavi različitim aspektima teorije umetnosti i teorije filma, a i praktikumom kako da se piše filmska kritika. U teorijskom smislu, kako je ocenila Ivana Kronja, ta studija najviše je orijentisana ka onome što nazivamo ontologijom filma, bićem filma i prirodno se, po senzibilitetu autora, priklanja istoriji umetnosti.

Žarko Dragojević je istakao da je Gavrić filozof po obrazovanju, a i po vokaciji, što se jasno odražava u ovoj obimnoj, vrednoj i značajnoj knjizi.

“Gavrić je i estetičar filma, u onoj meri u kojoj estetiku smatramo delom filozofije. Pored toga je i teoretičar filma, pokazuje sklonost za spekulativno mišljenje na sve moguće teme filmske umetnosti i filma kao medija. Konačno, on je i filmolog, razmišljajući o filmu kao umetnosti upoređuje ga sa drugim, starijim i klasičnim umetnostima, kao što su književnost, slikarstvo, pa i arhitektura”, rekao je Dragojević.

Sve to, kako je ocenio, dato je na pregledan način, u 13 poglavlja od kojih svako ima po desetak odeljaka, gde je “svaki odeljak jedan esej, a svako poglavlje celovita studija”.

Sadržaj dobro ilustruju naslovi poglavlja, među kojima su: “Svet umetničkih dela”, “Kritičar kao epistemolog”, “Da li je scenario umetničko delo?”, “Glumstvo, princip drugog, psiha i etos”, “Fenomenologija gledalaštva”...

Dragojević je istakao da se Gavrić u poziva na veliki broj autora i ukršta njihove stavove, a spisak korišćene literature na kraju knjige objavljen je na više od 20 strana.

Tomislav Gavrić je izjavio da je ova knjiga sinteza njegovog teorijskog rada na filmu, započetog 1975/1976. godine kada je “pošteno iščitao Žana Mitrija, neprevaziđenog teoretičara i estetičara filma”, te je i današnjim mladim ljudima preporučio Mitrijeva četiri toma “Estetika i psihologija filma”, u izdanju nekadašnjeg Instituta za film (danas FCS).

“Još od 1984/1985, kada sam bio zadojen semiologijom filma profesora Dušana Stojanovića, zastupam tezu da je film sintetička umetnost i da u njeno izučavanje moramo uključiti niz drugih disciplina, nauka, kao i pod-disciplina koje su u međuvremenu nastale. Od tada do danas teorijsko biće filma se jako promenilo. Sada su na akademijama to studije filma, a taj aspekt je zastupljen i u teoriji kuture i drugim disciplinama”, rekao je Gavrić.

Prema njegovim rečima, imao je nameru, možda pretencioznu, da sve to obuhvati.

“Mislim da ova knjiga najpre spada u filozofiju filma, u razmatranje koje polazi sa aspekta analitičke filozofije, na  čijim se metodama zasnivaju moji zaključci, pa čak i polazišta. Pošao sam od načelnog metodološkog stava koji sam pozajmio čitajući Hajdegera, koji govori o razlici između interesovanja i interesantnog”, rekao je Gavrić.

Dodajući da u knjizi ima i zanimljivosti, jer je takvim zapažanjima želeo da relaksira težak teorijski diskurs, Gavrić je istakao da je ipak “glavno polazište u ovoj knizi - vrednovanje filma” i otuda filmska kritika u naslovu.

“Govorimo o filmskom delu, razmatramo ga, razmišljamo o njegovim karakteristikama, manama, ishodima i uspesima, da li na tržištu ili kod umetničke publike svejedno”, zaključuio je Gavrić, auotor značajnih knjiga “Moć imaginacije – Eseji o filmskom žanru”, “Metode filma – Ogledi iz teorije filma”, “Rečnik okultizma”, “Rečnik političkog mišljenja”, “Estetika radio drame” i drugih.

(SEEcult.org)