Hrvatska na 15. Bijenalu arhitekture
Hrvatska se na 15. Bijenalu arhitekture u Veneciji predstavlja projektom “to trebamo - to radimo” koji aktuelizuje sadržajnu rekonstrukciju tri građevine - Pogona Jedinstvo u Zagrebu, H-zgrade kompleksa “Rikard Benčić” kao budućeg doma Muzeja moderne i savremene umetnosti (MMSU) u Rijeci, te Doma mladih u Splitu.
Prema koncepciji autorskog tima koji čine Dinko Peračić, koji je i komesar izložbe, te Miranda Veljačić, Slaven Tolj i Emina Višnić, prikaz arhitektonskih projekata na Bijenalu u Veneciji isprepleten je s prikazima društvenih procesa, a arhitektonski rad prezentovan kao deo zajedničkog društvenog angažmana više učesnika. Reč je o nedovršenim građevinama koje se, uprkos tome, kontinuirano koriste za umetničke, kulturne i društvene programe različitih aktera, a njihovo arhitektonsko oblikovanje nastaje kroz niz interakcija, intervencija i manjih zahvata kojima se neprestano unapređuju.
Stanje tri građevine dodatno je aktuelizovano saradnjom sa izvođačkim kolektivom BADco. koji učestvuje na izložbi u hrvatskom paviljonu u Arsenalima trilogijom “Institucije treba graditi”.
Dinko Peračić i Miranda Veljačić su suosnivači i voditelji Platforme 9,81 za za istraživanja u arhitekturi iz Splita, a ujedno su i autori tri prikazana arhitektonska projekta. Emina Višnić je direktorka javno-civilne ustanove Pogon – Zagrebački centar za nezavisnu kulturu i mlade, a Slaven Tolj je direktor MMSU u Rijeci, umetnik i dugogodišnji rukovodilac Art radionice Lazareti u Dubrovniku. S obzirom da su oni sami kustosi, kulturni menadžeri, aktivisti, učesnici i pokretači kulturnih praksi koje deluju izvan tradicionalnih okvira i izgrađuju vlastite sisteme rada, autori prikazuju svoja neposredna iskustva na “frontu” arhitekture i kulture, navedeno je u saopštenju hrvatskog tima.
Slaven Tolj, Miranda Veljačić, Dinko Peračić i Emina Višnić
Projekat “to trebamo - to radimo” predstavlja tri slučaja arhitektonskih i kulturnih praksi u tri grada kao primere ne samo izveštavanja s "fronta", što je tema 15. Bijenala, nego i delovanja na "frontu".
Fokusiran na sadržajnu rekonstrukciju tri građevine, projekat predstavlja arhitektonski rad kao širu društvenu disciplinu koja, kako su naveli autori, može da koristi različita sredstva i sarađuje sa učesnicima-korisnicima, podržavajući i nadahnjujući zajedničke napore, izgrađujući prostore koji postoje i koriste se za opšte dobro”.
Osim samih građevina i arhitektonskih projekta njihove rekonstrukcije, na izložbi će biti prikazana i živa kultura koja se odvija u tim prostorima: niz radova savremenih umetničkih i kulturnih praksi, kao i različiti projekti institucija koje upravljaju tim prostorima, te nezavisne kulturne scene, umetnika i aktivista koji ih koriste. Za potrebe izložbe naručeni su i posebni umetnički radovi: video instalacija “Institucije treba graditi” kolektiva BADco, niz fotografija prostora i programa Damira Žižića, te makete i figure Antonije Veljačić.
Dom mladih Split, BADco. Institucije treba graditi
Izložba obuhvata i umetničke radove oko 60 umetnika i kolektiva iz Hrvatske, regiona i sveta, poput Igora Eškinje, Ane Hušman, Gorana Petercola, Marka Markovića, Nemanje Cvijanovića, Vuka Ćosića, Dušana Džamonje, Igora Hofbauera, Sanje Iveković, Jarbola, Ivana Kožarića, Ivana Marušića Klifa, kolektiva Radiona.org (Igor Brkić, Damir Prizmić), Aleksandra Srneca, Gorana Škofića, Nebojše Šobića Šobe, Marka Tadića, Zorana Todorovića, Artura Žmijevskog...
Zgrade koje su u fokusu, započete kao privremena rešenja, bile su u vrlo lošem stanju, a vremenom se postupno i mestimično uređuju tokom korišhenja, na inicijativu i uz ulaganja njihovih stanovnika, odnosno korisnika, kao i povremena ulaganja gradskih uprava, koje su i vlasnici prostora. Međutim, ti objekti su i dalje u takovom stanju da ih treba rekonstruisati i reorganizovati kako bi odgovarali posebnim režimima korišćenja i različitim vrstama događaja, te su zato za njih izrađeni i sveobuhvatni arhitektonski projekti rekonstrukcije.
Pogon, Goran Škofić, On the Beach, Galerija 90-60-90
Naspram standardnog postupka arhitektonskog rada u kojem investitor određuje zadatak, a arhitekta daje projektantski i tehnički odgovor u skladu s kojim se građevine grade i daju na raspolaganje korisnicima, ove zgrade su nastanjene umetnošću i kulturom pre nego što su završene, a arhitekte se uključene tokom celog procesa. Arhitektonski angažman započinje u fazi dok postoji potreba i problem, a ne kada je projekat već definisan i rešeni drugi preduslovi za gradnju.
Pogon Jedinstvo rezultat je civilno-javnog partnerstva koji je nezavisna kulturna scena i organizacije mladih okupljene u Savez udruga Operacija grad, nakon dugotrajnih pregovora, uspela da uspostavi s gradskim vlastima Zagreba. To civilno-javno partnerstvo podržava inovativan model upravljanja i korišćenja javne infrastrukture. I pre formiranja ustanove, bivša fabrika Jedinstvo, smeštena na obali Save, korišćena je za kulturne programe. Prostor danas dele Pogon, nezavisni kulturni klub Močvara (Udruženja za razvoj kulture - URK) i umetnik Damir Bartol Indoš. Deo kojim upravlja Pogon koristi na desetine grupa i organizacija.
Pogon Jedinstvo, Zagreb
Manji građevinski zahvati i povremene aktivnosti preuređivanja dostigle su svoj maksimum, ostavljajući prostore još uvek neadekvatnim i neodgovarajućim za dalji razvoj. Arhitektonski angažman kreće od prepoznavanja potrebe da se aktivnosti unaprede i u saradnji s brojnim korisnicima pronađe rešenje kako bi se bivša fabrika pretvorila u multifunkcionalni centar žive kulture i savremenih umetničkih praksi.
Rekonstrukcija zgrade, njeno proširenje i izgradnja svih potrebnih sadržaja prati uspostavljene odnose, način korišćenja prostora, stvorenu društvenu dinamiku i strukturu postojeće zgrade. Nova arhitektura nema ambiciju da nasilno menja poredak i uvodi nove vlastite elemente, već radi s postojećim, kreirajući otvoren proces, koji omogućuje nastavak i razvoj u budućnosti.
Dom mladih u Splitu je obećanje prostora za savremene kulturne aktivnosti za mlade dato građanima Splita i ponavljano 30 godina.
Dom mladih Split
Kao i u Jedinstvu, prostor je najpre osvajan od nezavisnih organizacija. Danas u njemu programski deluje i njime upravlja ustanova Multimedijalni kulturni centar (MKC), a koriste ga i brojne nezavisne organizacije, okupljene u mrežu Platforma Doma mladih. Koncept velike javne ustanove u kulturi sa velikim brojem zaposlenih i stalnim ansamblom, kao dominatnim korisnikom zgrade, zamenjen je hibridnim modelom koji se oslanja na brojne inicijative koje u različitim režimima sprovode svoje programe, koriste prostor i preuzimaju odgovornost za funkcionisanje centra ili njegovih delova.
Predimenzionirani kulturni centar iz socijalističkih vremena počeo je svoj život kulturnog kompleksa u nedovršenom stanju. Arhitektonski posao nije bio samo projekt konačnog dovršenja, već iniciranje, podsticanje i stvaranje uslova za niz malih zahvata kojima se redovno unapređuje stanje prostora i time podstiče razvoj programa. Kako bi se omogućio i podstakao razvoj brojnih manjih inicijativa kojima je taj prostor potreban, kompaktno strukturisana građevina fragmentirana je na 20 autonomnih celina, koje mogu relativno samostalno funkcionisati. Projektovana kao klasična pozorišna građevina, postala je kulturni i društveni multipleks, lokacija intenzivnih društvenih interakcija.
MMSU u Rijeci godinama već pokušava da osigura novi prostor – umesto aktuelnog, koji iznajmljuje na poslednjem spratu biblioteke, i koji je neadekvatan za široko postavljeno programsko delovanje tog muzeja.
H zgrada kompleksa “Rikard Benčić”, budući dom MMSU u Rijeci
Nakon neuspelih pokušaja da se završi nekoliko velikih kulturnih projekata, uključujući zgradu MMSU, pokrenuta je inicijativa za ponovno korišćenje bivšeg fabričkog kompleksa “Rikard Benčić” putem direktnih i minimalnih intervencija. Metode i sredstava koji su razvijeni i isprobani na nezavisnoj kulturnoj sceni, sada se koriste za jednu javnu instituciju, što ima za rezultat materijalizaciju prostora i aktivnosti, umesto da ostaju u trajnom stanju čekanja. Tim manevrom MMSU je izašao iz hibernacije i postao institucija u razvoju, u izgradnji i transformaciji.
Rekonstrukcija H zgrade za potrebe muzeja deo je projekta “Rijeka 2020 - evropska prestonica kulture”. Uz redovne aktivnosti, brojne izložbe i druge programe, MMSU poseban naglasak stavlja na projekte koje omogućuju direktno učestvovanje zajednice.
Kadar iz filma "Preuzmimo Benčić" (Althea Thauberger)
Muzej će razviti jedno posebno mesto: Kuhinju kao centar kreativnih migracija. Useliće se u prostor u minimalnom održivom stanju u kojem može da započne svoj društveni i kulturni rad, uz mala ulaganja.
Program i prostor zajedno će se organski razvijati. Arhitektura je ponudila osnovu prema kojoj će se svaka nova intervencija kojom se unapređuje prostor uklopiti u buduću celinu. U prvoj fazi, Muzej će zauzimati samo deo prizemlja i prvog sprata jednog krila H zgrade, u drugoj će koristiti ceo taj prostor, a u sledećim fazama proširiće se na gornje dve etaže. Postojeća industrijska zgrada dobija novi komunikacijski sistem koji omogućuje jednostavno i robusno kretanje, čime se naglašava njena izvorna industrijska logika.
Detalj postavke izložbe u hrvatskom paviljonu
Izložbu u hrvatskom paviljonu prati knjiga koja sadrži i tekstove stručnjaka i praktičara, koji daju širi kontekst datih primera kroz promišljanja o kulturnom, političkom i širem društvenom značaju takvih arhitektonskih i kulturnih praksi. Među autorima tekstova su: teoretičar arhitekture Maroje Mrduljaš, dekan za istraživanja na Fakultetu arhitekure na Institutu za tehnologiju u Ilinoisu Vedran Mimica, holandski teoretičar arhitekture i izdavač Hans Ibelings, kulturni radnik i istaživač Davor Mišković iz Rijeke, te stručnjakinja za kulturne politike Ana Žuvela.
Izložba obuhvata i prezentaciju niza programa i publikacija nezavisne kulturne scene (Arkzin, Art Squat, Attack, BADco, BLOK, Cirkorama, Confusion/Illectricity Festival, Domino/Queer Zagreb, Dopust/Dani otvorenog performansa, Drugo more, Kontejner, Kulturtreger/Booksa, Mala performerska scena, Mavena, Mreža Clubture, Multimedijalni institut, Multimedijalni kulturni centar Split, Platforma 9.81, Pravo na grad, Pričigin, QueerANachive, Room 100, Operacija Grad/Platforma Upgrade, Slobodne veze, Tala - plesni centar, WHW…), kao i Arhitektonskog fakulteta u Zagrebu, Festivala mediteranskog filma Split, Hrvatskog dizajnerskog društva, Kino-kluba Split, Koalicije udruga mladih – KUM, Mreže mladih Hrvatske, Zaklade Kultura Nova…
Pogon, Freaky Friday, Mala performerska scena
Naručilac i glavni finansijer nastupa Hrvatske na 15. Bijenalu arhitekture je Ministarstvo kulture, organizator nastupa je Platforma 9.81 iz Splita, a partneri u organizaciji su Pogon i MMSU.
Za razliku od većine ostalih paviljona zemalja u regionu, otvaranju hrvatskog nije prisustvovao 27. maja ministar kulture Zlatko Hasanbegović, koji je bio u Briselu, a čiju ostavku traži na hiljade kulturnih radnika, uključujući i one koji su aktivni u prostorima savremene kulture kojima se bavi projekat u hrvatskom paviljonu.
Hrvatski nastup na Bijenalu, pored Ministarstva kulture, podržali su i: Zaklada Hrvatska kuća, Grad Zagreb i Turistička zajednica Zagreba, Grad Rijeka / Rijeka 2020 - evropska prestolnica kulture i Grad Split.
Na 15. Bijenalu arhitekture, čiji je umetnički direktor Alehandro Aravena, dobitnik Prickera za 2015. godinu, učestvuje 88 izlagača iz 37 zemalja na centralnoj izložbi, kao i 63 nacionalna paviljona, među kojima su sa prostora bivše Jugoslavije još i Crna Gora, Makedonija, Slovenija i Srbija.
Nakon dvonevnog vernisaža, 28. maja biće održana ceremonija dodele nagrada.
Zlatni lav za životno delo biće uručen brazilskom arhitekti Paolu Mendesu, čiju je arhitekturu žiri nazvao vanvremenskom.
Bijenale arhitekture je otvoreno do 27. novembra, a tradicionalno zauzima izložbeni prostor nekadašnjeg vojnog skladišta Arsenali i parka Đardini, kao i veći broj nezavisnih palata i drugih prostora.
(SEEcult.org)
