Galerijski prostor kao azil

Umetnici Marina Marković i Boris Šribar, učesnici izložbe “Kritičari su izabrali”, iskoristiće tokom januara galerijski prostor u Kulturnom centru Beograda kao svoje privremeno boravište, izlažući  “život kao takav” i upućujući na prakse poput pokreta “Okupiraj” (Occupy) ili aktuelne studentske proteste.

Za vreme izložbe “Kritičari su izabrali”, čiji je kustos Nikola Dedić, dobitnik nagrade “Lazar Trifunović” za 2010. godinu, umetnički par Marković-Šribar će živeti u Likovnoj galeriji KCB-a bez mogućnosti da je napusti.

Umesto umetničkog projekta, umetničkog “dela”, odnosno materijalnog rada u tradicionalnom smislu te reči, autori će “izložiti” sebe, svoje svakodnevne aktivnosti, umetničku i životnu praksu, privatnost, odnosno svakodnevnu egzistenciju. Novac dobijen za honorar i izvođenje postavke iskoristiće za obavljanje uobičajenih životnih aktivnosti koje u tom slučaju bivaju stavljene ispred stvaralačkog i umetničkog rada autora.

Prema navodima Dedića, umetnici tim gestom reinterpretiraju relativno čestu pojavu u avangardnim, neoavangardnim i postmodernim umetničkim praksama koje počivaju na izvođenju interaktivnog odnosa umetnosti, sa jedne strane i života kao takvog, sa druge; ovakvi zahvati počivaju na stavu da život nije samo puka biološka činjenica (gr. zoe), već da naša svakodnevna egzistencija upućuje i na različite oblike političkog življenja svojstvene nekom pojedincu ili grupi (gr. bios), odnosno na pretpostavci da je “goli život” uvek “upisan”, kodifikovan u složene pravno-socijalne odnose koji determinišu svakodnevicu.

Napominjući da analiza odnosa umetnosti i života vodi ka preispitivanju modela zastupanja života umetnošću, Dedić ukazuje povodom izložbe u KCB-u i da takav čin nije posebno ni nov, ni originalan - poznati su primeri autora još iz 60-ih i 70-ih godina, koji galerijski prostor koriste kao umetničko delo po sebi, odnosno koji rade sa prikazivanjem života unutar izložbenog prostora - poput Mela Bošnera koji je merio dimenzije galerije i ispisivao ih na zidovima, Milenka Matanovića iz slovenačke grupe OHO koji je u galeriji aktivirao dimnu bombu, Janisa Kunelisa koji je u galerijskom prostoru izložio žive konje, Majkla Ešera koji je izložio praznu galeriju razotkrivajući svakodnevne životne i birokratske aktivnosti kustosa, Toma Marionija koji je galerijski prostor koristio za ispijanje piva sa prijateljima i kao možda najpoznatiji - primer Jozefa Bojsa koji je u radu “Ja volim Ameriku i Amerika voli mene” u čuvenoj njujorškoj galeriji “Rene Blok” živeo sa kojotom.

Ipak, kako dodaje Dedić, ovde treba naglasiti istorijsku razliku između tih primera i zahvata koji realizuju Marina Marković i Boris Šribar: primeri iz istorije umetnosti od pre skoro 40 godina upućuju na težnju tadašnjih umetnika da umetnički sistem dekonstruišu kao prostor prožet specifičnim odnosima društvene moći a koji je u to vreme počivao na idealu formalističke “visoke” umetnosti, kao i na avangardni ideal, utopijsku težnju ka spoju, sintezi svakodnevnog života i umetnosti.

“Ovaj ideal je počivao na stavu da se umetnost i život ‘(ljudska egzistencija, kultura, ideologija, moral) mogu povezati u kvalitativno novu celinu. Zamisao sinteze života i umetnosti data je projektom totalnog umetničkog dela’. Cilj gestova kao što je Bojsov bila je težnja ka prestanku proizvodnje umetničkih dela i transformacija umetnosti u životnu aktivnost promene sveta”, naveo je Dedić, napominjući da današnji umetnici, međutim više ne zagovaraju tu težnju za spojem umetnosti i života, barem ne u tom klasičnom smislu.

Marina Marković i Šribar ne insistiraju na sintezi, već na razlici umetničkog i svakodnevnog.

“Oni veruju u kritički potencijal umetnosti, ali ovaj potencijal nastaje ne spojem umetnosti i života kako je to verovala avangarda, već stvaranjem razlike između umetnosti i života i to procesom njegovog dokumentovanja. Umetnost tako upućuje na život sam, na čistu aktivnost, praksu. Drugim rečima, umetnost postaje oblik života, a umetničko delo postaje dokumentacija te životne forme. Marković i Šribar ovo postižu evocirajući medijsko-manipulativne strategije formi kao što je reality show: premeštajući ove strategije u umetnički kontekst oni upućuju na sveopštu kontaminaciju i estradizaciju javnog prostora videći u umetnosti ne mesto koje treba dekonstruisati, razoriti već jedini prostor koji može da pruži ‘zaštitu’, odnosno prostor koji ‘ispada’ iz odnosa moći koji vladaju u polju medijski generisane svakodnevice. Tako dolazi do politizacije umetnosti u smislu da umetnost dokumentuje život kao čistu aktivnost, odnosno, prostor umetnosti jeste mesto kritičke analize i dovođenja u pitanje medijski generisane savremenosti”, naveo je Dedić.

U uslovima u kojima je umetnost kao oblik javnog govora i delanja u potpunosti marginalizovana i obesmišljena, odbijaju proizvodnju umetnosti u tradicionalnom smislu i izlažu “život kao takav”, stvarajući od umetnosti neku vrstu kontrajavne sfere a pod kojom se podrazumeva delovanje marginalizovanih grupa u prostoru umetnosti, odnosno (novo)formirana zajednica koja izlazi iz sfere dopuštenog i depolitizovanog i deluje unutar kapitalističke javne sfere sa namerom da ukaže na njenu zloupotrebu od strane elita, naveo je Dedić, dodajući da na taj način gest Marine Marković i Borisa Šribara svesno upućuje na prakse poput pokreta “Okupiraj Vol strit” ili danas više nego aktuelne studentske proteste-privremeni boravak na i u određenom prostoru postaje politički gest par excellence: određeni mikropolitički prostor se “osvaja”, pretvara u privremeni prostor “slobode”, svojevrsni azil i time se formira neka vrsta simboličke i medijske vidljivosti; ubrzo potom sve nestaje da bi se sličan zahvat ponovo pojavio na nekom drugom mestu i u drugom kontekstu.

“Ovim se ukazuje da kapitalistički javni i medijski prostor nije homogena, nepodeljena celina, već da je javna sfera prožeta antagonizmima, da unutar nje postoje grupe, zajednice, pojedinci koji ‘ispadaju’ iz prostora aktuelnog neoliberalnog konsenzusa - Marković i Šribar tako svesno nastupaju na onom mestu na kome nastupaju i svi oni koji ‘ispadaju’ iz mašinerije kapitalističke redistribucije moći-ekonomski emigranti koji traže azil u zemljama EU, radnici koji traže pravo na rad, homosekusalci, Romi, studenti, odnosno svi oni koji zahtevaju vidljivost u javnom prostoru, koji traže preipistivanje aktuelnih odnosa moći i novu redistribuciju društvenog bogatstva”, naveo je Dedić povodom izložbe “Azil”, čija realizacija počinje 8. januara, a biće otvorena za javnost 17. januara.

Izložba “Kritičari su izabrali” se više od četiri decenije održava u Likovnoj galeriji KCB-a, a od 2001. godine je, u koncepcijskom smislu, modifikovana u autorsku izložbu laureata nagrade “Lazar Trifunović”, prestižnog priznanja za likovnu kritiku i kritičko pisanje o savremenoj umetničkoj sceni, koje se od 1992. dodeljuje u organizaciji KCB-a.

Dedić je dobio nagradu “Lazar Trifunović” za tekst “Multikulturalnost, mediji, umetnost u državi vanrednog stanja”, koji je objavljen u časopisu Treći program (broj 145), a napisan je povodom video rada Zorana Todorovića “Cigani i psi”, koji je predstavljen 2009. godine na 50. Oktobarskom salonu u Beogradu, a izazvao je kontroverzne reakcije u javnosti.

U okviru izložbe “Kritičari su izabrali” tradicionalno se dodeljuje i nagrada “Lazar Trifunović” za proteklu godinu. Ujedno se dodeljuje i nagrada Društva istoričara umetnosti Srbije.

Dobitnici nagrade “Lazar Trifunović” su Mileta Prodanović (1993), Ljiljana Ćinkul (1994), Lidija Merenik (1995), Branislav Dimitrijević (1996), Jasmina Čubrilo (1997), Stevan Vuković (1998), Bojana Pejić (1999), Jovan Despotović (2000), Dragica Vukadinović (2001), Branislava Anđelković (2002), Svetlana Racanović (2003), Darka Radosavljević (2004), Zoran Gavrić (2005), Milanka Todić (2006), Maja Ćirić (2007), Dejan Sretenović (2008), Jerko Denegri (2009), Nikola Dedić (2010) i Sava Stepanov (2011).

Izložba “Kritičari su izabrali 2013” biće otvorena do 23. januara.

(SEEcult.org)