Filmovi iz tajnih arhiva
Serija filmskih projekcija i predavanja koja će obuhvatiti celokupnu filmsku proizvodnju NDH, kao i nemačku, italijansku, sovjetsku i američku filmsku propagandu iz vremena Drugog svetskog rata, počinje 17. februara u Hypo centru u Zagrebu, u organizaciji Tvornice Deluxe i Kinofona. Program “Nikad viđeni filmovi iz tajnih arhiva”, odnosno ciklus “Ljudi u oluji”, jedinstvena je prilika da se vidi filmski materijal koji je većinom još uvek nedostupan javnosti.
Serija filmskih projekcija i predavanja koja će obuhvatiti celokupnu filmsku proizvodnju NDH, kao i nemačku, italijansku, sovjetsku i američku filmsku propagandu iz vremena Drugog svetskog rata, počinje 17. februara u Hypo centru u Zagrebu, u organizaciji Tvornice Deluxe i Kinofona.
Program “Nikad viđeni filmovi iz tajnih arhiva”, odnosno ciklus “Ljudi u oluji”, jedinstvena je prilika da se vidi filmski materijal koji je većinom još uvek nedostupan javnosti.
Filmski istoričar i arhivista Daniel Rafaelić, dobitnik nagrade “Vjekoslav Majcen” za doprinos proučavanju i istraživanju hrvatske filmske baštine, održaće seriju filmskih predavanja i projekcija koja će obuhvatiti filmske žurnale, dokumentarne, igrane i nekada vrlo popularne tzv. kultur-filmove iz produkcije NDH, kao i druge propagandne filmske materijale koji se i danas smatraju kontroverznima.
Program počinje podsećanjem na pojavu filmske propagande i (zlo)upotrebu filma u vojno-političke svrhe kroz primere animiranih (ratni crtaći Volta Diznija), dokumentarnih (Trijumf volje Leni Rifenštal i igranih filmova (rusko-jugoslovenski U planinama Jugoslavije) kao propagandnih medija. Biće reči i o filmskoj propagandi u vreme rata u Hrvatskoj 90-ih, kao i o političkoj predizbornoj audio-vizuelnoj propagandi u bioskopima i na TV-u (stranački i predsednički predizborni spotovi).
Ciklus će biti nastavljen 24. februara programom “Rat na Balkanu / Smrt Jugoslavije”, a biće prikazan dugometražni dokumentarni film koji je snimilo propagandno odeljenje nemačke vojske paralelno sa okupacijom i razbijanjem Kraljevine Jugoslavije.
To je jedini filmski dokument u kojem je zabeležena uspostava NDH 10. aprila 1941. godine, a prikazuje ulazak nemačke vojske u Zagreb, rat na grčkoj teritoriji i okupaciju Srbije - razaranje Beograda.
Za 10. mart najavljeno je predavanje o filmu u NDH 1941/42. godine i počecima filmskog žurnala “Hrvatska u rječi i slici”, dok će 17. marta biti prikazana serija kratkih italijanskih fašističkih dokumentaraca koji opisuju uspostavu NDH viđenu italijanskim očima (Croazia, Il popolo in marcia. Documentario sul nuovo stato nei primi mesi di vita, 1941; Bosći sul mare, 1943). U filmovima se insistira na vekovnoj povezanosti Italije i Hrvatske, a sve u cilju objavljenog (ali nikad realizovanog) preuzimanja “Zvonimirove krune” od strane italijanskog Vojvode od Aoste.
Aprilski deo serijala obuhvata predavanje o filmu u NDH 1943. godine, uz projekciju nikada prikazanih filmova “Domovina” i “Uz čašu piva”, te posebnog, 100. broja filmskog žurnala. Biće reči i o početku stvaranja prvog hrvatskog dugometražnog zvučnog igranog filma “Lisinski”, tajnim i javnim prikazivanjima zabranjenih američkih filmova (od Stanlija i Olija do Plodova gneva).
Za 28. april najavljen je film “The Chetniks, Fighting Guerillas” (Četnici, borbena gerila), dugometražni igrani film u režiji Luisa Kinga (Louis), u kojem glavni lik, Dražu Mihailovića, igra Filip Dorn (Philipp Dorn). Mihailović u tom filmu sa četnicima brani okupiranu Jugoslaviju od nacističke vojske.
Film je nastao 1942. godine u produkciji američke filmske kuće “20th Century Fox” i zapravo je ratni vestern prepun napetih scena. Odražava propagandnu ideju po kojoj su četnici jedini istinski borci protiv fašizma u Jugoslaviji. Kako do 1943. godine SAD i Velika Britanija nisu podržavale Tita i partizane, već četnike Draže Mihailovića, koji su do tada smatrani jedinim legitimnim vođama pokreta otpora, taj 70-minutni film je trebalo da pojača to uverenje.
Majski deo serijala “Ljudi u oluji” počinje predavanjem o filmu u NDH 1945. godine, premijeri i recepciji filma “Lisinski”, ustaškom propagandnom filmu “Borci za Hrvatsku”, nemačkim dokumentarcima u NDH (Kroatisches Bauernleben i Agram), nedovršenim filmovima NDH, propagandnoj zaostavštini kinematografije NDH, modelima ustaške filmske propagande, sukobu gebelovskog i hitlerovskog principa propagande u Hrvatskoj, te sudbini filmskih materijala iz vremena NDH, odnosno njihovom korišćenju i manipulaciji.
Za završnicu serijala, 26. maj, najavljen je sovjetskipropagandni dugometražni igrani film “V gorakh Iugoslavii” (U planinama Jugoslavije), snimljen odmah po završetku ratnih operacija 1945. godine. Glavni lik, Slavko Babić (likom neverojatno sličan Staljinu) pokreće 22. juna 1941. ustanak protiv okupatora.
Kao likovi u filmu pojavljuju se Ante Pavelić, Draža Mihailović (Vjekoslav Afrić), Josip Broz Tito (Ivan Bersenjev) i general Rommel (Bojan Stupica).
Svi entreijeri filma snimljeni su u Hotelu “Kvarner” u Opatiji, dok su eksterijeri snimani od Zagreba do Beograda. Nakon 1948. godine, taj 80-minutni film više nije nikada prikazivan, a režirao ga je Abram Room.
Autor ciklusa, filmski istoričar i arhivista Daniel Rafaelić, rođen 1977. u Bitolju u Makedoniji, diplomirao je istoriju na Filozofskom fakultetu u Zagrebu, a poznat je i kao reditelj nagrađivanog celovečernjeg dokumentarnog filma “Druga strana Wellesa”.
Među najvažnijim Rafaelićevim otkrićima su dva izgubljena filma pionira hrvatske kinematografije Oktavijana Miletića “Kroatische Bauernleben” (1942) i “Agram Die Hauptstadt Kroatiens” (1943).
Ulaznice za ciklus “Nikad viđeni filmovi” koštaju 40 kuna, a mogu se nabaviti u Tvornici kulture, Hypo centru i preko Eventima (www.eventim.hr).
Program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org
(SEEcult.org)
