Ex-YU avangarda na Galebu
Kolekcija Marinko Sudac predstavlja od 4. juna na brodu “Galeb” u Rijeci dela nekih od najznačajnijih umetnika i umetničkih grupa jugoslovenske avangardne umetnosti. Izložba “Područje zastoja: aktivistička umetnost iz Kolekcije Marinko Sudac” predstavlja oko 200 radova svih disciplina avangardne umetnosti, uz arhivski materijal, snimke intervjua s pojedinim umetnicima, kao i dokumentarni materijal o brodu Galeb, najpoznatijem po periodu kada ga je koristio bivši doživotni predsednik SFRJ Josip Broz Tito.
Kolekcija Marinko Sudac predstavlja od 4. juna na brodu “Galeb” u Rijeci dela nekih od najznačajnijih umetnika i umetničkih grupa jugoslovenske avangardne umetnosti.
Izložba “Područje zastoja: aktivistička umetnost iz Kolekcije Marinko Sudac” predstavlja oko 200 radova svih disciplina avangardne umetnosti, uz arhivski materijal, snimke intervjua s pojedinim umetnicima, kao i dokumentarni materijal o brodu Galeb, najpoznatijem po periodu kada ga je koristio bivši doživotni predsednik SFRJ Josip Broz Tito.
Otvaranje je najavljeno kao spektakl, a među pozvanima je i italijanska filmska diva Sofija Loren.
Izložbu organizuju Marinko Sudac i zagrebački Institut za istraživanje avangarde, u saradnji sa Gradom Rijekom, a okupiće i deo publike 54. Bijenala u Veneciji, koje je od 4. juna otvoreno i za najširu javnost.
Na tri, od ukupno pet brodskih paluba biće predstavljena dela umetnika i umetničkih grupa kao što su Zenit, Traveleri, Ivana Tomljenović Meller, Marko Ristić, Ljubomir Micić, Exat51, Aleksandar Srnec, Gorgona, Grupa OHO, Porodica iz Šempasa i Marijan Molnar.
Grupa šestorice umetnika, Tomislav Gotovac, Balint Szombaty, Slavko Matković, Crveni peristil, Željko Kipke, Vlado Martek, Autopsia, Kugla glumište, Pečuška radionica, Grupa Tok, Željko Hegedušić, Atalay Gabor, Attila Csernik, časopisi Zenit, MA, Devetsil i Testa di Ferro, takođe su zastupljeni, kao i filmovi Želimira Žilnika, Naška Križnara, Marijana Cigliča i Marka Pogačnika, te futuristički manifesti.
Prema rečima predsednika Instituta za istraživanje avangarde Branka Frančeskija (Franceschi), izložba koncepcijski povezuje potencijale dve naizgled nepovezane, a nedovoljno iskorišćene kulturološke sredine - broda “Galeb” i aktivističke umetnosti iz Kolekcije Marinko Sudac.
Izložba, istovremeno, spaja brod i kolekciju koji su, svako na svoj način, u tranziciji prema muzeju.
Izložba je, prema navodima Frančeskija, fokusirana na nemogućnost našeg društva da otvoreno prihvati, proceni i iskoristi kulturnu baštinu nedavne prošlosti, za koju na međunarodnoj sceni postoji realno zanimanje, ali ga mi nedovoljno koristimo. Koliko god postojali pojedinačni proboji u revalorizaciji referentnog područja u cilju objektivnog sagledavanja dramatičnih istorijskih događaja i instrumentalizaciji njihovog materijalnog i duhovnog nasleđa objektiviziranog u umetničkim i funkcionalnim, a danas muzejskim objektima, na širem društvenom planu ova baština ostaje neintegrisana u institucionalni kulturni sistem.
“Galeb” čini odličnim kontekstom za održavanje izložbe aktivističke umetnosti to što, s jedne strane, simbolizuje najviše aspiracije Titove socijalističke Jugoslavije kao nezaobilaznog i nezavisnog činioca međunarodne politike (na Galebu su Tito, Nehru i Naser definisali koncept Pokreta nesvrstanih), dok s druge strane, simbolizuje Titovu sklonost ka luksuzu, gala svečanostima i lagodnom životu.
Istorijske umetničke avangarde dele sudbinu “Galeba”, jer je regionalna avangarda, iako od stručnjaka ocenjena kao vrhunac umetničke produkcije ovog područja, i dalje nedovoljno istražena, dokumentovana, obrađena i neadekvatno pozicionirana na međunarodnoj umetničkoj sceni.
Kolekcija Marinko Sudac pritom je vodeći i neprekidno rastući fond sa više od 15.000 artefakata i dokumenata regionalne umetničke produkcije u razdoblju od 1914. do 1989. godine, a njen najbogatiji deo upravo je aktivistička umetnost koja je osporavala totalitarne sisteme, u kojima je Galeb “odradio svoj radni vek”, kako je istakao je Frančeski na predstavljanju tog projekta pre nekoliko meseci u Beogradu.
Prema rečima istoričara umetnosti Ješe Denegrija, koji je jedan od autora tekstova u katalogu, izložba je posebno zanimljiva za akademsku raspravu istoričara umetnosti, prevashodno o značaju, mestu i uticaju avangarde i posebno o njenom odnosu prema fašizmu.
Navodeći da je u osnovi avangarde što je “izvan sveta”, ali i što je karakteriše politički aktivizam, Denegri ukazuje da se često, paradoksalno, dešavalo da njene ideje i nosioci postanu deo totalitarnih sistema, poput “veza” italijanskih futurista i fašista.
Zbog toga, kao i zbog akademske rasprave o tim temama, veoma je značajno što se organizuje izložba koja će predstaviti i više futurističkih manifesta, ali i dela futurista, zenitista, konstruktivista, dadaista i nadrealista, kao i radikalne umetničke prakse posle Drugog svetskog rata.
Brod “Galeb” prvobitno je sagrađen u Italiji, pod imenom “R.A.M.B. III”, a projektovan je kao brzi teretnjak za prevoz banana, ali s mogućnošću da se u ratu koristi kao laka topovnjača.
Tako ga je i koristila Musolinijeva fašistička Italija u Drugom svetskom ratu, pod čijom zastavom je i plovio do 1943. godine i italijanske kapitulacije.
Pod zastavom nacističke Nemačke i imenom “Kiebitz”, nakon prethodnog torpedovanja i naleta na podvodnu minu u prvim godinama Drugog svetskog rata, potopljen je 1944. godine u savezničkom avionskom bombardiranju Rijeke.
Godine 1948. konačno je izvađen na površinu i zbog odličnih karakteristika, pod zastavom socijalističke Jugoslavije najpre je postao školski brod JRM Mornar, a potom i “Galeb” - krstareća kancelarija maršala Tita na kojoj je ugošćavao glamurozno društvo najvećih svetskih državnika i filmskih zvezda.
Posle Titove smrti, ponovo je postao školski brod, a zatim je njegovo postepeno propadanje u Boki Kotorskoj samo nakratko bilo zaustavljeno 2000. godine, kada ga je kupio američki investitor John Paul Papanicolau, u nameri da od njega napravi luksuznu jahtu za iznajmljivanje.
Pošto je taj plan propao zbog finansijske krize, dok se brod nalazio u riječkom brodogradilištu Viktor Lenac radi preventivne zaštite, hrvatsko Ministarstvo kulture, uzimajući u obzir njegov istorijski značaj, proglasilo ga je kulturnim dobrom. Grad Rijeka kupio ga je 2009. godine s namerom da osnuje memorijalni muzej.
Osim što je fascinantna pozornica izmene totalitarizama koji su obeležili 20. vek, brod “Galeb” raspolaže i takvim kulturološkim kapitalom kao što su najstariji sačuvani “Fijatovi” brodski motori koji su i danas u dobrom stanju, a može se pohvaliti i podatkom da je tokom Drugog svetskog rata krmom unapred prešao put od 925 nautičkih milja od Bengazija u Libiji do Rijeke, pošto je pramac broda uništen kada je naleteo na podvodnu minu.
Projekat memorijalnog muzeja nije odmakao daleko, jer nedostaju finansije, a riječka javnost doživljava ga kao kontroverzan projekat, pa je praćen stalnim raspravama njegovih protivnika i pobornika.
Izložba na “Galebu” će biti otvorena do 19. juna.
(SEEcult.org)
